Kennismodel NORA: verschil tussen versies
(Releasekalender e-Overheid vervangen door Releasekalender Digitale Overheid) |
(verwerking tekstsuggesties leesbaarheid) |
||
| (8 tussenliggende versies door 5 gebruikers niet weergegeven) | |||
| Regel 1: | Regel 1: | ||
{{NORA kennismodel menu}} | |||
__TOC__ | |||
==Wat is het kennismodel NORA?== | |||
Het kennismodel NORA (ook wel metamodel genoemd) geeft inzicht in de voor NORA relevante architectuurobjecten en hun onderlinge samenhang. Het kennismodel benoemt typen elementen, wat we over die elementen beschrijven, en wat de relaties zijn tussen die elementen. | |||
Het | |||
Een voorbeeld: het Basisprincipe [[Vindbaar]] is een wiki-pagina van het elementtype '[[Basisprincipe]]'. We hebben ingesteld dat een Basisprincipe een ID, een Stelling en een Beschrijving hebben (onder andere). We hebben ook ingesteld dat er een "[[Eigenschap:Is beinvloed door]]"-relatie kan zijn, en dat die van een Basisprincipe alleen kan lopen naar een [[Beleidskader]]. | |||
Het | Het hart wordt gevormd door de elementen Principe (zowel [[Basisprincipe]] als [[Afgeleid principe]]), [[Standaard]] en [[Bouwsteen]]; daarmee wordt richting gegeven aan het ontwerp en de realisatie van dienstverlening. | ||
Een overzicht van de elementtypen staat op de pagina [[Kennismodel NORA/De indeling van NORA uitgelegd|'Indeling en inhoud']]. | |||
==Gebaseerd op ArchiMate en Togaf== | ==Uitwerking in de semantische wiki== | ||
Er is zo veel mogelijk gebruik gemaakt van de standaarden TOGAF en ArchiMate. Daarmee sluit de kennis in NORA aan bij de praktijk en taal van architecten. Door een gezamenlijke taal te hanteren | NORAonline is een semantische wiki. Dat betekent dat relaties (koppelingen) tussen pagina's een betekenis kunnen krijgen, en pagina's eigenschappen kunnen krijgen. Dit kan daarna weer worden bevraagd, zoals: "''Toon alle pagina's die relatie "realiseert" hebben, naar basisprincipe Vindbaar''". | ||
Het kennismodel is de configuratie van die structuur in de semantische wiki. | |||
De wiki ziet dat 'Vindbaar' van het elementtype 'Basisprincipe' is, en toont de sjabloon voor basisprincipes. De relaties die op andere pagina's gelegd zijn náár de pagina Vindbaar, worden automatisch getoond. | |||
Als een redacteur Vindbaar wil aanpassen, toont de wiki een formulier met de eigenschappen en relaties die mogelijk zijn. Omdat de eigenschap [[Eigenschap:Rationale|Rationale]] altijd een tekstveld is, toont het formulier een tekstveld met meerdere regels; [[Eigenschap:Redactionele wijzigingsdatum|Redactionele wijzigingsdatum]] is een datum, dus toont de wiki een datumkiezer. | |||
==Uitgangspunten bij het kennismodel== | |||
Bij het maken en bijwerken van het kennismodel letten we telkens op deze punten. | |||
* Architectuurbeschrijvingen moeten bruikbaar zijn: | |||
** Zoveel mogelijk wordt aangesloten bij standaarden en gebruiken binnen de architectuur. Primair ArchiMate, daarna TOGAF 9.1 en wat bij NORA Familieleden reeds gebruikelijk is (zie ook hieronder); | |||
** Waar de overheidsarchitectuur iets bijzonders vraagt, probeert NORA een praktische invulling te maken, rekening houdend met dochters die voortbouwen op NORA; | |||
** NORA overbrugt IT en beleid. NORA moet herkenbaarheid voor bestuurders en managers bieden op een iets technischer niveau dan beleid. Tegelijk biedt NORA voor techneuten een breder perspectief. | |||
* NORA gaat over interoperabiliteit: | |||
** NORA’s primaire taak is zorgen dat overheden beter kunnen samenwerken. Wanneer NORA praktisch advies geeft hoe overheden kunnen werken, staat duidelijk dat het niet-normatieve informatie is. | |||
* Waar het kennismodel niet meer past om kennis te ontsluiten, worden uitbreidingen afgestemd met anderen om zo breed mogelijk gedragen en begrjipbaar te zijn. Wijzigingen worden gedocumenteerd.<ref>[[Kennismodel NORA/Wijzigingen]]</ref> | |||
* NORA is duurzaam en overerfbaar: | |||
** Wanneer het kennismodel van NORA wordt aangepast (definities aangepast, attributen toegevoegd), wordt dat in een nieuwsbericht geplaatst en worden geïnteresseerden daarvan op de hoogte gesteld. | |||
* NORA is online vindbaar: | |||
** Pagina’s hebben duurzame links; | |||
** Pagina’s hebben begrijpelijke, korte namen; | |||
** Pagina’s zijn zo ingericht dat ze makkelijk vindbaar zijn. | |||
===Conventie bij naamgeving=== | |||
Voor paginanamen gebruiken we deze regels: | |||
* Bij afkortingen: Eerst de afkorting, dan tussen haken de volledige naam. Dit helpt snel naar de pagina navigeren of koppelen (type-ahead-find), voorspelbare naamgeving, en vindbaarheid via bijvoorbeeld zoekmachines; | |||
* Bij afkortingen | |||
* Bij normatieve elementen van NORA zit een ID, naast de naam; | |||
** De ID is uniek en wordt niet hergebruikt wanneer het element een significante aanpassing krijgt; | |||
** De ID is als volgt samengesteld: XXNN (twee letters voor het elementtype, twee cijfers voor volgnummer). | |||
===Gebaseerd op ArchiMate en Togaf=== | |||
Er is zo veel mogelijk gebruik gemaakt van de standaarden TOGAF en ArchiMate. Daarmee sluit de kennis in NORA aan bij de praktijk en taal van architecten. Door een gezamenlijke taal te hanteren kunnen [[Tabel met alle dochters|NORA dochters]] eenduidig voortbouwen op de algemene kennis die in NORA staat. Ook helpt het de architecten van verschillende overheidsorganisaties, die diensten (her)ontwerpen, om snel verschillen en overeenkomsten in kaart te brengen. | |||
Conform eerdere besluitvorming <ref>[[NORA Architectuur Board/2014-03-26#6. ArchiMate|Besluit in NORA Architectuur Board van 26 maart 2014]]</ref> is het kennismodel beschreven in de Archimate-notatie (conform ArchiMate 2.0 specificatie). | Conform eerdere besluitvorming <ref>[[NORA Architectuur Board/2014-03-26#6. ArchiMate|Besluit in NORA Architectuur Board van 26 maart 2014]]</ref> is het kennismodel beschreven in de Archimate-notatie (conform ArchiMate 2.0 specificatie). | ||
Voor | Voor normatieve uitspraken wordt gebruik gemaakt van de ArchiMate 2.0 motivational extension. Deze uitbreiding op de ArchiMate kern introduceert zogenaamde Motivational Elements (‘uitspraken’), waaronder Goals (NORA: Doelen), Principles (NORA: Principes) en Requirements (NORA: Normen). Er bestaat een hiërarchische relatie tussen deze elementen: Normen realiseren Principes, Principes realiseren Doelen. Op het niveau van Principes is binnen NORA nog een verdere hiërarchische tweedeling aangebracht: Basisprincipes worden gerealiseerd door Afgeleide Principes. | ||
==NORA | ==Verbinding met NORA Familieleden== | ||
De semantische wiki maakt het mogelijk om de kennis in de NORA vergelijkbaar en overerfbaar te maken voor de kennis in andere leden van de NORA Familie. | |||
Een voorwaarde hiervoor is dat die kennis soortgelijke typering kent: de kennismodellen moeten daartoe op elkaar zijn afgestemd | Een voorwaarde hiervoor is, dat die kennis soortgelijke typering kent: de kennismodellen moeten daartoe op elkaar zijn afgestemd, met name de basiselementen Principe, Standaard en Bouwsteen. Zo komen standaarden voornamelijk van het Forum Standaardisatie en worden bronnen zo veel mogelijk aangehaald. | ||
We willen namelijk niet dat NORA nóg een set met afspraken is waar overheden zich aan moeten houden. NORA biedt juist een overzicht van bestaande afspraken die je kan gebruiken in ontwerpen van diensten. | |||
Met de ROSA en de EAR zijn echter al de eerste [[Semantisch web van architectuurwiki's|geautomatiseerde overervingen]] gerealiseerd. Bekijk, bijvoorbeeld, het [[Overzicht principes ROSA uit NORA]]. De ambitie is dat andere architecturen de afspraken uit NORA kunnen overnemen en duiden in hun specifieke context. | |||
[[ | Zie ook wat over de kennismodellen van NORA Familieleden is aangegeven bij [[begrippenkader]]. | ||
[[ | |||
==Voetnoten== | ==Voetnoten== | ||
<references /> | <references /> | ||
Versie van 3 jun 2020 22:36
Wat is het kennismodel NORA?[bewerken]
Het kennismodel NORA (ook wel metamodel genoemd) geeft inzicht in de voor NORA relevante architectuurobjecten en hun onderlinge samenhang. Het kennismodel benoemt typen elementen, wat we over die elementen beschrijven, en wat de relaties zijn tussen die elementen.
Een voorbeeld: het Basisprincipe Vindbaar is een wiki-pagina van het elementtype 'Basisprincipe'. We hebben ingesteld dat een Basisprincipe een ID, een Stelling en een Beschrijving hebben (onder andere). We hebben ook ingesteld dat er een "Eigenschap:Is beinvloed door"-relatie kan zijn, en dat die van een Basisprincipe alleen kan lopen naar een Beleidskader.
Het hart wordt gevormd door de elementen Principe (zowel Basisprincipe als Afgeleid principe), Standaard en Bouwsteen; daarmee wordt richting gegeven aan het ontwerp en de realisatie van dienstverlening.
Een overzicht van de elementtypen staat op de pagina 'Indeling en inhoud'.
Uitwerking in de semantische wiki[bewerken]
NORAonline is een semantische wiki. Dat betekent dat relaties (koppelingen) tussen pagina's een betekenis kunnen krijgen, en pagina's eigenschappen kunnen krijgen. Dit kan daarna weer worden bevraagd, zoals: "Toon alle pagina's die relatie "realiseert" hebben, naar basisprincipe Vindbaar".
Het kennismodel is de configuratie van die structuur in de semantische wiki.
De wiki ziet dat 'Vindbaar' van het elementtype 'Basisprincipe' is, en toont de sjabloon voor basisprincipes. De relaties die op andere pagina's gelegd zijn náár de pagina Vindbaar, worden automatisch getoond.
Als een redacteur Vindbaar wil aanpassen, toont de wiki een formulier met de eigenschappen en relaties die mogelijk zijn. Omdat de eigenschap Rationale altijd een tekstveld is, toont het formulier een tekstveld met meerdere regels; Redactionele wijzigingsdatum is een datum, dus toont de wiki een datumkiezer.
Uitgangspunten bij het kennismodel[bewerken]
Bij het maken en bijwerken van het kennismodel letten we telkens op deze punten.
- Architectuurbeschrijvingen moeten bruikbaar zijn:
- Zoveel mogelijk wordt aangesloten bij standaarden en gebruiken binnen de architectuur. Primair ArchiMate, daarna TOGAF 9.1 en wat bij NORA Familieleden reeds gebruikelijk is (zie ook hieronder);
- Waar de overheidsarchitectuur iets bijzonders vraagt, probeert NORA een praktische invulling te maken, rekening houdend met dochters die voortbouwen op NORA;
- NORA overbrugt IT en beleid. NORA moet herkenbaarheid voor bestuurders en managers bieden op een iets technischer niveau dan beleid. Tegelijk biedt NORA voor techneuten een breder perspectief.
- NORA gaat over interoperabiliteit:
- NORA’s primaire taak is zorgen dat overheden beter kunnen samenwerken. Wanneer NORA praktisch advies geeft hoe overheden kunnen werken, staat duidelijk dat het niet-normatieve informatie is.
- Waar het kennismodel niet meer past om kennis te ontsluiten, worden uitbreidingen afgestemd met anderen om zo breed mogelijk gedragen en begrjipbaar te zijn. Wijzigingen worden gedocumenteerd.[1]
- NORA is duurzaam en overerfbaar:
- Wanneer het kennismodel van NORA wordt aangepast (definities aangepast, attributen toegevoegd), wordt dat in een nieuwsbericht geplaatst en worden geïnteresseerden daarvan op de hoogte gesteld.
- NORA is online vindbaar:
- Pagina’s hebben duurzame links;
- Pagina’s hebben begrijpelijke, korte namen;
- Pagina’s zijn zo ingericht dat ze makkelijk vindbaar zijn.
Conventie bij naamgeving[bewerken]
Voor paginanamen gebruiken we deze regels:
- Bij afkortingen: Eerst de afkorting, dan tussen haken de volledige naam. Dit helpt snel naar de pagina navigeren of koppelen (type-ahead-find), voorspelbare naamgeving, en vindbaarheid via bijvoorbeeld zoekmachines;
- Bij afkortingen
- Bij normatieve elementen van NORA zit een ID, naast de naam;
- De ID is uniek en wordt niet hergebruikt wanneer het element een significante aanpassing krijgt;
- De ID is als volgt samengesteld: XXNN (twee letters voor het elementtype, twee cijfers voor volgnummer).
Gebaseerd op ArchiMate en Togaf[bewerken]
Er is zo veel mogelijk gebruik gemaakt van de standaarden TOGAF en ArchiMate. Daarmee sluit de kennis in NORA aan bij de praktijk en taal van architecten. Door een gezamenlijke taal te hanteren kunnen NORA dochters eenduidig voortbouwen op de algemene kennis die in NORA staat. Ook helpt het de architecten van verschillende overheidsorganisaties, die diensten (her)ontwerpen, om snel verschillen en overeenkomsten in kaart te brengen.
Conform eerdere besluitvorming [2] is het kennismodel beschreven in de Archimate-notatie (conform ArchiMate 2.0 specificatie). Voor normatieve uitspraken wordt gebruik gemaakt van de ArchiMate 2.0 motivational extension. Deze uitbreiding op de ArchiMate kern introduceert zogenaamde Motivational Elements (‘uitspraken’), waaronder Goals (NORA: Doelen), Principles (NORA: Principes) en Requirements (NORA: Normen). Er bestaat een hiërarchische relatie tussen deze elementen: Normen realiseren Principes, Principes realiseren Doelen. Op het niveau van Principes is binnen NORA nog een verdere hiërarchische tweedeling aangebracht: Basisprincipes worden gerealiseerd door Afgeleide Principes.
Verbinding met NORA Familieleden[bewerken]
De semantische wiki maakt het mogelijk om de kennis in de NORA vergelijkbaar en overerfbaar te maken voor de kennis in andere leden van de NORA Familie. Een voorwaarde hiervoor is, dat die kennis soortgelijke typering kent: de kennismodellen moeten daartoe op elkaar zijn afgestemd, met name de basiselementen Principe, Standaard en Bouwsteen. Zo komen standaarden voornamelijk van het Forum Standaardisatie en worden bronnen zo veel mogelijk aangehaald.
We willen namelijk niet dat NORA nóg een set met afspraken is waar overheden zich aan moeten houden. NORA biedt juist een overzicht van bestaande afspraken die je kan gebruiken in ontwerpen van diensten.
Met de ROSA en de EAR zijn echter al de eerste geautomatiseerde overervingen gerealiseerd. Bekijk, bijvoorbeeld, het Overzicht principes ROSA uit NORA. De ambitie is dat andere architecturen de afspraken uit NORA kunnen overnemen en duiden in hun specifieke context.
Zie ook wat over de kennismodellen van NORA Familieleden is aangegeven bij begrippenkader.