Bindende Architectuurafspraken: verschil tussen versies

Uit NORA Online
Naar navigatie springen Naar zoeken springen
k (Beveiligde "Bindende Architectuurafspraken": Preventieve beveiliging veelbezochte pagina ([Bewerken=Alleen beheerders toestaan] (vervalt niet) [Hernoemen=Alleen beheerders toestaan] (vervalt niet)))
(34 tussenliggende versies door 4 gebruikers niet weergegeven)
Regel 1: Regel 1:
{{Placeholder}}
[[Categorie:Over Bindende Architectuurafspraken]]{{Onderwerp-kader
[[Afbeelding:Poster Kernwaarden en Kwaliteitsdoelen.png|right|thumb|450px|De eerste twee niveaus bindende architectuurafspraken: 5 [[Kernwaarden van Dienstverlening]] en 20 [[Kwaliteitsdoelen]]. Deze afbeelding is ook beschikbaar als {{Bestand met info|Poster Kernwaarden en Kwaliteitsdoelen.pdf|afdrukbare poster}}.]]
|Onderwerp=Bindende Architectuurafspraken
|Categorie=Bindende Architectuurafspraken
|Status actualiteit=Actueel
|Status toelichting={{RFC 2022}}
|Afbeelding=NORA Bindende Architectuurafspraken.png
|Afbeelding-link=
|Afbeelding-onderschrift=
|contactpersoon=[[NORA Gebruikersraad]]
|contact=nora@ictu.nl
|Boven inhoudsopgave=
|Onder inhoudsopgave=
}}
{{Agenda categorie|Over Bindende Architectuurafspraken}}{{Nieuwsblok categorie|Over Bindende Architectuurafspraken}}
__TOC__
{{clear}}
==Wat zijn bindende architectuurafspraken?==
==Wat zijn bindende architectuurafspraken?==
De bindende architectuurafspraken van de NORA is een set van bindende architectuurafspraken en vormt de inhoudelijke kern van de NORA: richtinggevende uitspraken en normen waar je je aan moet houden bij het (her-)ontwerpen van losse overheidsdiensten en de bredere dienstverlening.  
De bindende architectuurafspraken is een set richtinggevende uitspraken en normen voor (her-)ontwerpen van afzonderlijke overheidsdiensten en de bredere dienstverlening.
Deze set is ingedeeld in vier niveaus, van algemeen naar specifiek:
Deze set vormt de inhoudelijke kern van de NORA en is ingedeeld in vier niveaus, van algemeen naar specifiek:
# [[Kernwaarden_van_Dienstverlening|Kernwaarden van Dienstverlening]]
# [[Kernwaarden_van_Dienstverlening|Kernwaarden van Dienstverlening]]
# [[Kwaliteitsdoelen]]
# [[Kwaliteitsdoelen]]
Regel 9: Regel 23:
# [[Implicaties van Architectuurprincipes]]
# [[Implicaties van Architectuurprincipes]]


Het doel van de afspraken is om goede diensten en goed op elkaar aansluitende dienstverlening mogelijk te maken en de kwaliteit te verbeteren. In de afspraken komen beleidskeuzes samen met de ervaring en kennis die door talloze experts is opgebouwd over hoe je dat beleid kunt realiseren. De afspraken zijn opgesteld binnen de community van overheidsarchitecten, vastgesteld in de [[NORA Gebruikersraad]].
Het doel van de afspraken is een goede aansluiting van diensten op elkaar mogelijk te maken en de kwaliteit van diensten en dienstverlening te verbeteren. In de afspraken komen beleidskeuzes samen met de ervaring en kennis die door talloze experts is opgebouwd over hoe je dat beleid kunt realiseren. De afspraken zijn opgesteld binnen de community van overheidsarchitecten en vastgesteld door de [[NORA Gebruikersraad]].
<imagemap>
Bestand:Poster_Kernwaarden_en_Kwaliteitsdoelen.png|alt=De eerste twee niveaus bindende architectuurafspraken: 5 [[Kernwaarden van Dienstverlening]] en 20 [[Kwaliteitsdoelen]].|[[Poster-index voor Kernwaarden en Kwaliteitsdoelen]], klik op het pictogram om direct naar een Kernwaarde of Kwaliteitsdoel te gaan. Ook beschikbaar als {{Bestand met info|Poster Kernwaarden en Kwaliteitsdoelen.pdf|Afdrukbare poster}}.|thumb|right|283px


==Voor wie zijn de afspraken bindend?==
rect 8 119 350 498 [[Vertrouwen]]
Al in 2014 heeft het toenmalige Kabinet de NORA verplicht voor de hele overheid, in 2023 wordt dit nog eens extra bekrachtigd in het Overheidsbreed Beleidsoverleg Digitale Overheid [https://www.digitaleoverheid.nl/governance-digitale-overheid/ (OBDO)].
rect 346 119 699 498 [[Veilig]]
rect 699 119 1004 522 [[Toekomstgericht]]
rect 1020 119 1341 498 [[Doeltreffend]]
rect 1345 119 1691 498 [[Doelmatig]]
rect 49 531 1646 613 [[Kwaliteitsdoelen]]
rect 247 12 1448 115 [[Kernwaarden van Dienstverlening]]
rect 12 638 350 975 [[Transparant (Doel)|Transparant]]
rect 12 975 350 1312 [[Betrouwbaar (Doel)|Betrouwbaar]]
rect 12 1312 350 1654 [[Ontvankelijk (Doel)|Ontvankelijk]]
rect 12 1650 350 2003 [[Verantwoord (Doel)|Verantwoord]]
rect 12 1999 350 2415 [[Privacy (Doel)|Privacy]]
rect 366 1292 679 1654 [[Beschikbaar (Doel)|Beschikbaar]]
rect 366 1646 679 2008 [[Integer (Doel)|Integer]]
rect 366 2003 679 2419 [[Vertrouwelijk (Doel)|Vertrouwelijk]]
rect 691 1284 1012 1654 [[Wendbaar (Doel)|Wendbaar]]
rect 691 1650 1012 1995 [[Innovatief (Doel)|Innovatief]]
rect 691 1991 1012 2423 [[Duurzaam (Doel)|Duurzaam]]
rect 1024 625 1345 975 [[Proactief (Doel)|Proactief]]
rect 1024 976 1345 1304 [[Gebundeld (Doel)|Gebundeld]]
rect 1024 1304 1333 1666 [[Toegankelijk (Doel)|Toegankelijk]]
rect 1024 1662 1341 2012 [[Begrijpelijk (Doel)|Begrijpelijk]]
rect 1024 2008 1345 2423 [[Overzichtelijk (Doel)|Overzichtelijk]]
rect 1353 963 1666 1321 [[Vindbaar (Doel)|Vindbaar]]
rect 1353 1322 1666 1678 [[Uniform (Doel)|Uniform]]
rect 1353 1679 1666 2008 [[Noodzakelijk (Doel)|Noodzakelijk]]
rect 1353 2009 1666 2427 [[Kostenefficiënt (Doel)|Kostenefficient]]


Dat betekent dat elke overheidsorganisatie die een verandering in zet, en elke professional die in een veranderproject betrokken is, moet kijken of zij zich houden aan de bindende architectuurafspraken.
desc bottom-right
</imagemap>


Vaak gaat het dan om diensten aan burgers en bedrijven met een digitale component. Maar ook bij diensten aan andere overheden, of als gegevens gedeeld worden voor een dienst die niet digitaal is, geven de afspraken nuttige handvatten.
===Uitleg over de vier niveaus===
 
In sommige gevallen zijn ook private partijen gehouden aan de NORA, als zij werken aan publieke dienstverlening (denk bijvoorbeeld aan ziekenhuizen, overheidsleveranciers en stichtingen met een publieke taak).
 
==Pas toe of leg uit==
Wanneer NORA van toepassing is, geldt het pas-toe-of-leg-uit principe: je past alle afspraken toe, tenzij er goede redenen zijn om van een specifieke afspraak vanaf te wijken. Wijk je af, dan leg je vast waarom en met welke argumentatie je dat doet. En je geeft aan wanneer je de afweging opnieuw moet maken, bijvoorbeeld wanneer een bepaald systeem vervangen wordt of de dienst geëvalueerd. Zo voorkom je dat tijdelijke uitzonderingen onnodig lang blijven bestaan.
 
Afwijken is meestal niet wenselijk, omdat je daarmee beleid, kennis en ervaring die zijn opgebouwd aan de kant schuift. Soms is het echter nodig, bijvoorbeeld wanneer de aard of de omgeving van de dienst unieke eisen stelt. Denk bijvoorbeeld eens aan de zorg, waar private partijen heel gevoelige informatie over burgers uitwisselen - een dienst in zo'n omgeving vraagt wellicht andere afspraken rond gegevensbescherming en een andere vorm van authenticatie dan de gemiddelde overheidsdienst. Voor de zorg is daarom een eigen set met architectuurafspraken vastgesteld, de [[Duurzaam Informatiestelsel Zorg ReferentieArchitectuur (DIZRA)|DIZRA]], die de NORA aanvult waar dat nodig is. Zie de [[NORA Familie]] voor meer van dit soort aanvullende overheidsarchitecturen.
 
Een andere veelvoorkomende reden om af te wijken, maar dan tijdelijk, is dat de omgeving nog niet toe is aan de gewenste oplossing en dat dat op korte termijn ook niet kan realiseren. Denk bijvoorbeeld aan legacy-systemen die niet volgens de nieuwste inzichten zijn ontworpen, maar waarvoor nog geen alternatief beschikbaar is. Een dienst die afhankelijk is van zo'n systeem kan niet voldoen aan alle bindende afspraken van de NORA, terwijl dat eigenlijk wel zou moeten. Daarmee is de kous echter niet af: deel van de uitleg is in dit geval een roadmap of plan om in de toekomst wel te voldoen.
 
==Uitleg over de vier niveaus==
De set van afspraken vormt een samenhangend geheel met de volgende logica en structuur:
De set van afspraken vormt een samenhangend geheel met de volgende logica en structuur:
* 5 [[Kernwaarden van Dienstverlening]] fundamentele overtuigingen waar overheidsdienstverlening aan moet voldoen, gebaseerd op maatschappelijke waarden en de verwachtingen die we als burgers in een democratische rechtsstaat hebben.  
* 5 [[Kernwaarden van Dienstverlening]] zijn fundamentele overtuigingen waar overheidsdienstverlening aan moet voldoen. Ze zijn gebaseerd op maatschappelijke waarden en de verwachtingen die we als burgers in een democratische rechtsstaat hebben.  
* 20 [[Kwaliteitsdoelen]] vullen de kernwaarden verder in en zijn kenmerken van goede overheidsdienstverlening. Ze zijn rechtstreeks terug te voeren op beleidskaders.  
* 20 [[Kwaliteitsdoelen]] vullen de kernwaarden verder in en zijn kenmerken van goede overheidsdienstverlening. Ze zijn rechtstreeks terug te voeren op beleidskaders.  


De Kernwaarden en Kwaliteitsdoelen zijn vooral samen te gebruiken, namelijk in het gesprek met bestuurders en beleidsmedewerkers over nieuwe of veranderende diensten. Ze zijn zo geformuleerd dat je het gesprek kunt voeren over 'wat' je waarom je wilt bereiken, zonder direct in het 'hoe' van specifieke oplossingen en techniek te belanden.
De Kernwaarden en Kwaliteitsdoelen zijn vooral samen te gebruiken, namelijk in het gesprek met bestuurders en beleidsmedewerkers over nieuwe of veranderende diensten. Ze zijn zo geformuleerd dat je het gesprek kunt voeren over 'wat' je 'waarom' je wilt bereiken, zonder direct in het 'hoe' van specifieke oplossingen en techniek te belanden.


Vanuit de keuze voor wat en waarom begint vervolgens het gesprek over (her-)ontwerp en realisatie van de gewenste dienst. De meer concrete niveaus van architectuurafspraken helpen je hier om de juiste keuzes te maken, gebaseerd op de richting waar je heen wilt en de kennis die door de jaren heen is opgedaan:
Vanuit de keuze voor wat en waarom begint vervolgens het gesprek over (her-)ontwerp en realisatie van de gewenste dienst. De meer concrete niveaus van architectuurafspraken helpen je hier om de juiste keuzes te maken, gebaseerd op de richting waar je heen wilt en de kennis die door de jaren heen is opgedaan:
Regel 40: Regel 71:
Doordat de vier niveaus met elkaar verbonden zijn, hoef je je bij het voeren van het ene gesprek geen zorgen te maken dat in het andere iets essentieels vergeten wordt. Je kunt bovendien gemakkelijk de uitkomst van het ene gesprek vertalen naar het andere:  
Doordat de vier niveaus met elkaar verbonden zijn, hoef je je bij het voeren van het ene gesprek geen zorgen te maken dat in het andere iets essentieels vergeten wordt. Je kunt bovendien gemakkelijk de uitkomst van het ene gesprek vertalen naar het andere:  
* Is een bepaald kwaliteitsdoel extra belangrijk voor een dienst, dan kan de architect de architectuurprincipes die daar bij horen extra benadrukken en de implicaties in de eigen situatie uitwerken.
* Is een bepaald kwaliteitsdoel extra belangrijk voor een dienst, dan kan de architect de architectuurprincipes die daar bij horen extra benadrukken en de implicaties in de eigen situatie uitwerken.
* Laat een architectuurprincipe of implicatie een favoriete oplossingsrichting afvallen, dan kun je dat naar beleid en bestuur vertalen door aan te geven welke kwaliteitsdoel in gevaar dreigde te komen.
* Laat een architectuurprincipe of implicatie een favoriete oplossingsrichting afvallen, dan kun je dat naar beleid en bestuur vertalen door aan te geven welk kwaliteitsdoel in gevaar dreigde te komen.
 
De relaties tussen beleid en kwaliteitsdoelen en tussen implicaties en het vijflaagsmodel maken nog een derde gesprek gemakkelijker: je kunt sneller bepalen wat de impact is van nieuw beleid en laten zien op welke lagen die impact te verwachten is.
 
===Overzichten relaties binnen Bindende Architectuurafspraken===
* [[Grafisch overzicht relaties Kernwaarden en Kwaliteitsdoelen met Beleidskaders|Tussen Kernwaarden, Kwaliteitsdoelen en Beleidskaders]]
* [[Grafisch overzicht relaties Architectuurprincipes en Kwaliteitsdoelen|Tussen Kwaliteitsdoelen en Architectuurprincipes]]
* [[Grafisch overzicht relaties Implicaties en Architectuurprincipes|Tussen Architectuurprincipes & Implicaties]]
* [[Mapping van oude Basisprincipes naar Kwaliteitsdoelen|Met de vroegere Basisprincipes]]
* [[Mapping van oude Afgeleide principes naar Architectuurprincipes|Met de vroegere Afgeleide Principes]]
 
===Ontstaansgeschiedenis & historie huidige Bindende Afspraken===
* [[Ontstaansgeschiedenis vernieuwde Bindende afspraken van NORA]]
* [[Publieke review Kernwaarden van Dienstverlening en bijbehorende Kwaliteitsdoelen en Architectuurprincipes|Review voorafgaand aan RFC 2022]]
* [[RFC Bindende architectuurafspraken 2022]]
* [[Nieuw Metamodel bindende architectuurafspraken NORA]]
* [[Basisprincipes|Vroegere Basisprincipes]]
* [[Afgeleide principes|Vroegere Afgeleide Principes]]
 
==Voor wie zijn de afspraken bindend en wat betekent dat?==
Al in 2008 heeft het toenmalige Kabinet [[Kamerbrief kaderstelling Architectuur standaardisatie en interoperabiliteit|de NORA als norm gesteld]] voor de hele overheid. In Q1 2023 worden de actuele uitwerkingen nog eens extra bekrachtigd in het Overheidsbreed Beleidsoverleg Digitale Overheid [https://www.digitaleoverheid.nl/mido/betrokken-organisaties/ (OBDO)].
 
Dat betekent dat elke overheidsorganisatie die een verandering doorvoert, en elke professional die in een veranderproject betrokken is, moet kijken of zij zich houden aan de bindende architectuurafspraken.
 
Vaak gaat het dan om diensten aan burgers en bedrijven met een digitale component. Maar ook bij diensten aan andere overheden, of als gegevens gedeeld worden voor een dienst die niet digitaal is, geven de afspraken nuttige handvatten.
 
In sommige gevallen zijn ook private partijen gehouden aan de NORA, als zij werken aan publieke dienstverlening. Denk daarbij aan bijvoorbeeld ziekenhuizen, overheidsleveranciers en stichtingen met een publieke taak.
 
===Best practice: Pas toe en leg uit===
De best practice voor het omgaan met deze norm is Pas-Toe-En-Leg-Uit, een aanscherping van de Pas-Toe-OF-Leg-Uit zoals die gebruikelijk is bij standaarden en voor de NORA [[Kamerbrief kaderstelling Architectuur standaardisatie en interoperabiliteit|vastgelegd]] is voor de Rijksdienst.
 
In gewone taal: je past alle afspraken toe, tenzij er goede redenen zijn om van een specifieke afspraak af te wijken. En je documenteert hoe je de afspraken precies toepast, zodat dat ook bij doorontwikkeling nog duidelijk is. Wijk je af van een afspraak, dan leg je vast waarom en met welke reden je dat doet. Je geeft bij zo'n afwijking ook aan wanneer je de afweging opnieuw zult maken, bijvoorbeeld wanneer een bepaald systeem vervangen wordt of de dienst geëvalueerd. Zo voorkom je dat tijdelijke uitzonderingen onnodig lang blijven bestaan.
 
Afwijken is meestal niet wenselijk, omdat je daarmee beleid, kennis en ervaring die zijn opgebouwd aan de kant schuift. Soms is het echter nodig, bijvoorbeeld wanneer de aard of de omgeving van de dienst unieke eisen stelt. Denk bijvoorbeeld eens aan de zorg, waar private partijen heel gevoelige informatie over burgers uitwisselen. Een dienst in zo'n omgeving vraagt wellicht andere afspraken rond gegevensbescherming en een andere vorm van authenticatie dan de gemiddelde overheidsdienst. Voor de zorg is daarom een eigen set met architectuurafspraken vastgesteld, de [[Duurzaam Informatiestelsel Zorg ReferentieArchitectuur (DIZRA)|DIZRA]], die de NORA aanvult waar dat nodig is. Zie de [[NORA Familie]] voor meer van dit soort aanvullende overheidsarchitecturen.
 
Een andere veelvoorkomende reden om af te wijken, maar dan tijdelijk, is dat de omgeving nog niet toe is aan de gewenste oplossing en dat op korte termijn ook niet kan realiseren. Denk bijvoorbeeld aan legacy-systemen die niet volgens de nieuwste inzichten zijn ontworpen, maar waarvoor nog geen alternatief beschikbaar is. Een dienst die afhankelijk is van zo'n systeem kan niet voldoen aan alle nieuwe bindende afspraken van de NORA, terwijl dat eigenlijk wel zou moeten. Daarmee is de kous echter niet af: een deel van de uitleg is in dat geval een roadmap of plan om in de toekomst wel te voldoen.
 
===Meer lezen over positie en governance===
* [[Invulling en naleving van de architectuurkaders van het Kabinet]]
* [[Positionering NORA]]
* [[Kamerbrief kaderstelling Architectuur standaardisatie en interoperabiliteit|Kamerbrief kaderstelling architectuur, standaardisatie & interoperabiliteit]]
* [[Beheer en doorontwikkeling NORA]]


De links tussen beleid en kwaliteitsdoelen en tussen implicaties en vijflaagsmodel maken nog een derde gesprek gemakkelijker: je kunt sneller bepalen wat de impact is van nieuw beleid en laten zien op welke lagen die impact te verwachten is.
==Wat is de relatie van de bindende architectuurafspraken met de rest van de NORA?==
==Wat is de relatie van de bindende architectuurafspraken met de rest van de NORA?==
Alle content van de NORA die niet tot de Bindende Architectuurafspraken behoort, dient als goed voorbeeld en ter inspiratie bij het ontwerp van overheidsdiensten. Soms is er een directe verbinding met de Bindende Architectuurafspraken (zoals kennis die nodig is om de afspraken toe te passen), soms is de relatie indirect of ontbreekt deze (nog) geheel, bijvoorbeeld wanneer architecten samen kennis opbouwen over een nieuw onderwerp.
===Basisconcept van Dienstverlening===
===Basisconcept van Dienstverlening===
Het NORA [[Dienstverleningsconcept]] is een ontwerpschets van goede overheidsdienstverlening, die je kunt gebruiken bij het ontwerpen van losse diensten, als analysemodel voor de evaluatie van bestaande diensten en om dienstverlening meer samenhangend aan te bieden. Het Dienstverleningsconcept maakt vooralsnog geen deel uit van de bindende architectuurafspraken. Inhoudelijk sluiten ze echter wel goed bij elkaar aan:  
Het NORA [[Dienstverleningsconcept]] is een ontwerpschets van goede overheidsdienstverlening. Je kunt die gebruiken bij het ontwerpen van losse diensten, als analysemodel voor de evaluatie van bestaande diensten en om dienstverlening meer samenhangend aan te bieden. Het Dienstverleningsconcept maakt vooralsnog geen deel uit van de bindende architectuurafspraken. Inhoudelijk sluiten ze echter wel goed bij elkaar aan:  
* Beide kijken verder dan een enkele dienst, maar werken aan een samenhangende dienstverlening aan burgers en bedrijven
* Beide kijken verder dan een enkele dienst, maar werken aan een samenhangende dienstverlening aan burgers en bedrijven
* Beide meten de kwaliteit van een dienst af aan de mate waarin ze de behoeften van burger/bedrijf/samenleving invult
* Beide meten de kwaliteit van een dienst af aan de mate waarin ze de behoeften van burger/bedrijf/samenleving invult
Regel 51: Regel 124:


===Vijflaagsmodel===
===Vijflaagsmodel===
Het NORA [[Vijflaagsmodel]] wordt door steeds meer architecten en niet-architecten gebruikt als communicatie- en ordeningsmiddel. Door elk van de vijf lagen in te vullen kun je de complexiteit van een project of vraagstuk uiteenrafelen in componenten, zonder de samenhang er tussen uit het oog te verliezen. Het Vijflaagsmodel is zelf geen onderdeel van de NORA bindende architectuurafspraken.
Het NORA [[Vijflaagsmodel]] wordt door steeds meer architecten en niet-architecten gebruikt als communicatie- en ordeningsmiddel. Door een vraagstuk vanuit elk van de vijf lagen (views) te bekijken en te bespreken kan je de complexiteit van een project of vraagstuk uiteenrafelen in overzienbare componenten, zonder de samenhang er tussen uit het oog te verliezen. Het Vijflaagsmodel is zelf geen onderdeel van de NORA bindende architectuurafspraken.


De [[Implicaties van Architectuurprincipes]] zijn wel ingedeeld volgens het Vijflaagsmodel: elke implicatie hangt aan één of meerdere lagen. Zo kan wie het model gebruikt snel de impact van de bindende afspraken op het eigen project bepalen.
De [[Implicaties van Architectuurprincipes]] zijn wel ingedeeld volgens het Vijflaagsmodel: elke implicatie hangt aan één of meerdere lagen. Zo kan wie het model gebruikt snel de impact van de bindende afspraken op het eigen project bepalen.
Regel 58: Regel 131:
De bindende afspraken worden vastgesteld en gewijzigd door de [[NORA Gebruikersraad]]. Zij zijn het formele besluitvormende orgaan van de bredere [[NORA Familie]], de community van architecten en architecturen in de publieke sector.  
De bindende afspraken worden vastgesteld en gewijzigd door de [[NORA Gebruikersraad]]. Zij zijn het formele besluitvormende orgaan van de bredere [[NORA Familie]], de community van architecten en architecturen in de publieke sector.  


Architecturen die deel uitmaken van de NORA Familie passen de bindende architectuurafspraken toe en vullen ze aan met hun eigen afspraken. Architecturen zijn primair gericht op hun eigen terrein, of dit nu een bestuurslaag is (gemeenten/provincies/waterschappen/Rijk), een keten of een inhoudelijk domein. Die omgeving bepaalt zowel de inhoud van de architectuur als het proces waarin afspraken tot stand komen en de status van de eigen afspraken. Architecturen verschillen hierdoor enorm in de manier waarop zij de NORA afspraken toepassen en in de mate waarin de architectuur gelijkloopt met wijzigingen in de NORA.
Architecturen die deel uitmaken van de NORA Familie passen de bindende architectuurafspraken toe en vullen ze aan met hun eigen afspraken. Architecturen zijn primair gericht op hun eigen omgeving of scope, of dit nu een bestuurslaag is (gemeenten/provincies/waterschappen/Rijk), een keten of een inhoudelijk domein c.q. sector. Die omgeving bepaalt zowel de inhoud van de architectuur als het proces waarin afspraken tot stand komen en de status van de eigen afspraken. Architecturen verschillen hierdoor in de manier waarop zij de NORA afspraken toepassen en in de mate waarin de architectuur gelijkloopt met de NORA en de wijzigingen die daar continu in worden gemaakt om de NORA actueel te houden en afgestemd op het Nationale beleid.


===NORA Lijsten en verwijzingen===
===NORA Lijsten en verwijzingen===
Om de bindende afspraken goed toe te passen heb je vaak kennis over praktische zaken nodig. Denk bijvoorbeeld aan het Architectuurprincipe [[Standaardiseer waar mogelijk]], met als implicaties o.a. [[Gebruik standaard oplossingen]] en [[Pas open standaarden toe]]. Zonder basale kennis van standaardoplossingen of open standaarden kun je dit niet toepassen: welke standaardoplossingen en open standaarden bestaan er?
Om de bindende afspraken goed toe te passen heb je vaak kennis nodig over praktische zaken. Denk bijvoorbeeld aan het Architectuurprincipe [[Standaardiseer waar mogelijk]], met als implicaties o.a. [[Gebruik standaard oplossingen]] en [[Pas open standaarden toe]]. Zonder basale kennis van standaardoplossingen of open standaarden kun je dit niet toepassen: welke standaardoplossingen en open standaarden bestaan er?


Om de architect hierbij te helpen staat op noraonline.nl een aantal lijsten en verwijzingen naar o.a. voorzieningen en open standaarden.
Om de architect hierbij te helpen staat op noraonline.nl een aantal lijsten en verwijzingen naar o.a. voorzieningen en open standaarden:
* [[Standaarden]]
* [[Bouwstenen]]
* [[Beleidskaders]]
* [[Begrippenkader]]


===NORA Thema's en Onderwerpen===
===NORA Thema's en Onderwerpen===
Bindende architectuurafspraken zijn gebouwd op de kennis en ervaring van architecten. Die kennis bouwen we deels samen op, rond inhoudelijke onderwerpen die meerdere organisaties raken en om een architectuur-reactie of -oplossing vragen. Wanneer er een actieve community rond een onderwerp ontstaat noemen we dit een [[Thema's|thema]].
De Bindende Architectuurafspraken zijn gebouwd op de kennis en ervaring van veel overheidsarchitecten. Die kennis bouwen we deels samen op, rond inhoudelijke onderwerpen die meerdere organisaties raken en om een architectuur-reactie of -oplossing vragen. Wanneer een actieve community rond een onderwerp ontstaat noemen we dit een [[Thema's|thema]].


Hoewel uit thema's voorstellen voor nieuwe bindende afspraken kunnen ontstaan, is dit niet het enige doel. Het opbouwen en delen van kennis en good practices staat in de thema's centraal.
Hoewel uit thema's voorstellen voor nieuwe bindende afspraken kunnen ontstaan, is dit niet het enige doel. Het opbouwen en delen van kennis en goede voorbeelden staat in de thema's centraal.

Versie van 6 jan 2023 12:09

Bindende Architectuurafspraken
Contact
NORA Gebruikersraad
nora@ictu.nl
Status
Actueel
In werking getreden op 1-1-2023, conform RFC 2022. (zie besluit)


Wat zijn bindende architectuurafspraken?[bewerken]

De bindende architectuurafspraken is een set richtinggevende uitspraken en normen voor (her-)ontwerpen van afzonderlijke overheidsdiensten en de bredere dienstverlening. Deze set vormt de inhoudelijke kern van de NORA en is ingedeeld in vier niveaus, van algemeen naar specifiek:

  1. Kernwaarden van Dienstverlening
  2. Kwaliteitsdoelen
  3. Architectuurprincipes
  4. Implicaties van Architectuurprincipes

Het doel van de afspraken is een goede aansluiting van diensten op elkaar mogelijk te maken en de kwaliteit van diensten en dienstverlening te verbeteren. In de afspraken komen beleidskeuzes samen met de ervaring en kennis die door talloze experts is opgebouwd over hoe je dat beleid kunt realiseren. De afspraken zijn opgesteld binnen de community van overheidsarchitecten en vastgesteld door de NORA Gebruikersraad.

VertrouwenVeiligToekomstgerichtDoeltreffendDoelmatigKwaliteitsdoelenKernwaarden van DienstverleningTransparantBetrouwbaarOntvankelijkVerantwoordPrivacyBeschikbaarIntegerVertrouwelijkWendbaarInnovatiefDuurzaamProactiefGebundeldToegankelijkBegrijpelijkOverzichtelijkVindbaarUniformNoodzakelijkKostenefficientDe eerste twee niveaus bindende architectuurafspraken: 5 Kernwaarden van Dienstverlening en 20 Kwaliteitsdoelen.
Poster-index voor Kernwaarden en Kwaliteitsdoelen, klik op het pictogram om direct naar een Kernwaarde of Kwaliteitsdoel te gaan. Ook beschikbaar als Afdrukbare poster (PDF, 1,49 MB).

Uitleg over de vier niveaus[bewerken]

De set van afspraken vormt een samenhangend geheel met de volgende logica en structuur:

  • 5 Kernwaarden van Dienstverlening zijn fundamentele overtuigingen waar overheidsdienstverlening aan moet voldoen. Ze zijn gebaseerd op maatschappelijke waarden en de verwachtingen die we als burgers in een democratische rechtsstaat hebben.
  • 20 Kwaliteitsdoelen vullen de kernwaarden verder in en zijn kenmerken van goede overheidsdienstverlening. Ze zijn rechtstreeks terug te voeren op beleidskaders.

De Kernwaarden en Kwaliteitsdoelen zijn vooral samen te gebruiken, namelijk in het gesprek met bestuurders en beleidsmedewerkers over nieuwe of veranderende diensten. Ze zijn zo geformuleerd dat je het gesprek kunt voeren over 'wat' je 'waarom' je wilt bereiken, zonder direct in het 'hoe' van specifieke oplossingen en techniek te belanden.

Vanuit de keuze voor wat en waarom begint vervolgens het gesprek over (her-)ontwerp en realisatie van de gewenste dienst. De meer concrete niveaus van architectuurafspraken helpen je hier om de juiste keuzes te maken, gebaseerd op de richting waar je heen wilt en de kennis die door de jaren heen is opgedaan:

Doordat de vier niveaus met elkaar verbonden zijn, hoef je je bij het voeren van het ene gesprek geen zorgen te maken dat in het andere iets essentieels vergeten wordt. Je kunt bovendien gemakkelijk de uitkomst van het ene gesprek vertalen naar het andere:

  • Is een bepaald kwaliteitsdoel extra belangrijk voor een dienst, dan kan de architect de architectuurprincipes die daar bij horen extra benadrukken en de implicaties in de eigen situatie uitwerken.
  • Laat een architectuurprincipe of implicatie een favoriete oplossingsrichting afvallen, dan kun je dat naar beleid en bestuur vertalen door aan te geven welk kwaliteitsdoel in gevaar dreigde te komen.

De relaties tussen beleid en kwaliteitsdoelen en tussen implicaties en het vijflaagsmodel maken nog een derde gesprek gemakkelijker: je kunt sneller bepalen wat de impact is van nieuw beleid en laten zien op welke lagen die impact te verwachten is.

Overzichten relaties binnen Bindende Architectuurafspraken[bewerken]

Ontstaansgeschiedenis & historie huidige Bindende Afspraken[bewerken]

Voor wie zijn de afspraken bindend en wat betekent dat?[bewerken]

Al in 2008 heeft het toenmalige Kabinet de NORA als norm gesteld voor de hele overheid. In Q1 2023 worden de actuele uitwerkingen nog eens extra bekrachtigd in het Overheidsbreed Beleidsoverleg Digitale Overheid (OBDO).

Dat betekent dat elke overheidsorganisatie die een verandering doorvoert, en elke professional die in een veranderproject betrokken is, moet kijken of zij zich houden aan de bindende architectuurafspraken.

Vaak gaat het dan om diensten aan burgers en bedrijven met een digitale component. Maar ook bij diensten aan andere overheden, of als gegevens gedeeld worden voor een dienst die niet digitaal is, geven de afspraken nuttige handvatten.

In sommige gevallen zijn ook private partijen gehouden aan de NORA, als zij werken aan publieke dienstverlening. Denk daarbij aan bijvoorbeeld ziekenhuizen, overheidsleveranciers en stichtingen met een publieke taak.

Best practice: Pas toe en leg uit[bewerken]

De best practice voor het omgaan met deze norm is Pas-Toe-En-Leg-Uit, een aanscherping van de Pas-Toe-OF-Leg-Uit zoals die gebruikelijk is bij standaarden en voor de NORA vastgelegd is voor de Rijksdienst.

In gewone taal: je past alle afspraken toe, tenzij er goede redenen zijn om van een specifieke afspraak af te wijken. En je documenteert hoe je de afspraken precies toepast, zodat dat ook bij doorontwikkeling nog duidelijk is. Wijk je af van een afspraak, dan leg je vast waarom en met welke reden je dat doet. Je geeft bij zo'n afwijking ook aan wanneer je de afweging opnieuw zult maken, bijvoorbeeld wanneer een bepaald systeem vervangen wordt of de dienst geëvalueerd. Zo voorkom je dat tijdelijke uitzonderingen onnodig lang blijven bestaan.

Afwijken is meestal niet wenselijk, omdat je daarmee beleid, kennis en ervaring die zijn opgebouwd aan de kant schuift. Soms is het echter nodig, bijvoorbeeld wanneer de aard of de omgeving van de dienst unieke eisen stelt. Denk bijvoorbeeld eens aan de zorg, waar private partijen heel gevoelige informatie over burgers uitwisselen. Een dienst in zo'n omgeving vraagt wellicht andere afspraken rond gegevensbescherming en een andere vorm van authenticatie dan de gemiddelde overheidsdienst. Voor de zorg is daarom een eigen set met architectuurafspraken vastgesteld, de DIZRA, die de NORA aanvult waar dat nodig is. Zie de NORA Familie voor meer van dit soort aanvullende overheidsarchitecturen.

Een andere veelvoorkomende reden om af te wijken, maar dan tijdelijk, is dat de omgeving nog niet toe is aan de gewenste oplossing en dat op korte termijn ook niet kan realiseren. Denk bijvoorbeeld aan legacy-systemen die niet volgens de nieuwste inzichten zijn ontworpen, maar waarvoor nog geen alternatief beschikbaar is. Een dienst die afhankelijk is van zo'n systeem kan niet voldoen aan alle nieuwe bindende afspraken van de NORA, terwijl dat eigenlijk wel zou moeten. Daarmee is de kous echter niet af: een deel van de uitleg is in dat geval een roadmap of plan om in de toekomst wel te voldoen.

Meer lezen over positie en governance[bewerken]

Wat is de relatie van de bindende architectuurafspraken met de rest van de NORA?[bewerken]

Alle content van de NORA die niet tot de Bindende Architectuurafspraken behoort, dient als goed voorbeeld en ter inspiratie bij het ontwerp van overheidsdiensten. Soms is er een directe verbinding met de Bindende Architectuurafspraken (zoals kennis die nodig is om de afspraken toe te passen), soms is de relatie indirect of ontbreekt deze (nog) geheel, bijvoorbeeld wanneer architecten samen kennis opbouwen over een nieuw onderwerp.

Basisconcept van Dienstverlening[bewerken]

Het NORA Dienstverleningsconcept is een ontwerpschets van goede overheidsdienstverlening. Je kunt die gebruiken bij het ontwerpen van losse diensten, als analysemodel voor de evaluatie van bestaande diensten en om dienstverlening meer samenhangend aan te bieden. Het Dienstverleningsconcept maakt vooralsnog geen deel uit van de bindende architectuurafspraken. Inhoudelijk sluiten ze echter wel goed bij elkaar aan:

  • Beide kijken verder dan een enkele dienst, maar werken aan een samenhangende dienstverlening aan burgers en bedrijven
  • Beide meten de kwaliteit van een dienst af aan de mate waarin ze de behoeften van burger/bedrijf/samenleving invult
  • Beide maken gebruik van de kennis en ervaring van architecten en ander professionals uit de NORA Familie

Vijflaagsmodel[bewerken]

Het NORA Vijflaagsmodel wordt door steeds meer architecten en niet-architecten gebruikt als communicatie- en ordeningsmiddel. Door een vraagstuk vanuit elk van de vijf lagen (views) te bekijken en te bespreken kan je de complexiteit van een project of vraagstuk uiteenrafelen in overzienbare componenten, zonder de samenhang er tussen uit het oog te verliezen. Het Vijflaagsmodel is zelf geen onderdeel van de NORA bindende architectuurafspraken.

De Implicaties van Architectuurprincipes zijn wel ingedeeld volgens het Vijflaagsmodel: elke implicatie hangt aan één of meerdere lagen. Zo kan wie het model gebruikt snel de impact van de bindende afspraken op het eigen project bepalen.

NORA Familie[bewerken]

De bindende afspraken worden vastgesteld en gewijzigd door de NORA Gebruikersraad. Zij zijn het formele besluitvormende orgaan van de bredere NORA Familie, de community van architecten en architecturen in de publieke sector.

Architecturen die deel uitmaken van de NORA Familie passen de bindende architectuurafspraken toe en vullen ze aan met hun eigen afspraken. Architecturen zijn primair gericht op hun eigen omgeving of scope, of dit nu een bestuurslaag is (gemeenten/provincies/waterschappen/Rijk), een keten of een inhoudelijk domein c.q. sector. Die omgeving bepaalt zowel de inhoud van de architectuur als het proces waarin afspraken tot stand komen en de status van de eigen afspraken. Architecturen verschillen hierdoor in de manier waarop zij de NORA afspraken toepassen en in de mate waarin de architectuur gelijkloopt met de NORA en de wijzigingen die daar continu in worden gemaakt om de NORA actueel te houden en afgestemd op het Nationale beleid.

NORA Lijsten en verwijzingen[bewerken]

Om de bindende afspraken goed toe te passen heb je vaak kennis nodig over praktische zaken. Denk bijvoorbeeld aan het Architectuurprincipe Standaardiseer waar mogelijk, met als implicaties o.a. Gebruik standaard oplossingen en Pas open standaarden toe. Zonder basale kennis van standaardoplossingen of open standaarden kun je dit niet toepassen: welke standaardoplossingen en open standaarden bestaan er?

Om de architect hierbij te helpen staat op noraonline.nl een aantal lijsten en verwijzingen naar o.a. voorzieningen en open standaarden:

NORA Thema's en Onderwerpen[bewerken]

De Bindende Architectuurafspraken zijn gebouwd op de kennis en ervaring van veel overheidsarchitecten. Die kennis bouwen we deels samen op, rond inhoudelijke onderwerpen die meerdere organisaties raken en om een architectuur-reactie of -oplossing vragen. Wanneer een actieve community rond een onderwerp ontstaat noemen we dit een thema.

Hoewel uit thema's voorstellen voor nieuwe bindende afspraken kunnen ontstaan, is dit niet het enige doel. Het opbouwen en delen van kennis en goede voorbeelden staat in de thema's centraal.

Nederlandse Overheid Referentie Architectuur.

NORA Kwaliteitsdoelen beschrijven de gewenste kenmerken van overheidsdienstverlening vanuit het perspectief van de wensen van de samenleving, de burgers en bedrijven (het wat).

NORA doelt met het begrip 'overheidsorganisaties' zowel op overheden als op semi-overheid- en private organisaties met een publieke taak.

Alle belanghebbenden van overheidsdienstverlening in de ruimste zin van het woord.

Een beschrijving van een complex geheel, en van de principes die van toepassing zijn op de ontwikkeling van het geheel en zijn onderdelen.

Overgenomen van "https://www.noraonline.nl/index.php?title=Bindende_Architectuurafspraken&oldid=65174"