Kennismodel NORA: verschil tussen versies
(Tekstuele wijzigigen aangebracht) |
k (1 versie geïmporteerd) |
||
| (9 tussenliggende versies door 5 gebruikers niet weergegeven) | |||
| Regel 1: | Regel 1: | ||
{{NORA kennismodel menu}} | {{Werkversie geïmporteerd Bindende afspraken}}{{NORA kennismodel menu}} | ||
Wat is het kennismodel NORA? | ==Wat is het kennismodel NORA?== | ||
Het kennismodel NORA (ook wel metamodel genoemd) geeft inzicht in de voor NORA relevante architectuurobjecten en hun onderlinge samenhang. | Het kennismodel NORA (ook wel metamodel genoemd) geeft inzicht in de voor NORA relevante architectuurobjecten en hun onderlinge samenhang. Het kennismodel benoemt typen elementen, wat we over die elementen beschrijven, en wat de relaties zijn tussen die elementen. | ||
Het | |||
Een voorbeeld: het Architectuurprincipe [[Verplaats_je_in_de_gebruiker|Verplaats je in de gebruiker]] is een wiki-pagina van het elementtype '[[Architectuurprincipe]]'. We hebben ingesteld dat een Architectuurprincipe een ID, een Stelling en een Rationale hebben (onder andere). We hebben ook ingesteld dat er een "[[Eigenschap:Realiseert]]"-relatie kan zijn, en dat die van een Architectuurprincipe alleen kan lopen naar een [[Kwaliteitsdoel]]. | |||
Het hart wordt gevormd door de elementen [[Kernwaarde]], [[Kwaliteitsdoel]], [[Architectuurprincipe]], [[Implicatie]], [[Standaard]] en [[Bouwsteen]]; daarmee wordt richting gegeven aan het ontwerp en de realisatie van dienstverlening. | |||
Een overzicht van de elementtypen staat op de pagina [[Kennismodel NORA/De indeling van NORA uitgelegd|Kennismodel NORA uitgelegd]]. | |||
==Uitwerking in de semantische wiki== | |||
NORA online is een semantische wiki. Dat betekent dat relaties (koppelingen) tussen pagina's een betekenis kunnen krijgen, en pagina's eigenschappen kunnen krijgen. Dit kan daarna weer worden bevraagd, zoals: "''Toon alle pagina's die de relatie "Realiseert" hebben, vanuit het Architectuurprincipe Verplaats je in de gebruiker''". Dat levert dan een overzicht van de Kwaliteitsdoelen op die Verplaats je in de gebruiker helpt realiseren. | |||
Het kennismodel is de configuratie van die structuur in de semantische wiki: | |||
De wiki ziet dat 'Verplaats je in de gebruiker' van het elementtype 'Architectuurprincipe' is, en toont de informatie in die pagina volgens het opmaaksjabloon voor Architectuurprincipes. Alle eigenschappen en relaties die toegestaan zijn voor dat elementtype worden automatisch getoond in het opmaaksjabloon, zodat alle pagina's van Architectuurprincipes op dezelfde manier zijn opgebouwd. Zo bevat 'Verplaats je in de gebruiker' een automatisch gegenereerd overzicht van alle Kwaliteitsdoelen die het realiseert. En een overzicht van alle Implicaties die juist weer 'Verplaats je in de gebruiker' realiseren. | |||
Als een redacteur 'Verplaats je in de gebruiker' wil aanpassen, toont de wiki een formulier met de eigenschappen en relaties die mogelijk zijn. Het invoerformulier geeft een invoerveld of keuzeveld per eigenschap, waarbij de vorm afhankelijk is van het type eigenschap. Zo wordt een eigenschap als [[Eigenschap:Rationale|Rationale]] op het formulier ingevuld in een tekstveld van meerdere regels, aangezien dat altijd een stukje tekst is, maar kies je bij de [[Eigenschap:Status actualiteit|Status actualiteit]] in een dropdownmenu uit de beschikbare opties Concept, Actueel, Vervangen en Uitgefaseerd. | |||
==Uitgangspunten bij het kennismodel== | ==Uitgangspunten bij het kennismodel== | ||
Bij het maken en bijwerken van het kennismodel letten we telkens op deze punten. | |||
* Architectuurbeschrijvingen moeten bruikbaar zijn: | * Architectuurbeschrijvingen moeten bruikbaar zijn: | ||
** Zoveel mogelijk wordt aangesloten bij standaarden en gebruiken binnen de architectuur. Primair ArchiMate, daarna TOGAF 9.1 en wat bij | ** Zoveel mogelijk wordt aangesloten bij standaarden en gebruiken binnen de architectuur. Primair ArchiMate, daarna TOGAF 9.1 en wat bij NORA Familieleden reeds gebruikelijk is (zie ook hieronder); | ||
** Waar de overheidsarchitectuur iets bijzonders vraagt, probeert NORA een praktische invulling te maken, rekening houdend met dochters die voortbouwen op NORA; | ** Waar de overheidsarchitectuur iets bijzonders vraagt, probeert NORA een praktische invulling te maken, rekening houdend met dochters die voortbouwen op NORA; | ||
** NORA overbrugt IT en beleid. NORA moet herkenbaarheid voor bestuurders en managers bieden op een iets technischer niveau dan beleid. Tegelijk biedt NORA voor techneuten een breder perspectief. | ** NORA overbrugt IT en beleid. NORA moet herkenbaarheid voor bestuurders en managers bieden op een iets technischer niveau dan beleid. Tegelijk biedt NORA voor techneuten een breder perspectief. | ||
* NORA gaat over interoperabiliteit: | * NORA gaat over interoperabiliteit: | ||
** NORA’s primaire taak is zorgen dat overheden beter kunnen samenwerken. Wanneer NORA praktisch advies geeft hoe overheden kunnen werken, staat duidelijk dat het niet-normatieve informatie is. | ** NORA’s primaire taak is zorgen dat overheden beter kunnen samenwerken. Wanneer NORA praktisch advies geeft hoe overheden kunnen werken, staat duidelijk dat het niet-normatieve informatie is. | ||
* Waar het kennismodel niet meer past om kennis te ontsluiten, worden uitbreidingen afgestemd met anderen om zo breed mogelijk gedragen en | * Waar het kennismodel niet meer past om kennis te ontsluiten, worden uitbreidingen afgestemd met anderen om zo breed mogelijk gedragen en begrijpbaar te zijn. Wijzigingen worden gedocumenteerd.<ref>[[Kennismodel NORA/Wijzigingen]]</ref> | ||
* NORA is duurzaam en overerfbaar: | * NORA is duurzaam en overerfbaar: | ||
** Wanneer het kennismodel van NORA wordt aangepast (definities aangepast, attributen toegevoegd), wordt dat in een nieuwsbericht geplaatst en worden geïnteresseerden daarvan op de hoogte gesteld. | ** Wanneer het kennismodel van NORA wordt aangepast (definities aangepast, attributen toegevoegd), wordt dat in een nieuwsbericht geplaatst en worden geïnteresseerden daarvan op de hoogte gesteld. | ||
| Regel 32: | Regel 38: | ||
===Conventie bij naamgeving=== | ===Conventie bij naamgeving=== | ||
Voor paginanamen gebruiken we deze regels: | |||
* Bij afkortingen: Eerst de afkorting, dan tussen haken de volledige naam. Dit helpt snel naar de pagina navigeren of koppelen (type-ahead-find), voorspelbare naamgeving, en vindbaarheid via bijvoorbeeld zoekmachines | * Bij afkortingen: Eerst de afkorting, dan tussen haken de volledige naam. Dit helpt snel naar de pagina navigeren of koppelen (type-ahead-find), voorspelbare naamgeving, en vindbaarheid via bijvoorbeeld zoekmachines; | ||
* Bij normatieve elementen van NORA zit een ID, naast de naam | * Bij normatieve elementen van NORA zit een ID, naast de naam; | ||
** De ID is uniek en wordt niet hergebruikt wanneer het element een significante aanpassing krijgt; | ** De ID is uniek en wordt niet hergebruikt wanneer het element een significante aanpassing krijgt; | ||
** De ID is als volgt samengesteld: XXNN (twee letters voor het elementtype, twee cijfers voor volgnummer). | ** De ID is als volgt samengesteld: XXNN (twee letters voor het elementtype, twee cijfers voor volgnummer). | ||
===Gebaseerd op ArchiMate en Togaf=== | ===Gebaseerd op ArchiMate en Togaf=== | ||
Er is zo veel mogelijk gebruik gemaakt van de standaarden TOGAF en ArchiMate. Daarmee sluit de kennis in NORA aan bij de praktijk en taal van architecten. Door een gezamenlijke taal te hanteren kunnen [[Tabel met alle dochters|NORA dochters]] eenduidig voortbouwen op de | Er is zo veel mogelijk gebruik gemaakt van de standaarden TOGAF en ArchiMate. Daarmee sluit de kennis in NORA aan bij de praktijk en taal van architecten. Door een gezamenlijke taal te hanteren kunnen [[Tabel met alle dochters|NORA dochters]] eenduidig voortbouwen op de aelgemene kennis die in NORA staat. Ook helpt het de architecten van verschillende overheidsorganisaties, die diensten (her)ontwerpen, om snel verschillen en overeenkomsten in kaart te brengen. | ||
Conform eerdere besluitvorming <ref>[[NORA Architectuur Board/2014-03-26#6. ArchiMate|Besluit in NORA Architectuur Board van 26 maart 2014]]</ref> is het kennismodel beschreven in de Archimate-notatie (conform ArchiMate 2.0 specificatie). | Conform eerdere besluitvorming <ref>[[NORA Architectuur Board/2014-03-26#6. ArchiMate|Besluit in NORA Architectuur Board van 26 maart 2014]]</ref> is het kennismodel beschreven in de Archimate-notatie (conform ArchiMate 2.0 specificatie). | ||
Voor normatieve uitspraken wordt gebruik gemaakt van de ArchiMate 2.0 motivational extension. Deze uitbreiding op de ArchiMate kern introduceert zogenaamde Motivational Elements (‘uitspraken’), waaronder Goals (NORA: Doelen), Principles (NORA: Principes) en Requirements (NORA: Normen). Er bestaat een hiërarchische relatie tussen deze elementen: Normen realiseren Principes, Principes realiseren Doelen. | Voor normatieve uitspraken wordt gebruik gemaakt van de ArchiMate 2.0 motivational extension. Deze uitbreiding op de ArchiMate kern introduceert zogenaamde Motivational Elements (‘uitspraken’), waaronder Goals (NORA: Doelen), Principles (NORA: Principes) en Requirements (NORA: Normen). Er bestaat een hiërarchische relatie tussen deze elementen: Normen realiseren Principes, Principes realiseren Doelen. Deze indeling is met RFC 2022 rechtstreeks overgenomen. Uitspraken zijn in de NORA zijn beschreven in de Kernwaarden van Dienstverlening. Doelen zijn beschreven middels de Kwaliteitsdoelen. Principes worden ingevuld middels Architectuurprincipes. Normen zijn in de NORA beschreven middels de Implicaties van Architectuurprincipes. | ||
==Verbinding met NORA Familieleden== | |||
De semantische wiki maakt het mogelijk om de kennis in de NORA vergelijkbaar en overerfbaar te maken voor de kennis in andere leden van de NORA Familie. | |||
Een voorwaarde hiervoor is, dat die kennis soortgelijke typering kent: de kennismodellen moeten daartoe op elkaar zijn afgestemd, met name de basiselementen Principe, Standaard en Bouwsteen. Zo komen standaarden voornamelijk van het Forum Standaardisatie en worden bronnen zo veel mogelijk aangehaald. | |||
We willen namelijk niet dat NORA nóg een set met afspraken is waar overheden zich aan moeten houden. NORA biedt juist een overzicht van bestaande afspraken die je kan gebruiken in ontwerpen van diensten. | |||
Zie ook wat over de kennismodellen van NORA | Met de ROSA en de EAR zijn echter al de eerste [[Semantisch web van architectuurwiki's|geautomatiseerde overervingen]] gerealiseerd. Bekijk, bijvoorbeeld, het [[Overzicht principes ROSA uit NORA]]. De ambitie is dat andere architecturen de afspraken uit NORA kunnen overnemen en duiden in hun specifieke context. | ||
Zie ook wat over de kennismodellen van NORA Familieleden is aangegeven bij [[begrippenkader]]. | |||
==Voetnoten== | ==Voetnoten== | ||
<references /> | <references /> | ||
Huidige versie van 2 jan 2023 om 13:06
Wat is het kennismodel NORA?[bewerken]
Het kennismodel NORA (ook wel metamodel genoemd) geeft inzicht in de voor NORA relevante architectuurobjecten en hun onderlinge samenhang. Het kennismodel benoemt typen elementen, wat we over die elementen beschrijven, en wat de relaties zijn tussen die elementen.
Een voorbeeld: het Architectuurprincipe Verplaats je in de gebruiker is een wiki-pagina van het elementtype 'Architectuurprincipe'. We hebben ingesteld dat een Architectuurprincipe een ID, een Stelling en een Rationale hebben (onder andere). We hebben ook ingesteld dat er een "Eigenschap:Realiseert"-relatie kan zijn, en dat die van een Architectuurprincipe alleen kan lopen naar een Kwaliteitsdoel.
Het hart wordt gevormd door de elementen Kernwaarde, Kwaliteitsdoel, Architectuurprincipe, Implicatie, Standaard en Bouwsteen; daarmee wordt richting gegeven aan het ontwerp en de realisatie van dienstverlening.
Een overzicht van de elementtypen staat op de pagina Kennismodel NORA uitgelegd.
Uitwerking in de semantische wiki[bewerken]
NORA online is een semantische wiki. Dat betekent dat relaties (koppelingen) tussen pagina's een betekenis kunnen krijgen, en pagina's eigenschappen kunnen krijgen. Dit kan daarna weer worden bevraagd, zoals: "Toon alle pagina's die de relatie "Realiseert" hebben, vanuit het Architectuurprincipe Verplaats je in de gebruiker". Dat levert dan een overzicht van de Kwaliteitsdoelen op die Verplaats je in de gebruiker helpt realiseren.
Het kennismodel is de configuratie van die structuur in de semantische wiki:
De wiki ziet dat 'Verplaats je in de gebruiker' van het elementtype 'Architectuurprincipe' is, en toont de informatie in die pagina volgens het opmaaksjabloon voor Architectuurprincipes. Alle eigenschappen en relaties die toegestaan zijn voor dat elementtype worden automatisch getoond in het opmaaksjabloon, zodat alle pagina's van Architectuurprincipes op dezelfde manier zijn opgebouwd. Zo bevat 'Verplaats je in de gebruiker' een automatisch gegenereerd overzicht van alle Kwaliteitsdoelen die het realiseert. En een overzicht van alle Implicaties die juist weer 'Verplaats je in de gebruiker' realiseren.
Als een redacteur 'Verplaats je in de gebruiker' wil aanpassen, toont de wiki een formulier met de eigenschappen en relaties die mogelijk zijn. Het invoerformulier geeft een invoerveld of keuzeveld per eigenschap, waarbij de vorm afhankelijk is van het type eigenschap. Zo wordt een eigenschap als Rationale op het formulier ingevuld in een tekstveld van meerdere regels, aangezien dat altijd een stukje tekst is, maar kies je bij de Status actualiteit in een dropdownmenu uit de beschikbare opties Concept, Actueel, Vervangen en Uitgefaseerd.
Uitgangspunten bij het kennismodel[bewerken]
Bij het maken en bijwerken van het kennismodel letten we telkens op deze punten.
- Architectuurbeschrijvingen moeten bruikbaar zijn:
- Zoveel mogelijk wordt aangesloten bij standaarden en gebruiken binnen de architectuur. Primair ArchiMate, daarna TOGAF 9.1 en wat bij NORA Familieleden reeds gebruikelijk is (zie ook hieronder);
- Waar de overheidsarchitectuur iets bijzonders vraagt, probeert NORA een praktische invulling te maken, rekening houdend met dochters die voortbouwen op NORA;
- NORA overbrugt IT en beleid. NORA moet herkenbaarheid voor bestuurders en managers bieden op een iets technischer niveau dan beleid. Tegelijk biedt NORA voor techneuten een breder perspectief.
- NORA gaat over interoperabiliteit:
- NORA’s primaire taak is zorgen dat overheden beter kunnen samenwerken. Wanneer NORA praktisch advies geeft hoe overheden kunnen werken, staat duidelijk dat het niet-normatieve informatie is.
- Waar het kennismodel niet meer past om kennis te ontsluiten, worden uitbreidingen afgestemd met anderen om zo breed mogelijk gedragen en begrijpbaar te zijn. Wijzigingen worden gedocumenteerd.[1]
- NORA is duurzaam en overerfbaar:
- Wanneer het kennismodel van NORA wordt aangepast (definities aangepast, attributen toegevoegd), wordt dat in een nieuwsbericht geplaatst en worden geïnteresseerden daarvan op de hoogte gesteld.
- NORA is online vindbaar:
- Pagina’s hebben duurzame links;
- Pagina’s hebben begrijpelijke, korte namen;
- Pagina’s zijn zo ingericht dat ze makkelijk vindbaar zijn.
Conventie bij naamgeving[bewerken]
Voor paginanamen gebruiken we deze regels:
- Bij afkortingen: Eerst de afkorting, dan tussen haken de volledige naam. Dit helpt snel naar de pagina navigeren of koppelen (type-ahead-find), voorspelbare naamgeving, en vindbaarheid via bijvoorbeeld zoekmachines;
- Bij normatieve elementen van NORA zit een ID, naast de naam;
- De ID is uniek en wordt niet hergebruikt wanneer het element een significante aanpassing krijgt;
- De ID is als volgt samengesteld: XXNN (twee letters voor het elementtype, twee cijfers voor volgnummer).
Gebaseerd op ArchiMate en Togaf[bewerken]
Er is zo veel mogelijk gebruik gemaakt van de standaarden TOGAF en ArchiMate. Daarmee sluit de kennis in NORA aan bij de praktijk en taal van architecten. Door een gezamenlijke taal te hanteren kunnen NORA dochters eenduidig voortbouwen op de aelgemene kennis die in NORA staat. Ook helpt het de architecten van verschillende overheidsorganisaties, die diensten (her)ontwerpen, om snel verschillen en overeenkomsten in kaart te brengen.
Conform eerdere besluitvorming [2] is het kennismodel beschreven in de Archimate-notatie (conform ArchiMate 2.0 specificatie). Voor normatieve uitspraken wordt gebruik gemaakt van de ArchiMate 2.0 motivational extension. Deze uitbreiding op de ArchiMate kern introduceert zogenaamde Motivational Elements (‘uitspraken’), waaronder Goals (NORA: Doelen), Principles (NORA: Principes) en Requirements (NORA: Normen). Er bestaat een hiërarchische relatie tussen deze elementen: Normen realiseren Principes, Principes realiseren Doelen. Deze indeling is met RFC 2022 rechtstreeks overgenomen. Uitspraken zijn in de NORA zijn beschreven in de Kernwaarden van Dienstverlening. Doelen zijn beschreven middels de Kwaliteitsdoelen. Principes worden ingevuld middels Architectuurprincipes. Normen zijn in de NORA beschreven middels de Implicaties van Architectuurprincipes.
Verbinding met NORA Familieleden[bewerken]
De semantische wiki maakt het mogelijk om de kennis in de NORA vergelijkbaar en overerfbaar te maken voor de kennis in andere leden van de NORA Familie. Een voorwaarde hiervoor is, dat die kennis soortgelijke typering kent: de kennismodellen moeten daartoe op elkaar zijn afgestemd, met name de basiselementen Principe, Standaard en Bouwsteen. Zo komen standaarden voornamelijk van het Forum Standaardisatie en worden bronnen zo veel mogelijk aangehaald.
We willen namelijk niet dat NORA nóg een set met afspraken is waar overheden zich aan moeten houden. NORA biedt juist een overzicht van bestaande afspraken die je kan gebruiken in ontwerpen van diensten.
Met de ROSA en de EAR zijn echter al de eerste geautomatiseerde overervingen gerealiseerd. Bekijk, bijvoorbeeld, het Overzicht principes ROSA uit NORA. De ambitie is dat andere architecturen de afspraken uit NORA kunnen overnemen en duiden in hun specifieke context.
Zie ook wat over de kennismodellen van NORA Familieleden is aangegeven bij begrippenkader.