Bindende Architectuurafspraken
Wat zijn bindende architectuurafspraken?[bewerken]
De bindende architectuurafspraken van de NORA is een set van bindende architectuurafspraken en vormt de inhoudelijke kern van de NORA: richtinggevende uitspraken en normen waar je je aan moet houden bij het (her-)ontwerpen van losse overheidsdiensten en de bredere dienstverlening. Deze set is ingedeeld in vier niveaus, van algemeen naar specifiek:
- Kernwaarden van Dienstverlening
- Kwaliteitsdoelen
- Architectuurprincipes
- Implicaties van Architectuurprincipes
Het doel van de afspraken is om goede diensten en goed op elkaar aansluitende dienstverlening mogelijk te maken en de kwaliteit te verbeteren. In de afspraken komen beleidskeuzes samen met de ervaring en kennis die door talloze experts is opgebouwd over hoe je dat beleid kunt realiseren. De afspraken zijn opgesteld binnen de community van overheidsarchitecten, vastgesteld in de NORA Gebruikersraad.
Voor wie zijn de afspraken bindend?[bewerken]
Al in 2014 heeft het toenmalige Kabinet de NORA verplicht voor de hele overheid, in 2022 is dit nog eens extra bekrachtigd in het Overheidsbreed Beleidsoverleg Digitale Overheid (OBDO).
Dat betekent dat elke overheidsorganisatie die een verandering in zet, en elke professional die in een veranderproject betrokken is, moet kijken of zij zich houden aan de bindende architectuurafspraken.
Vaak gaat het dan om diensten aan burgers en bedrijven met een digitale component. Maar ook bij diensten aan andere overheden, of als gegevens gedeeld worden voor een dienst die niet digitaal is, geven de afspraken nuttige handvatten.
In sommige gevallen zijn ook private partijen gehouden aan de NORA, als zij werken aan publieke dienstverlening (denk bijvoorbeeld aan ziekenhuizen, overheidsleveranciers en stichtingen met een publieke taak).
Pas toe of leg uit[bewerken]
Wanneer NORA van toepassing is, geldt het pas-toe-of-leg-uit principe: je past alle afspraken toe, tenzij er goede redenen zijn om van een specifieke afspraak vanaf te wijken. Wijk je af, dan leg je vast waarom en met welke argumentatie je dat doet. En je geeft aan wanneer je de afweging opnieuw moet maken, bijvoorbeeld wanneer een bepaald systeem vervangen wordt of de dienst geëvalueerd. Zo voorkom je dat tijdelijke uitzonderingen onnodig lang blijven bestaan.
Afwijken is meestal niet wenselijk, omdat je daarmee beleid, kennis en ervaring die zijn opgebouwd aan de kant schuift. Soms is het echter nodig, bijvoorbeeld wanneer de aard of de omgeving van de dienst unieke eisen stelt. Denk bijvoorbeeld eens aan de zorg, waar private partijen heel gevoelige informatie over burgers uitwisselen - een dienst in zo'n omgeving vraagt wellicht andere afspraken rond gegevensbescherming en een andere vorm van authenticatie dan de gemiddelde overheidsdienst. Voor de zorg is daarom een eigen set met architectuurafspraken vastgesteld, de DIZRA, die de NORA aanvult waar dat nodig is. Zie de NORA Familie voor meer van dit soort aanvullende overheidsarchitecturen.
Een andere veelvoorkomende reden om af te wijken, maar dan tijdelijk, is dat de omgeving nog niet toe is aan de gewenste oplossing en dat dat op korte termijn ook niet kan realiseren. Denk bijvoorbeeld aan legacy-systemen die niet volgens de nieuwste inzichten zijn ontworpen, maar waarvoor nog geen alternatief beschikbaar is. Een dienst die afhankelijk is van zo'n systeem kan niet voldoen aan alle bindende afspraken van de NORA, terwijl dat eigenlijk wel zou moeten. Daarmee is de kous echter niet af: deel van de uitleg is in dit geval een roadmap of plan om in de toekomst wel te voldoen.
Uitleg over de vier niveaus[bewerken]
De set van afspraken vormt een samenhangend geheel met de volgende logica en structuur:
- 5 Kernwaarden van Dienstverlening fundamentele overtuigingen waar overheidsdienstverlening aan moet voldoen, gebaseerd op maatschappelijke waarden en de verwachtingen die we als burgers in een democratische rechtsstaat hebben.
- 20 Kwaliteitsdoelen vullen de kernwaarden verder in en zijn kenmerken van goede overheidsdienstverlening. Ze zijn rechtstreeks terug te voeren op beleidskaders.
De Kernwaarden en Kwaliteitsdoelen zijn vooral samen te gebruiken, namelijk in het gesprek met bestuurders en beleidsmedewerkers over nieuwe of veranderende diensten. Ze zijn zo geformuleerd dat je het gesprek kunt voeren over 'wat' je waarom je wilt bereiken, zonder direct in het 'hoe' van specifieke oplossingen en techniek te belanden.
Vanuit de keuze voor wat en waarom begint vervolgens het gesprek over (her-)ontwerp en realisatie van de gewenste dienst. De meer concrete niveaus van architectuurafspraken helpen je hier om de juiste keuzes te maken, gebaseerd op de richting waar je heen wilt en de kennis die door de jaren heen is opgedaan:
- 17 Architectuurprincipes geven richting bij de keuze tussen mogelijke oplossingsrichtingen.
- bijna 90 generieke Implicaties van Architectuurprincipes werken de consequenties van die richting uit op alle lagen van het NORA Vijlaagsmodel.
Doordat de vier niveaus met elkaar verbonden zijn, hoef je je bij het voeren van het ene gesprek geen zorgen te maken dat in het andere iets essentieels vergeten wordt. Je kunt bovendien gemakkelijk de uitkomst van het ene gesprek vertalen naar het andere:
- Is een bepaald kwaliteitsdoel extra belangrijk voor een dienst, dan kan de architect de architectuurprincipes die daar bij horen extra benadrukken en de implicaties in de eigen situatie uitwerken.
- Laat een architectuurprincipe of implicatie een favoriete oplossingsrichting afvallen, dan kun je dat naar beleid en bestuur vertalen door aan te geven welke kwaliteitsdoel in gevaar dreigde te komen.
De links tussen beleid en kwaliteitsdoelen en tussen implicaties en vijflaagsmodel maken nog een derde gesprek gemakkelijker: je kunt sneller bepalen wat de impact is van nieuw beleid en laten zien op welke lagen die impact te verwachten is.
Kernwaarden van dienstverlening[bewerken]
De NORA Kernwaarden zijn fundamentele overtuigingen, gebaseerd op maatschappelijke waarden, waar overheidsdienstverlening aan moet voldoen.
Als samenleving delen we een aantal waarden met elkaar en verschillen we over andere van mening. De Kernwaarden zijn de waarden die als rode draad uit het beleid komen, ongeacht de politieke kleur van het kabinet of de tijdelijke invloed van lobbygroepen of hypes. Het is dan ook niet vreemd dat ze veel overlap hebben met de waarden waarop de Nederlandse Rechtsstaat is gebouwd.
Deze Kernwaarden gaan over een deel van die rechtsstaat: de dienstverlening van overheidsorganisaties aan burgers en bedrijven. Ze gaan daarmee verder dan de oude NORA-afspraken, die focusten op het (her-)ontwerp van de dienst zelf: ook de manier waarop een dienst wordt afgesproken, ingericht, uitgevoerd en verbeterd evenals de samenhang tussen diensten komen aan bod in de nieuwe Kernwaarden en de onderliggende Kwaliteitsdoelen en Architectuurafspraken.
De kernwaarden van dienstverlening motiveren de kwaliteitsdoelen.
De kernwaarden van dienstverlening vormen de gedeelde taal tussen beleidsmakers, architecten en uitvoerders.
Kwaliteitsdoelen[bewerken]
De kwaliteitsdoelen omvatten de gewenste kenmerken van overheidsdienstverlening vanuit het perspectief van de wensen van de samenleving, de burgers en bedrijven.
De kwaliteitsdoelen worden gemotiveerd door de kernwaarden van dienstverlening en worden gerealiseerd door invulling te geven aan de architectuurprincipes.
De architect gebruikt de Kwaliteitsdoelen als gedeelde taal in het gesprek met beleidsmakers en uitvoerders, als concretere uitwerking van de Kernwaarden van Dienstverlening. Strategisch adviseurs, beleidsmakers en wetgevers gebruiken ze bij het schrijven van strategische plannen en wet- en regelgeving. Overheidsorganisaties gebruiken de Kwaliteitsdoelen als ambitie om naar te streven. Het zal in de praktijk (nog) niet altijd mogelijk zijn om volledig aan alle kwaliteitsdoelen te voldoen. Maar als de organisatie de doelen onderschrijft, er actief op stuurt en daartoe samenwerkt met andere (overheids-)organisaties kunnen er snel grote stappen genomen worden.
Implicaties van Architectuurprincipes[bewerken]
Architectuurprincipes zijn normatieve uitspraken die richting geven aan het in samenhang ontwerpen en realiseren van overheidsdiensten voor burgers en bedrijven. Implicaties van Architectuurprincipes maken concreet wat die ingeslagen richting betekent in jouw praktijk (eigen context, project, organisatie).
Vijflaagsmodel[bewerken]
Architectuur analyseert maatschappelijke vraagstukken vanuit diverse invalshoeken. Bij de overheid gaat het dan vooral om vraagstukken omtrent de dienstverlening aan burgers en bedrijven. Bij die analyse gebruiken architecten vaak het zogenaamde Negenvlaksmodel, al dan niet aangevuld met twee extra vlakken voor Beveiliging & Privacy en Beheer.
De vlakken dienen om een vraagstuk te definiëren en te duiden en tevens om oplossingsrichtingen te zoeken binnen één of meer vlakken. De dimensies Beveiliging & Privacy en Beheer lopen door alle vlakken heen. De NORA gebruikt deze opzet ook.
De laatste jaren groeit de behoefte om de analyse van architecten beter te kunnen delen en bespreken met “niet-architecten”, zoals beleidsmedewerkers, projectleiders en ambtenaren die de dienstverlening moeten besturen of uitvoeren. Dit komt met name door de snelle ontwikkeling van informatiesystemen via een Agile / Scrum aanpak, waarbij de directe interactie met de diverse stakeholders bij het vraagstuk een grotere rol is gaan spelen. De NORA speelt op deze behoefte in door het klassieke negenvlaksmodel (plus twee) zo rechtstreeks mogelijk te verbinden met de diensten waar burgers, bedrijven en ook ambtenaren mee te maken hebben.
Hiervoor gaan we uit van een Vijflaagsmodel, dat aansluit bij de modellen in de EIRA en kan worden uitgebreid met actuele thema’s. Voor elke laag en thema geeft de NORA zoveel mogelijk inzicht in de actuele nationale situatie en waar mogelijk een doorkijkje naar ontwikkelingen (projecten e.d.) die daar spelen.
De kracht van de vijf lagen is dat architecten vanuit deze aansprekende lagen elk project of elk maatschappelijk vraagstuk kunnen analyseren en visualiseren. De lagen worden ingevuld met een mix van unieke aspecten voor het project, gemeenschappelijke aspecten uit het domein en de bestuurslagen waarbinnen het project valt en de landelijke afspraken die we binnen de hele publieke sector hebben gemaakt. Elk project krijgt zo een ‘praatplaat’ waarover het gesprek kan worden aangaan met de mensen die er mee te maken hebben. Afhankelijk van de gesprekspartner ligt er meer focus op de ene laag of de andere, wordt meer of minder jargon gebruikt – maar de boodschap blijft hetzelfde.
Andere indelingen[bewerken]
NORA Thema's[bewerken]
De NORA thema’s zijn onderwerpen die raken aan architectuur en waar in de NORA-community iets mee gebeurt, of moet gebeuren. De thema’s zijn in principe het meest dynamische deel van de NORA. Veel van wat er in de thema’s ontwikkeld wordt is (nog) niet vastgesteld, of is meer in het stadium van vragen dan antwoorden. De thema's zijn voor architecten en inhoudsdeskundigen een plek om kennis te delen en ervaringen uit te wisselen en voor projectleiders, beleidsmedewerkers, bestuurders en beginnende experts de plek om van die kennis en ervaring te profiteren en vragen vanuit de praktijk in te brengen. Zo ontstaan bijvoorbeeld concrete handreikingen en best practices, die vrij beschikbaar zijn voor de hele publieke sector, of concluderen we samen dat bepaalde vastgestelde principes of standaarden aangepast moeten worden.