NORA Familie

Agenda

woensdag 5 juni 2024 - Open Huis van de Architectuur juni 2024
donderdag 5 september 2024 - Open Huis van de Architectuur september 2024
dinsdag 3 december 2024 - Open Huis van de Architectuur december 2024

_ _

Alles in onze samenleving is ontworpen. Zo ook de overheidsdienstverlening aan burgers en bedrijven. Sinds ca. 2000 hebben vele (samenwerkingsverbanden van) overheidsorganisaties architecturen ontwikkeld voor die dienstverlening.
Dergelijke architecturen zijn bedoeld om te komen tot een goede inrichting van onder meer de diensten die zij verlenen, de informatiehuishouding binnen de organisaties die daarbij betrokken zijn en de samenwerking daartoe met elkaar en met private organisaties die een publieke taak daarbij hebben.
De organisaties konden daarbij vanaf ca. 2005 gebruik maken van zogenaamde referentie-architecturen, die een vrij hoog abstractieniveau hebben en bedoeld zijn om als model of referentie gebruikt te worden bij het opstellen van meer concrete architecturen zoals voor een specifieke overheidsdienst of voor de “enterprise architectuur” van een specifieke overheidsorganisatie. Referentie- en modelarchitecturen concentreren zich doorgaans op de onderwerpen die voor veel organisaties hetzelfde zijn, zoals de algemene bedrijfsvoeringsprocessen (PIOFACH), thema’s als Beveiliging, Privacy of Zaakgericht werken, of de interoperabiliteit tussen organisaties en wat daar voor nodig is.
Door de bestuurlijke indeling van Nederland zijn 4 specifieke referentie-architecturen ontstaan voor gemeentelijke organisaties (GEMMA), voor provinciale organisaties (PETRA), voor Waterschappen (WILMA) en voor Rijksoverheidsorganisaties (EAR).
En door de domeingerichte c.q. sectorale indeling van Nederland met bijbehorende domeinwetgeving en ministeriele verantwoordelijkheid en aansturing, zijn 10-tallen specifieke referentie-architecturen voor domeinen en ketens ontstaan, zoals voor de Zorg, het Onderwijs, Werk en Inkomen, de Vreemdelingenketen en de Strafrechtketen.

Al deze (referentie)architecturen dragen bij aan een zekere mate van uniformiteit. Via het gebruik van dezelfde ontwerp-principes, door het naleven van gemaakte afspraken, het toepassen van open standaarden en het gezamenlijk (her)gebruik van gemeenschappelijke en generieke voorzieningen van de overheid e.d.
We werken immers aan “1 overheid” voor een optimale overheidsdienstverlening aan burgers en bedrijven !

De NORA als referentie-architectuur voor de gehele overheid[bewerken]

Op 2 juli 2008 heeft het Kabinet een aantal kaders vastgesteld voor projecten en architectuur, zie Kamerstuk 26643, nr. 128:

Voor de overheid als geheel geldt de Nederlandse Overheid Referentie Architectuur (NORA) als norm;
Voor elk nieuw groot ICT-project wordt een Project Start Architectuur (PSA) opgesteld in lijn met NORA;
In NORA zijn de Europese ontwikkelingen in het kader van het European Interoperability Framework (EIF) verankerd.

Op basis hiervan beoogt NORA zicht te geven op de vele (referentie)architecturen die zijn ontstaan en hoe die met elkaar samenhangen.
We gebruiken daarbij het concept “familie”. Elk familielid heeft zijn eigen autonomie, zowel inhoudelijk als organisatorisch. Een familie is het niet altijd eens met elkaar, maar deelt wel dezelfde kernwaarden. Familie houdt elkaar op de hoogte van relevante ontwikkelingen in de buitenwereld en hun eigen leven. Familie neemt handige oplossingen van elkaar over, leent meubilair uit en staat elkaar bij met raad en daad. De NORA Familie is een moderne familie: samengesteld, democratisch en met een breed spectrum aan afkomsten en voorkeuren.
Een familielid is kortom elke architectuur die deel uit wil maken van de NORA Familie. Als “moeder” wil de NORA een plek bieden waar familieleden elkaar ontmoeten, kennis uitwisselen en resources delen. Ze brieft nieuwtjes door, belt op als ze zich zorgen maakt en bemiddelt in conflicten.
Alle architecturen die de overheid opstelt voor haar dienstverlening zijn in lijn met de NORA en beschouwen we als een lid van de NORA Familie. NORA is de meest abstracte, algemene referentie-architectuur, waar de andere familieleden her-gebruik van maken en een meer specifieke invulling aan geven voor een bepaalde context.
Door steeds uit te gaan van de landelijke architectuur van de overheid, kan consistentie bereikt worden in het ontwerpen van de overheidsdienstverlening.

Zie ook informatie over de Invulling en naleving van de architectuurkaders van het Kabinet.

Samenhang van de overheidsarchitecturen[bewerken]

De zoektocht naar de samenhang van de architecturen van de overheid kennen we al sinds het ontstaan van de NORA in 2005 en blijft actueel. Anno 2022 komt die behoefte niet alleen vanuit de besturing van de GDI, maar ook vanuit grote programma's als Open op Orde, de I-strategie Rijk en de Vernieuwing van de EAR.
Gezocht wordt naar “aanvullend zijn op” en “her-gebruik” in plaats van het “zelf verzamelen” of het “kopiëren”. Zo heeft de WILMA het uitgangspunt NORA/GEMMA, tenzij...
Binnen de NORA Familie heeft elk familielid een architectuur met een eigen specifieke scope. Maar relaties tussen de familieleden bestaan volop: overheidsdienstverlening gaat immers over de grenzen heen van organisaties, domeinen of ketens. Denk aan het Persoonsgebonden budget (PGB) dat zowel het Zorgdomein als het Sociale domein raakt. Of de Loonaangifteketen (LAK) die het Sociale domein en het Financiele domein raakt. Of denk aan thema's als Privacy en Informatiebeveiliging of voorbeelden (referenties) van constructies, oplossingen of ontwerpen waar veel familieleden mee te maken hebben. Overlappingen en raakvlakken tussen de familieleden zijn er dus veel !

De architecturen van de NORA Familie kan je vanuit verschillende perspectieven indelen of ordenen, afhankelijk van de boodschap die moet worden overgebracht. Bijvoorbeeld op basis van de Nederlandse bestuurslagen, de domeinen of het type architectuur. Zulke indelingen zijn geen waardeoordeel of de enige juiste indeling. Het zijn allemaal eigen waarheden, die het gemakkelijker maken te begrijpen waar architecturen overeenkomen en waar ze verschillen.
Zo hanteert de NORA voor het ontwerp van diensten altijd het perspectief van de indeling van onze samenleving in Domeinen.
En op Architecturen NORA Familie is te zien welke architecturen de NORA Familie momenteel omvat.
Dat is een dynamisch overzicht, dat op diverse wijzen kan worden geordend, aangevuld en geselecteerd.
Vanuit de NORA Gebruikersraad wordt het overzicht actueel gehouden en aangevuld om zo limitatief mogelijk te zijn, opdat zicht bestaat op alle architecturen en architectuur-communities waar kennis mee kan worden gedeeld.
Daarnaast is er het perspectief dat de bestuurders van de overheid hanteren bij de huidige digitale transformatie, zie onderstaande visualisatie uit de Kamerbrief Hoofdlijnen beleid voor digitalisering van staatssecretaris Van Huffelen aan de Tweede Kamer, d.d. 8 maart 2022. Onze samenleving -en de rol van de overheid daarin- wordt daarbij vanuit 4 perspectieven beschouwd. Vanuit architectuur c.q. de NORA Familie ligt de focus ook op de overheidsdienstverlening en wij sluiten daarom graag aan op de perspectieven van de bestuurders. De wegen waarlangs en de bijdragen waarmee de diverse overheidsorganisaties het doel van de digitale transformatie bereiken mag op onderdelen best anders zijn en met architectuur willen we dat ondersteunen.
De architecturen binnen de NORA Familie hebben we daartoe geordend naar de 4 onderdelen van deze Nederlandse boom:

Dit is dan zogezegd onze “Nederlandse boom”.
En dat roept dan meteen vragen op als:

Hoe positioneren we deze Nederlandse boom in het “Europese bos”?
En in het wereldwijde eco-systeem?

Onze NORA Familie heeft natuurlijk relaties met Europese Families, waaronder met name de EIF en EIRA. Maar voor domeinen c.q. sectoren bestaan inmiddels ook architectuur-afspraken en standaarden op EU-niveau. En er zijn ook relaties met wereldwijde Families, waaronder de W3C, de ISO en het concept van SSI.Zie ook Architectuur internationaal.

Maar de samenhang van de architecturen zit dieper verscholen dan deze indelingen. Willen we in Nederland meer sturen op de samenhang van al deze architecturen, dan zullen we moeten sturen op elementen die niet aan de oppervlakte van deze architecturen te zien zijn. Het gaat dan om de gedeelde kernwaarden, het DNA van de NORA Familie, te weten:

Beleidskaders (algemene Wet- en regelgeving en algemeen beleid voor dienstverlening)
Kwaliteitsdoelen van dienstverlening
Generieke functies
Architectuurprincipes
Standaarden
Bouwstenen (Voorzieningen)
Thema's
Begrippenkader (Architectuurbegrippen en Informatieobjecten)

Dit zijn niet op zichzelf staande kernwaarden. Het is juist de samenhang ertussen die het geheel stabiel maakt en daardoor dient als stabiele basis voor onze kennisdeling en samenhangende architectuur. Deze kernwaarden en hun samenhang is nader toegelicht in het Kennismodel NORA.

Op verzoek van de Architectuurraad GDI (AR GDI) heeft de Overkoepelende Werkgroep GDI Architectuur een overzicht gemaakt van de samenhang van overheidsarchitecturen. Zie bijgevoegde notitie (PDF, 862 kB) die op 22 september 2022 bij de AR GDI is ingebracht en een bijlage is van het Jaarplan 2023 van de Architectuurraad GDI. Dit overzicht wordt als een "levend document" beschouwd. We zien het DNA van de NORA Familie en dit overzicht van overheidsarchitecturen als instrumenten om -daar waar het kan- zowel overzicht te bieden, als ook samenhang te brengen.

Meerwaarde samenspel NORA familieleden[bewerken]

Veel overheidsorganisaties maken gebruik van referentie-architecturen. Ze kunnen echter alleen aansluiten op de afspraken in hun domeinen en ketens én tevens blijvend conformeren aan NORA, wanneer ook deze domein- en ketenarchitecturen zich blijvend conformeren aan NORA. Daarmee is NORA het referentiekader voor alle andere (referentie)architecturen.
Content van NORA, zoals principes, standaarden, normen en definities moeten dus integraal worden overgenomen (of er wordt naar verwezen). Er is geen ruimte voor herformuleringen of “cherry picking”. Content afkomstig uit NORA kan eventueel worden aangevuld of verdiept, maar niet worden gewijzigd. Deze bestuurlijke afspraak uit 2012, zie Beheer NORA Strategisch Kader, krijgt meer en meer gevolg.

Zoals veel moeders leert NORA minstens evenveel van haar familie als andersom. De concrete toepassingservaring die de familieleden opdoen helpt de abstracte principes van NORA verder aan te scherpen. Onderwerpen waar het ene familielid tegenop loopt raken vaak ook andere delen van de publieke sector en door kennis uit te wisselen leren we sneller. Niet alle principes, standaarden, bouwstenen en begrippen van NORA zijn voor elk familielid relevant. Maar daar waar dat wel zo is, mag geen ruimte zitten tussen de definities van verschillende familieleden. Dat voorkomt communicatieproblemen en maakt dat we niet allemaal zelf het wiel hoeven uit te vinden.
We willen zoveel mogelijk voorkomen dat inhoudelijke verschillen ontstaan bij de raakvlakken tussen de architecturen van de betrokken familieleden. Dat kan door onderling hergebruik van en verwijzingen naar de betreffende informatie op te nemen. We noemen dat de concepten van Overerving en Harmonisatie, zie Meer informatie over overerven en harmonisatie.

Een organisatie kan vraagstukken ten aanzien van haar eigen Enterprise Architectuur (EA) aankaarten bij de beheerders van de domein- en ketenarchitecturen waarbinnen zij werkzaam is. Uitgangspunt is dat dáár, in de samenwerking, een oplossing wordt gevonden. Indien dat niet mogelijk is, kan door de beheerders van die domein- en ketenarchitecturen het vraagstuk worden aangekaart bij de NORA Gebruikersraad. Dat kan resulteren in een wijziging in NORA.
Een wijziging in NORA zal leiden tot aanpassingen bij de familieleden. De beheerders van die NORA familieleden zijn verantwoordelijk voor het juist en tijdig doorvoeren van die aanpassingen. Hierover worden afspraken gemaakt.
In de praktijk blijkt dat niet eenvoudig te zijn, met name door de verschillende stadia van ervaring met het werken met en onder architectuur en door verschillen in prioriteitstelling en beschikbare capaciteit. Door bestaande hulpmiddelen, zoals de semantische wiki’s, meer met elkaar te koppelen en kennis met elkaar te delen, wordt beoogd de beheerlast te verminderen.

Voor het gezamenlijk uitwerken en beheren van thema’s zijn afgelopen jaren grote stappen gezet. Al ruim 25 expertgroepen van de overheid brengen hun architectuur-kennis en -ervaring bij elkaar in de NORA Thema's.
Het is juist in deze thema’s waar de verschillende Types architecturen in NORA-familie bij elkaar komen en op elkaar afgestemd worden.