NORA Gebruikersraad/2019-03-26

Nieuws & Agenda

Contact

NORA Beheer

nora@ictu.nl

Status

Inhoud Nieuws & Agenda

• Nieuwsberichten
• Agenda
• Laatste wijzigingen
• Op de hoogte blijven
  • Nieuwsbrieven NORA
  • RSS-feeds NORA
  • Persoonlijke volglijst aanmaken

Bijeenkomst van NORA Gebruikersraad op dinsdag 26 maart 2019, 15.30-17.30 uur incl. borrel, locatie: Ministerie van Economische Zaken

Adres: Bezuidenhoutseweg 73, 2594 AC Den Haag, Zaal 50 Visserzaal.
Doelgroep: Leden van de NORA Gebruikersraad (architecturen & stakeholders). .

(15.30 uur) Opening en mededelingen (ter kennisgeving)

• Er is een Nederlandse API Strategie gepubliceerd die tot 27 maart in consultatie is: Nationale API Strategie in openbare consultatie

Vraag vanuit BZK: zitten er ook beleidsmatige consequenties aan API's en API strategie? Ze willen vanuit BZK hier een beleidsnota over schrijven.

• Er zijn verkennende gesprekken met twee potentiële nieuwe architecturen in de NORA Familie, voor de laboratoria en de strafrechtketen.
• De Expertgroep Gegevensmanagement presenteert op 4 april bij het symposium 'Samen het gegevenslandschap Harmoniseren' de eerste versie van het thema Gegevensmanagement in NORA. Waarschijnlijk volgt een openbare reviewperiode (details waarschijnlijk bekend tegen de tijd dat de vergadering er is). Meer informatie over het symposium: Samen het Gegevenslandschap harmoniseren
• Wie getriggerd is door de presentatie van Bram Gakeer tijdens de vorige vergadering over Solid wil misschien meedoen met een Solid-werkgroep van het platform LinkedData. De oproep op Twitter: interesse om mee te doen met een Solid-werkgroep? Meld je aan via platformlinkeddatanl@gmail.com. Vermeld welke rol je graag wilt innemen (trekker/deelnemer), welke vragen je beantwoord wilt zien, waar je mee wilt experimenteren en welke resultaten je graag van de werkgroep ziet.

(15.40 uur) Verslag en besluiten vorige vergadering (ter kennisgeving)

Het verslag van de vorige vergadering is goedgekeurd zonder wijzigingen.

Naar aanleiding van het verslag is er wel een vraag vanuit de VNG: is inclusie ook onderdeel van Openbaarheid, zoals dat vorige vergadering aan bod is gekomen? Het antwoord: niet expliciet. Inclusie, dus het betrekken van alle burgers, inclusief zij die een beperking hebben, is zowel fysiek als digitaal een issue waar we rekening mee moeten houden. De vroegere webrichtlijnen zijn opgevolgd door de standaard Digitoegankelijk (EN 301 549 met WCAG 2.1) en voor toegankelijke pdf's is er de standaard pdf/UA. Inclusie is echter breder dan dat, of dat zou het in ieder geval moeten zijn. De informatie hierover op noraonline en gemmaonline is verouderd, er zou snel een slag gemaakt kunnen worden om het te verbeteren.

→ Actiepunt 2019-03/1: NORA Beheer & GEMMA Beheer: maken een snelle opzet om wat er al is over inclusie bij elkaar te zetten en in beide architecturen te delen​​

Actiepunten

De eerste gesprekken over de aansluiting van de diverse initiatieven rond architectuur van de GDI met NORA zijn geweest. Nadeem en Eric zijn langs geweest bij Jaap Uilenbroek van het OBDO en bij waarnemend Rijks-CIO Diederik van Leeuwen. Uit het contact met Jaap is een gesprek met Eveline O'Brien gevolgd, met als resultaat haar aanwezigheid vandaag en haar presentatie later in de vergadering. Diederik was enthousiast over NORA en vroeg naar de governance. Voorlopig is met Paul Zeef afgesproken dat zaken die vanuit NORA ingebracht moeten worden in het OBDO via Paul en de afdeling DIO van BZK naar het OBDO geleid worden.

Visiestuk

Nadeem geeft een korte toelichting op het visiestuk 'Opzet en werking gebruikersraad' (PDF, 321 kB). Niet iedereen heeft het stuk op tijd kunnen lezen, dus het verzoek is dat alsnog te doen en opmerkingen die vandaag niet zijn ingebracht op te sturen.

De meest opvallende rollen voor de Gebruikersraad die in het stuk staan: besluitvorming over de doorontwikkeling van NORA, visievorming, inhoudelijk opdrachtgeverschap, het laten bekrachtigen van onderdelen van NORA op de juiste tafels, inbrengen van je eigen expertise vanuit onderwerp, dochter of eigen organisatie.

De horizontale vertegenwoordiging die ook in het vorige verslag genoemd is, staat uitgewerkt, passend bij de gedachte dat we als groep samen werken aan een betere digitale overheid. Deelname is daarom niet vanzelfsprekend, maar vereist de juiste instelling. Om die te garanderen stelt het stuk een nieuwe toetredingsprocedure in, overgenomen van het CIG-beraad en Informatieberaad: de groep zelf bepaalt of een aspirant-lid mag toetreden.

In hoeverre de NORA zelf kaderstellend moet zijn, is minder expliciet benoemd in het stuk. Het zoeken van balans tussen genoeg ruimte voor eigenheid en het voordeel van generieke kaders is en blijft essentieel. Het is goed daar de discussie over te voeren: wat is het minimum waar je je aan moet houden om te zeggen dat je NORA toepast, of deel te nemen aan de NORA Familie, of zelfs aan de Gebruikersraad? En vervolgens de conclusies van die discussie te delen en actief uit te dragen.

Naast de kaderstellende taak zijn NORA en noraonline ook te zien als body of knowledge. Hier vinden bezoekers zowel de huidige stand van zaken en de nieuwste ontwikkelingen als de historische kennis uit projecten en initiatieven die inmiddels gestopt zijn. Het klikgedrag op noraonline is daarbij een indicatie van wat er op dat moment relevant is voor de gebruikers.

Vraag: zou NORA ook een rol moeten hebben in het opleiden van goede overheidsarchitecten? Certificering vanuit NORA gaat waarschijnlijk te ver, maar misschien is het wel mogelijk om vertegenwoordigd te zijn in de raden van bestuur of andere gremia die besluiten over de inhoud van opleidingen. Er is op het moment geen academische opleiding tot (informatie-, business of enterprise) architect. Het vak komt er in feite bekaaid van af, nog los van de specialisatie tot architect in de publieke sector. KVI, NAF en RADIO worden genoemd als mogelijke plekken waar een dergelijke opleiding thuis zou horen. ICTU geeft al trainingen over NORA. Over het algemeen geldt dat het opzetten van een opleiding waarschijnlijk te ambitieus is en het beïnvloeden van het curriculum van bestaande opleidingen een behoorlijke investering van tijd en moeite zal kosten. Een alternatieve route zou kunnen zijn om een netwerk van stageplekken te creëren binnen overheidsorganisaties die werken zoals we als NORA Familie graag zien. Opleidingen zouden daar waarschijnlijk eerder open voor staan aangezien ze altijd op zoek zijn naar goede stageplekken. Bij ICTU is dit jaar voor de tweede keer een afstudeerder die een opdracht rond NORA uitvoert, dit keer vanuit de Haagse Hogeschool.

→ Actiepunt 2019-03/2: Allen: lezen het stuk (nogmaals) door en sturen opmerkingen die nog niet zijn ingebracht door naar Nadeem.​​

→ Actiepunt 2019-03/3: Nadeem: neemt het discussiepunt over het kaderstellende karakter van de NORA meer in volgende stukken en de agenda van de Gebruikersraad voor 2019-2020.​​

→ Actiepunt 2019-03/4: Allen: sturen concrete ideeën hoe NORA en het vak van overheidsarchitect beter naar voren kunnen komen in de opleiding / training van toekomstige architecten in de publieke sector door naar Nadeem.​​

(15.50 uur) Stand van zaken gemeenschappelijke overheidsarchitectuur (update)

Eveline O`Brien geeft een presentatie van het GO traject (PDF, 627 kB). GO staat voor Gemeenschappelijke Overheidsarchitectuur. Waar het om gaat is om te kijken waar we elkaar kunnen helpen/versterken.

In de zomer van 2018 heeft de Programmeringsraad Logius (PL) opdracht gegeven om een breed gedragen enterprise architectuur op te stellen, die “helpt sturen op de doorontwikkeling en vernieuwing van de voorzieningen waaruit de basisinfrastructuur bestaat.” Alle grote afnemers hebben afgesproken om hier architectuurcapaciteit voor ter beschikking te stellen.

Er zijn een werkgroep en een klankbordgroep (met –architectuur- vertegenwoordiging vanuit o.a. MFG, VNG, Logius en BZK-beleid) geformeerd die regelmatig bij elkaar zijn geweest. De kerngroep is in wekelijkse sessies gestart met het destilleren van de strategische thema’s uit NL-DIGIbeter (de Agenda Digitale Overheid, link naar digitaleoverheid.nl). De klankbordgroep is een stuk groter en komt elke 6 weken bij elkaar.

De architecturen van Banaan (PDF, 437 kB) (architectuurraad Manifestgroep), Common Ground (VNG) en de adviezen uit de Interactiestrategie zijn met elkaar vergeleken en er is beoordeeld of deze in lijn zijn met de thema’s die afgeleid zijn uit NL-DIGIbeter. Waar Banaan vooral een visie is, gaat Common Ground vooral in op de harde infrastructuur en servicebus en is de interactiestrategie vooral gericht op diensten. De bedoeling is om de vier initiatieven bij elkaar te brengen, omdat er een hoop overlap is.

Vraag: die hoog-over overlap, lijkt die niet veel op principes, zoals de NORA-principes? Antwoord: nee, aangezien de vier documenten heel direct gelinkt zijn aan het huidige politieke beleid. Indien dat wijzigt, dan wijzigt dit ook. De basisprincipes van de NORA ziet Eveline als duurzamer en meer verwijderd van politieke keuzes. De BP's zijn dan ook meegenomen in de analyse. De gebruikersraad vindt het een goed idee om deze analyse mee te nemen om de beleidskaders van de NORA te actualiseren en aan te vullen.

De werkgroep GO omarmt het Agile/SAFe concept als de toekomstige manier van samenwerken. In die lijn wil de werkgroep het concept MVA (Minimum Viable Architecture) introduceren, om op deze manier tot diverse domeinarchitecturen op hoofdlijnen te komen, die dynamisch, adaptief en flexibel zijn én tegelijkertijd stabiliteit bieden, zonder rigide te zijn.

De scope van GO is de GDI, maar het is niet altijd duidelijk wat daar wel en niet onder valt. GO gaat in principe uit van dezelfde indeling als de Digicommissaris dat deed, dus voorzieningen, stelsels en afspraken die veelal bij Logius liggen. Tegelijk zijn ze zich bewust dat een gemeenschappelijke overheidsarchitectuur breder is dan dat. De rijksdatacentra vallen nu bijvoorbeeld nog buiten scope. Voor de Basisregistraties geldt dat ze als 'aanpalend' gezien worden - het is wel de bedoeling om te integreren met de Stelselarchitectuur, maar dat is op dit moment nog niet het geval.

GO heeft zo'n 70 acties benoemd, waarbij gekozen is voor een pragmatische volgorde die aansluit bij waar al aan gewerkt wordt. Ze gaan in eerste instantie geen nieuwe dingen verzinnen, maar de relaties beschrijven tussen de bestaande voorzieningen binnen de vier domeinen die vallen onder de 4 klantraden van Logius: Identificatie & Authenticatie, Gegevens, Interactie, Interconnectiviteit. De klanten betalen voor de voorzieningen en willen dus ook meer invloed op de (door-)ontwikkeling en samenhang.

De Gebruikersraad merkt op dat deze aanpak meer lijkt op een solution-architectuur dan een domein- of enterprise architectuur. Wordt er ook gekeken naar witte vlekken, zaken die ontbreken in het grotere plaatje? Uiteindelijk misschien wel, maar nu is het vooral een technische optimalisatie. Als blijkt dat er zaken zijn die boven een enkel domein uitstijgen, is er misschien behoefte aan een overkoepelende architectuur. Die zou normaal gesproken raken aan de Enterprise Architectuur Rijk, maar die is de laatste jaren in het slop geraakt en niet zo ver uitgewerkt dat deze genoeg handvatten biedt. Zou je de opdracht van het PL kunnen interpreteren als het maken van een enterprise architectuur van het rijk? Daarvoor is het nu in ieder geval nog te vroeg.

Een complicerende factor in de aanpak is dat alleen zaken die onder de scope van de Programmeringsraad Logius vallen meegenomen kunnen worden. EID en DIGID Machtigen vallen hier bijvoorbeeld niet onder, maar onder de programmadirectie Innovatie. Die directie is ook bezig met architectuur van de GDI, maar dan meer politiek gestuurd. GO komt juist vanuit de beheer & exploitatiekant. Doordat de beide invalshoeken onder aparte programma's, financiën en governance vallen wordt het een uitdaging om beide op elkaar aan te laten sluiten.

Wie zijn de gebruikers van de nieuwe architectuur als die af is, wie gaan deze implementeren? Dat zouden de leden van de Programmeringsraad moeten zijn, die ze meenemen in hun opdrachtgeverschap als er iets gebouwd moet worden. Het is bedoeld als een sturingsinstrument om nieuwe initiatieven langs te toetsen en bij te sturen en bij doorontwikkeling de 'soll' mede te bepalen.

Eveline hoopt dat GO actiever gaat samenwerken met NORA:

• Deelname van architecten uit de NORA Familie aan de klankbordgroep of werkgroep
• Delen van nieuws en oproepen in Nieuwsbrieven NORA en op twitter / linkedin
• Gerichte matches maken tussen expertise die in onze community aanwezig is en GO nodig heeft
• Aandragen van een goede kandidaat die als fulltime architect aan GO verbonden wil zijn

→ Actiepunt 2019-03/5: Geïnteresseerden in GO: geven (rechtstreeks of via nora@ictu.nl) aan Eveline door dat ze deel willen nemen aan de Werkgroep of Klankbordgroep.​​

→ Actiepunt 2019-03/6: NORA Beheer & Doorontwikkeling: checkt of de door GO gebruikte beleidskaders al zijn opgenomen op noraonline en voegt ze waar nodig toe​​

Relevante documenten

• Notitie van Programmeringsraad Logius over GO - Doorlichting en Vervolg (PDF, 371 kB)
• Aanbiedingsformulier bij notitie van Programmeringsraad Logius over GO (PDF, 178 kB)
• Bijlage met strategische thema's bij notitie van Programmeringsraad Logius over GO (PDF, 371 kB)
• Notitie van Programmeringsraad Logius over GO - Vervolg (datum: februari 2019) (PDF, 221 kB)

(16.20 uur) Woordwolk en prioriteiten (ter voorbereiding op besluitvorming 4 juni 2019)

Tijdens de vorige gebruikersraad is een woordwolk gevormd met de belangrijkste thema’s voor 2019/2020. De deelnemers van de gebruikersraad hebben deze woordwolk besproken met hun achterban en hun direct leidinggevenden.

In een rondje deelden we de belangrijkste resultaten daarvan, waarbij de prioriteiten telkens vermeld staan achter de naam van de inbrenger en de (rol of) organisatie van de inbrenger tussen haakjes.

• Eric Brouwer (trekker IAM, ICTU): IAM en Toegang
• Geer Haas (SVB): Privacy by design, Transparantie (opvolger WOB), Analytics
• Eveline O'Brien (GO/Logius): Gegevens
• Peter Giskes (BZK): Omgevingswet, Openbaarheid, Wetgeving & impact van data
• Paul Zeef (BZK): IAM inclusief Machtigen, Regie op gegevens, data, openbaarheid
• Martijn de Bruine (Belastingdienst): Openbaarheid (ook in beleid) zoals het publiceren van business rules, emailcommunicatie et cetera. Vanuit de CIO: Analytics, geautomatiseerde besluitvorming (en recht op menselijk besluit)
• Sergio Richardson (gemeente Den Haag, PURA): Privacy by design, gegevens delen, gegevensmanagement
• Ellen van der Steen (trekker Zaakgericht werken, gemeente Apeldoorn): Zaakgericht Werken, proces mining, omgevingswet, e-privacy by design
• Andre Plat (GEMMA, VNG Realisatie): Gegevens (alles er mee, sturing, management et cetera), Openbaarheid, Dienstverlening & klantreizen
• Bram Gaakeer (ROSA/DERA, ministerie OCW): Gegevens, IAM, privacy (vanuit architectuur) AI, Inclusie, Openbaarheid (vanuit beleid).
• Martin van den Berg (DNB): Datagedreven werken (in ketens), datamanagement/governance/uitwisselen, Zaakgericht Werken, digitale transformatie
• Nadeem Taverne (Economische Zaken): AI/logaritmen & transparantie, omgevingswet, ethiek, legacy, platformen, communicatiestrategieën

Er moet een duidelijke beslisnota komen op basis van deze inventarisaties, met waar we heen gaan en waarom. Daarvoor zijn er logische clusters weer te geven van gerelateerde onderwerpen die elkaar versterken of nodig hebben. Marieke is voor gegevensmanagement en het symposium Samen het gegevenslandschap harmoniseren van 4 april bezig met een inventarisatie van onderwerpen en de relaties ertussen voor zover die raken aan gegevensmanagement. Vanuit die rol stelt ze voor een uurtje met een man of drie te puzzelen om te clusteren en de relaties weer te geven. Op basis daarvan kan dan geschreven worden aan een beslisnota. Geer Haas, Andre Plat en Nadeem zullen die schrijven, aangeven waar de gemeenschappelijke uitdagingen liggen waar NORA aan kan bijdragen en dat als een opdracht meegeven aan Norbert Jansen als projectleider.

→ Actiepunt 2019-03/7: Nadeem, Andre, Geer: schrijven een beslisnota die aangeeft waar we heen gaan en waarom, op basis van een eerste clustering van onderwerpen.​​

(17.00 uur) Resultaten enquête NORA principes (ter informatie met vervolgacties)

Robert van Wessel en Martin van den Berg geven een presentatie (PDF, 876 kB) over de uitkomsten van de enquête die is gehouden over de NORA principes. Van 12 december 2018 tot en met 31 januari 2019 is een vragenlijst over de NORA APs uitgezet. Doel hiervan is om de praktische bruikbaarheid van de BPs en APs te vergroten en om ‘good practises’ over de toepassing van deze principes te bepalen. Daarvoor zijn actieve NORA gebruikers benaderd, zijnde de aanspreekpunten van de architecturen uit de NORA Familie en geïnteresseerden in de nieuwsbrief. 43 % van hen heeft de vragenlijst ingevuld, uit alle bestuurslagen behalve de waterschappen.

Een aantal genoemde observaties:

• De Basisprincipes worden meer gebruikt dan de Afgeleide principes. Vooral architecten, managers en projectleiders gebruiken Basisprincipes, terwijl de Afgeleide principes vooral gebruikt worden door architecten, ontwikkelaars en business- & informatieanalisten. Dat sluit goed aan bij de mate van abstractie die de twee onderscheidt.
• Op de vraag 'Welke Afgeleide principes gebruikt u het meest?' blijkt dat een aantal basisprincipes er relatief slecht af komt: er wordt bijvoorbeeld niet één keer een AP genoemd dat het basisprincipe Gebundeld realiseert. De vervolgvraag is natuurlijk wat dit betekent: is het bundelen van diensten zo gewoon dat het principe niet nodig is om mensen er aan te herinneren, is het zo ongebruikelijk dat het principe wordt vergeten, of zijn er simpelweg andere principes die verser in het geheugen liggen?
• De respondenten zijn positief over de bruikbaarheid en bekendheid, maar geven ook aan dat naleving en toezicht daarop niet vanzelfsprekend is: minder dan 50% geeft aan dat er binnen de eigen organisatie toezicht is op naleving.
• De spreiding van de rapportcijfers is vrij klein, geen grote uitschieters omhoog of omlaag, vooral veel zevens.
• Een behoefte die geuit werd in de open vragen was naar meer overerving, zowel omhoog-en-omlaag tussen NORA en dochters als tussen de dochters onderling.
• Een andere behoefte is een indeling van de principes naar doelgroep: in welke rol/functie moet je welke principes in de gaten houden?
• De enquête is alleen uitgezet bij mensen die we al in beeld hadden vanuit NORA en er is dus sprake van een non-response bias: de groep die we hebben benaderd kan niet als een representatieve steekproef genomen worden voor de hele populatie binnen de publieke sector.

Vanuit de gebruikersraad komt de suggestie om de AP's aan te laten sluiten bij de vier 'by designs': privacy by design, informatiebeveiliging by design, duurzaamheid by design en openbaarheid by design.

Martin en Robert beloven om de aanbevelingen uit de presentatie uit te werken in een lijst met concrete voorstellen inclusief een inschatting van de kosten, tijd en benodigde expertise per voorstel. Op basis daarvan kan de Gebruikersraad prioriteren en waar nodig geld vrijmaken aan het einde van 2019 en/of in 2020.

Actiepunt 2019-03/8: Robert en Martin: werken de aanbevelingen uit tot een lijst met concrete voorstellen ter besluitvorming in een volgende gebruikersraad.​​

(17.20 uur) W.v.t.k.

• Sergio Richardson geeft aan dat hij zijn rol als lid van de NORA Gebruikersraad ergens in de komende maanden neer gaat leggen. Zijn werk bij de gemeente Den Haag is langzaam veranderd, waardoor hij steeds minder tijd besteed aan de publieke gezondheidszorg (GGD's) en dus ook aan de PURA. Zijn PURA-collega Laurens van Groenewegen (gemeente Amsterdam) zal Sergio opvolgen als contactpersoon voor PURA en lid van de Gebruikersraad. Om die reden was hij al aanwezig was deze vergadering.
• De [NORA Gebruikersraad/2019-06-06|volgende vergadering]] van de NORA Gebruikersraad is verplaatst van 4 naar 6 juni. Op die dag is ook de NORA Gebruikersdag 6 juni 2019, aansluitend op de vergadering.

(17.25 uur) Afsluiting met borrel

Er kan nog verder gesproken worden met elkaar onder het genot van een drankje.

Nederlandse Overheid Referentie Architectuur.

Een beschrijving van een complex geheel, en van de principes die van toepassing zijn op de ontwikkeling van het geheel en zijn onderdelen.

Beschrijving van de gewenste oplossing van een specifiek probleem, of het eindresultaat van een project.

Inzicht in de werkwijze die de overheid hanteert.

Het proces van vaststellen van de vereiste betrouwbaarheid van informatiesystemen in termen van vertrouwelijkheid, beschikbaarheid en integriteit alsmede het treffen, onderhouden en controleren van een samenhangend pakket van bijbehorende maatregelen.