Brontekst bekijken van NORA Gebruikersraad/2022-06-07

{{Bijeenkomsten
| Gremium=NORA Gebruikersraad
| Datum=2022-06-07 
| Tijd=14.00-17.00 uur 
| Locatie=online (Teams)
| Doel=Besluit- en visievorming
| Doelgroep=Leden van de NORA Gebruikersraad (architecturen & stakeholders)
| Publicatiedatum=2021-12-21
| Nieuws=nee
| Hoofdpagina=nee
| }}
[[Category:Bijeenkomsten]][[Categorie:NORA Gebruikersraad]]

== 14.00 Opening en mededelingen ==
Eric Brouwer zal de de NORA Gebruikersraad voorzitten zolang nog geen opvolger van Nadeem Taverne beschikbaar is.

Nieuws over de vertegenwoordiging door leden:<br>
* Guus van den Berg (CIP) neemt deze keer waar voor Annemieke de Wit.
* Chandro Kandiah neemt voortaan deel namens EZK en vervangt daarmee onze oud-voorzitter Nadeem Taverne.
* Ron Beemster (IenW) neemt deze keer waar voor Paul Leunissen.
* Rinus Braak (DICTU) gaat per 1 juli naar de ADR, en zoekt naar opvolging vanuit DICTU en naar de mogelijkheid om vanuit ADR actief te blijven deelnemen aan de NORA community.

Paul Zeef (BZK) geeft aan de hand van een slide een update over de volgende ontwikkelingen:<br>
* De hoofdlijnenbrief Digitalisering wordt op 22 juni a.s. aan de orde gesteld in de Tweede Kamer. De Werkagenda Digitalisering 2023-2025 en de Wet Digitale Overheid zijn onlangs behandeld in de Tweede Kamer. Daarna gaat het door naar de Eerste Kamer. 
* Over AI was er in de afgelopen week een debat in de Tweede Kamer. Er zijn moties ingediend, onder meer naar aanleiding van het digitale EU ID.
* Op Europees vlak is er op dit moment veel beweging. Vrijdag jongstleden vond de Telecomraad EU plaats waarin de EDI aan de orde kwam. Ook het nieuwe OOTS voorstel SDG met draagvlak, de voorbereiding LS pilots EDI zijn naar 17 augustus doorgeschoven. Op AI is het een en ander in de maak.
* In de middag van 7 juni vindt ook het overleg plaats van de Architectuurraad GDI. Stukken zijn beschikbaar via een Pleio-omgeving: [https://pgdi.nl/ GDI-Architectuur]
* Op bestuurlijk niveau is het belang onderkend van een goede afstemming en wederzijdse versterking tussen NORA en GDI. In juli 2022 zal daarom de governance en positionering van de GDI-Architectuur in relatie tot de NORA worden besproken in een select gezelschap van BZK DS / NORA, Architectuurraad GDI en CIO Rijk / EAR. Daar zal ook het (plv) voorzitterschap van de NORA Gebruikersraad ter sprake komen en eventuele personele unies.

== 14.10 Ontwikkelingen Dienstverleningsconcept ==
Marieke Vos en Eric Brouwer lichten de stand van zaken toe, waaronder de uitwerking in de NORA en de gesprekken voor bestuurlijk draagvlak. Er komen twee versies van het Dienstverleningsconcept: de eerste in heldere taal voor bestuurders en burgers en de tweede in ArchiMate voor architecten. Daarbij kijken we naar wat we moeten verstaan onder overheidsdienstverlening en naar hoe het werkt. De belangrijkste uitgangspunten hierbij zijn:
# Diensten zijn er voor de burgers;
# De burgers zijn volwaardig gesprekspartner van de overheid;
# Diensten voldoen aan de publieke waarden van onze rechtsstaat.
Zie ook [[Sandbox:Een stabiele basis leggen voor overheidsdienstverlening]] en [[Dienstverleningsconcept]]
<br>NB. Deze beschrijvingen zijn nog niet goed op elkaar afgestemd, maar geven wel een indruk in welke richting we denken.

Dit is tevens de basis voor het gesprek dat we voeren met Arre Zuurmond (Regeringscommissaris Informatiehuishouding Overheid) en Toine van Oosterhout (adviseur en architect).
<br>Daarnaast moet het Dienstverleningsconcept ook integreren met de kernwaarden en architectuurprincipes, en de rest van NORA en haar familieleden.
<br>Van belang lijkt ook de samenhang tussen het Dienstverleningsconcept, Werken aan Uitvoering (WaU) -waaronder 1 loket- en het onderdeel Interactie van de GDI-Architectuur. Hoe vinden de leden van de NORA Gebruikersraad dat die 3 sporen bij elkaar moeten worden gebracht? 

== 14.20 Relaties tussen de thema’s Privacy, Beveiliging en IAM ==
Fatema Al Tae, afstudeerder van de Haagse Hoge School, 
{{Bestand met info|Presentatie afstudeerstage ICTU-NORA Gebruikersraad 7 juni 2022.pdf|presenteert}}
haar bevindingen en geeft een advies voor vervolgstappen.
Vertrekkend vanuit het Dienstverleningsconcept, en de acht daarbij behorende capabilities, heeft ze in totaal 10 invalshoeken afgetast voor relaties tussen deze 3 thema's. De experts zijn van mening dat IAM geheel onderdeel is van Privacy en Beveiliging en in de kern daarvan zit: autorisatie (vaak ook Toegang genoemd) hoort bij alle drie de thema's thuis. Ze heeft de experts via Venn-diagrammen en met het beschrijven van de relaties tussen elkaars thema's laten zien dat ze samen tot nieuwe inzichten kwamen over de relaties tussen deze 3 thema's !
<br>Haar conclusie is dat meer resultaat mogelijk is met een betere samenwerking en kennisdeling tussen thema's onderling, dat de thematrekkers en experts daarbij een belangrijke rol spelen en dat het kan lonen om ook buiten de kerngroep van experts te kijken. Zie ook [https://miro.com/app/board/uXjVOIgTiCg=/ NORA-thema's samenhang, Online Whiteboard for Visual Collaboration (miro.com)]
<br>De vraag die we onszelf kunnen stellen is of onze invalshoeken wel kloppen en waarom? De blik van buiten en het gezamenlijk aftasten van de verschillende invalshoeken in thema's en het daarbij komen tot nieuwe inzichten, is de grootste meerwaarde van dit onderzoek. 

De conclusie van de Gebruikersraad is dat de ervaring met deze 3 thema's kan worden gebruikt voor ook andere thema's. Wellicht is een NORA thema-raad een optie, waarbij actieve thema-trekkers ervaringen uitwisselen en afspraken maken over de onderlinge verbinding<br>

{{Actiepunt| ID=2022-06-07/A|AH=NORA Beheer|AP=Opvolging van het advies inzake thema's begeleiden|Deadline=2022-09-11| Toelichting=Opvolging van het advies inzake thema's begeleiden, als onderdeel van de uitvoering van het reeds op 6 april 2021 goedgekeurde {{Bestand met info|NORA Thema's - implementatieplan 2021.pdf|implementatieplan}}. Ter bespreking in het 3-wekelijkse Beheer overleg hoe we dit gaan aanvliegen. Bv vanuit actieve expertgroepen of vanuit een aparte trekkers-bijeenkomst zoals 2 jaar geleden.|Voortgang=bezig}}

== 14.40 Stand van zaken Kwaliteitsdoelen en NAP’s ==
Robert van Wessel licht in zijn 
{{Bestand met info|GR 20220607.pdf|presentatie}}
de stand van zaken toe, waaronder de plenaire terugkoppeling van de openbare review op 17 mei j.l. en de plannen voor de komende maanden. Daarbij stelt hij de vraag wat de Gebruikersraad het belangrijkste vindt dat moet gebeuren? Dit leidt tot het volgende advies:
* op het vlak van communicatie: voer de wijzigingen breed in en maak het breed kenbaar;
* qua samenwerking: stem af op de door-ontwikkeling van de GDI, onder aansturing van MIDO en de Architectuurraad GDI;
* qua inhoud: ga aan de slag met thema's en update het Begrippenkader.

Paul Zeef merkt op dat Arre Zuurmond (de Regeringscommissaris) zoekt naar verbanden tussen primaire processen in overheidsorganisaties en andersoortige balansen en karakteristieken in de informatiehuishouding (en daarmee andere principes en kernwaarden). Ook vraagt hij om reflectie op zijn aanpak. Mogelijk zou ook vanuit NORA zo'n reflectie kunnen worden gegeven? Deels is dat al gedaan in het gesprek met hem op 3 mei j.l. over het Dienstverleningsconcept ;-) maar dat zullen we bij volgende gesprekken zeker doen!

Diverse leden, waaronder de Belastingdienst, DICTU en EZK, geven aan zeer tevreden te zijn met deze aanpassing van de NORA en het in de praktijk kunnen gebruiken. Hierop aansluitend is de leden opgeroepen vooral over te gaan tot een impactanalyse voor hun (referentie)architectuur. Op vragen van leden over de mate waarin organisaties NORA compliant moeten zijn, is het standaard uitgangspunt aangehaald: Voor de toepassing van de NORA geldt "pas toe of leg uit" en dat is vergelijkbaar met de toepassing van andere afspraken en het gebruik van open standaarden: afwijken kan, mits er een goede uitleg voor is.
<br>Van belang is dat eerst zicht komt op de impact en dat op basis daarvan een tijdspad kan worden gekozen dat past bij reeds lopende ontwikkelingen en binnen beschikbaar budget.

De Gebruikersraad gaat akkoord met de opgeleverde beschrijvingen van [[Kwaliteitsdoelen]] en [[Architectuurprincipes]] en met de overdracht van deze resultaten van de Werkgroep Kernwaarden aan NORA Beheer om e.e.a. in de NORA-wiki te integreren. 
<br>De Werkgroep zal de implicaties van de NAP's nog nader uitwerken en relateren aan het [[Vijflaagsmodel]] en dat voor akkoord inbrengen bij de bijeenkomst van 13 september 2022.
<br>In Q4 2022 wordt het inhoudelijke beheer van de Kwaliteitsdoelen en Architectuur Principes geborgd bij de leden van de NORA Gebruikersraad (denk aan contactpersonen voor 1 of meer doelen/principes). Dat is ook nodig als basis voor de verwerking van onder meer de [[Principes van gegevensmanagement]].
Daartoe kan nog gekeken worden naar de ervaring van andere organisaties die afspraken en standaarden onderhouden en door-ontwikkelen, zoals [https://www.crow.nl/thema-s CROW].

== 15.25 korte PAUZE == 

== 15.30 Ontwikkelingen GDI ==
Tom Peelen van het Bureau MIDO licht in zijn 
{{Bestand met info|20220607 MIDO en GA, GR NORA.pdf|presentatie}}
de ontwikkelingen toe van de governance van de GDI en gaat onder meer in op de Architectuurraad GDI en de pool van architecten die wordt samengesteld voor de door-ontwikkeling van de GDI-Architectuur. De Programmaraad GDI bepaalt het WAT (met een plan dat het OBDO vaststelt) en de Programmeringstafels werken dat uit naar een HOE. De Architectuurraad GDI zorgt voor het ontwerp voor het WAT en het HOE, via werkgroepen die worden samengesteld uit de pool van architecten. Na een openbare review keurt de Architectuurraad een ontwerp goed (maar stelt niet vast). Dat laatste gebeurt in de Programmaraad GDI of het OBDO. De GDI is nu met name een bestemmingsplan, een doelarchitectuur.<br>
Voor 2022 wordt gewerkt aan Gegevensuitwisseling, eID en een Digitale Bron ID.<br>
In 2023 wordt pas Interactie opgepakt.

Welke rol zal de NORA hierin nemen? 
Zodra er een openbare review komt van een onderdeel van de GDI-Architectuur, zal NORA Beheer die uitzetten binnen de NORA community, waaronder de leden van de NORA Gebruikersraad. Wie daarnaast wil meewerken, kan zich ook persoonlijk melden voor de werkgroepen van de GDI. De suggestie wordt gedaan om het belang van de NORA als kader van de GDI te communiceren naar CIO's en het niveau daarboven, dat zou dingen wel makkelijker kunnen maken. De NORA is immers een (bestuurlijk) onderdeel van de GDI, maar dan gericht op alle onderdelen en de samenhang van het totaal.<br>
Zie ook [[GDI-Architectuur (GA)]]<br>
{{Actiepunt| ID=2022-06-07/B|AH=Leden van de GR|AP=Oproep om collega's uit de achterban deel laten nemen in de doorontwikkeling van GDI|Deadline=2022-09-11| Toelichting=Oproep aan de de leden van de NORA Gebruikersraad om collega's uit de achterban uit te nodigen om deel te nemen in de door-ontwikkeling van de GDI.<br>|Voortgang=bezig}}

== 15.50 Actiepunt Afstemming Principes en Begrippen van GA en NORA ==
Zie [https://www.noraonline.nl/wiki/NORA_Gebruikersraad/2022-04-05#2022-04-05.2FB NORA Gebruikersraad/2022-04-05 - NORA Online] <br>
In de afgelopen maanden hebben Tom Peelen en Eric Brouwer de afstemming van de Begrippen met elkaar besproken en zij delen nu hun bevindingen. Zie de {{Bestand met info|Begrippen GA en NORA afgestemd 16apr22 concept.pdf|notitie}} terzake. Deze architectuurbegrippen zijn een aanvulling op de bestaande begrippen en daar waar voor eenzelfde begrip verschillende  beschrijvingen bestaan vanuit verschillende bronnen, dan is het verschil daartussen toegelicht. Bijvoorbeeld als de ene bron zich beperkt tot digitale aspecten en de andere bron daarnaast ook fysieke aspecten beschouwt.
<br>De Gebruikersraad stemt in met de nieuw opgenomen begrippen.
<br>Mede gezien de aandacht die Larissa Zegveld als voorzitter van het FS recent weer vroeg over de afstemming van begrippen, zie haar blog [https://ibestuur.nl/podium/een-verdachte-in-een-rode-polo?tid=TIDP2497606XED98729246D34F2AA4D2CA061A44C939YI5&utm_campaign=IB_NB_Wekelijks&utm_medium=email&utm_source=ibestuur&commented=1#c002603 Een verdachte in een rode polo], is het gewenst dat nog meer begrippen worden afgestemd. <br>

{{Actiepunt| ID=2022-06-07/C|AH=Leden van de GR|AP=Aanvullen begrippen vanuit de eigen achterban|Deadline=2022-09-11| Toelichting=De leden van de NORA Gebruikersraad is verzocht om de begrippen aan te (laten) vullen vanuit hun eigen achterban. Eric stuurt hiertoe een mail uit. Dit zal in een komende Gebruikersraad weer worden besproken.<br>|Voortgang=bezig}}
{{Actiepunt| ID=2022-06-07/D|AH=Tom Peelen|AP=Toelichting op de afstemming van principes|Deadline=2022-09-11| Toelichting=Tom Peelen zal een volgende keer toelichting geven op de afstemming van de principes van de GDI-Architectuur en NORA.Eric en Robert zijn betrokken bij de bespreking en uitwerking hiervan. |Voortgang=bezig}}
{{Actiepunt| ID=2022-06-07/D|AH=Tom Peelen|AP=Toelichting op de afstemming van principes|Deadline=2022-09-11| Toelichting=De NORA Gebruikersraad heeft op 13 september 2022 ingestemd met de afstemming van de principes van de GDI-Architectuur en NORA.|Voortgang=voltooid}}

== 16.00 Actiepunt Analyseren Kamerbrief hoofdlijnen beleid voor digitalisering ==
Zie {{Actiepunt| ID=2022-04-05/A|AH=Ellen van der Steen (ZgW), Douwe Pieter van den Bos (JenV), Joost Bekel (DNB), Nadeem Taverne (EZK), Eric Nijenhuis (UWV) i.s.m. NORA Beheer|AP=Beleidskader digitalisering analyseren en dat in de NORA opnemen|Deadline=2022-06-07| Toelichting= Eric vraagt de groep wat ze nog aanvullend gaan doen. |Voortgang=bezig}}<br>Wegens prioritering wordt de bespreking van dit actiepunt vooruitgeschoven naar een volgende Gebruikersraad.
<br>Svz: In een 1e bijeenkomst op 10 mei 2022 is de aanpak besproken. De bijdragen zijn opgenomen in de opzet [https://www.noraonline.nl/wiki/Kamerbrief_Hoofdlijnen_beleid_voor_digitalisering Kamerbrief Hoofdlijnen beleid voor digitalisering - NORA Online]

== 16.00 Actiepunt rondje langs de Familieleden ==
Zie {{Actiepunt| ID=2022-04-05/D|AH=NORA Beheer|AP=NORA Beheer maakt afspraken met betrokkenen|Deadline=2022-06-07| Toelichting=afspraak met PETRA wordt ingepland, nog te bepalen welke 2 andere familieleden nodig zijn adhv inventarisatie ihkv GDI|<br>Wegens prioritering wordt de bespreking van dit actiepunt vooruitgeschoven naar een volgende Gebruikersraad.Svz: Via Douwe Pieter van den Bos (JenV) is op 11 mei gesproken met het Architectuur Forum van JenV. Via Ralph Barten (SVB) is op 31 mei gesproken met de architecten van de SVB en via Peter Ammerlaan (vz van de Architectuurraaad van de Veiligheidsregio’s) is op 3 juni gesproken met enkele architecten van de Veiligheidsregio's. Via Roel van den Berg (WILMA) is op 9 juni gesproken met enkele architecten van de waterschappen.<br>
Van de bezoeken zijn verslagen gemaakt en inmiddels worden diverse actiepunten in gezamenlijkheid opgepakt.<br> 
Via Tony Johnson wordt een afspraak geregeld bij de PETRA.<br>
En inmiddels wordt ook een afspraak gemaakt met Renzo Wouters van de Astra.|Voortgang=bezig}}
<br>Wegens prioritering wordt de bespreking van dit actiepunt vooruitgeschoven naar een volgende Gebruikersraad.
<br>Svz: Via Douwe Pieter van den Bos (JenV) is op 11 mei gesproken met het Architectuur Forum van JenV. Via Ralph Barten (SVB) is op 31 mei gesproken met de architecten van de SVB en via Peter Ammerlaan (vz van de Architectuurraaad van de Veiligheidsregio’s) is op 3 juni gesproken met enkele architecten van de Veiligheidsregio's. Via Roel van den Berg (WILMA) is op 9 juni gesproken met enkele architecten van de waterschappen.<br>
Van de bezoeken zijn verslagen gemaakt en inmiddels worden diverse actiepunten in gezamenlijkheid opgepakt.<br> 
Via Tony Johnson wordt een afspraak geregeld bij de PETRA.<br>
En inmiddels wordt ook een afspraak gemaakt met Renzo Wouters van de Astra.

== 16.00 korte PAUZE ==

Het laatste uur van deze bijeenkomst wordt gebruikt voor inspiratie en kennisdeling (waar geen besluitvorming voor nodig is).<br>
Hier kunnen dus ook makkelijk collega’s aansluiten uit de achterban die geïnteresseerd zijn in de onderwerpen die worden besproken. 

== 16.05 Architectuur Internationaal / Europa == 
Marijke Salters en Menno Gmelig Meijling lichten toe hoe vanuit de vakgroep Europa van ICTU het thema Internationaal is en wordt bijgewerkt.
Daarbij is ook tijd ingeruimd om reflecties vanuit de aanwezigen op te halen. Uit de toelichting van Menno en Marijke blijkt dat de ontwikkelingen vanuit Europa leiden tot een veelheid aan verordeningen die op overheidsorganisaties af komen. Tijdig op de hoogte zijn maakt veel uit voor de voorbereidingstijd. De EU pagina's van NORA zijn er, maar worden nog niet zoveel gebruikt als we hadden verwacht bij de opzet ervan. Wie ze gebruikt blijkt daar echter wel tevreden mee te zijn. Zie ook [[Architectuur internationaal]]
<br>Vanuit NORA stellen we de vraag hoe we met de vakgroep EU succesvol over Europa kunnen rapporteren? Hierover gaat een uitvraag plaatsvinden, waarop we in het najaar terug zullen komen om de uitkomsten met elkaar te bespreken.
<br>Vanuit de leden wordt de vraag gesteld of we ook iets kunnen teruggeven aan Europa? Dat zou op verschillende plekken kunnen, bijvoorbeeld in de publieke consultatie, of binnen BZK via de beleidsambtenaren die vanuit verschillende directies actief zijn in de EU. De ervaring is dat er over het algemeen een beperkte gelegenheid is om te reageren op ontwikkelingen in de EU, dus is het van belang om daar goede kennis van te hebben om daarop in te kunnen spelen. 
<br>Zo is inmiddels bekend dat de EU de EIF gaat omzetten naar een "Interoperability Act", waardoor meer druk bestaat om geformaliseerd toegepast te worden. Aangezien de EIF nu al voor ruim 95% is verwerkt in de NORA zal dat voor Nederland geen specifieke inhoudelijke impact hebben, maar wel meer druk zetten op het toepassen van en overerven vanuit de NORA.
<br>Chandro Kandiah (EZK) geeft aan nog een 
{{Bestand met info|2022-04-19 Position paper CIOPN - Overview upcoming EU law on digital technology - April 2022.pdf|overzicht}} te hebben van allerlei Acts die momenteel lopen in de EU (en wat de status is momenteel) - gemaakt door een kennisplatform. Het gaat om:
* Artificial Intelligence Act (AIA)
* Data Act
* Data Governance act (DGA)
* Digital Markets Act (DMA)
* Digital Service Act (DSA)
* Cyber resilience Act (CRA)
* NIS2 Directive
BZK heeft een EU-groep die contacten met de EU coördineert en die een duizelingwekkende hoeveelheid aspecten samenbrengt. Marieke van Putten is daar de contactpersoon van. BZK en ICTU bespreken regelmatig de EU-ontwikkelingen vanuit de betrokkenheid bij vele EU-programma's en opdrachten daarvoor vanuit BZK.
<br>En voor de digitale Economie is er ook nog een EU-coördinator bij EZK. Daar wordt o.a. Gaia-X besproken: dat is inmiddels redelijk gegroeid.

{{Actiepunt| ID=2022-06-07/E|AH=Marijke Salters (ICTU)|AP=Bij (de achterban van) de leden van de Gebruikersraad onderzoeken hoe het thema Europa succesvol invulling kan krijgen en daarover terugkoppelen in het najaar.|Deadline=2022-09-11| Toelichting=|Voortgang=voltooid}}

== 16.55 Bespreking van het Coalitieakkoord ==
Tijdens de vorige bijeenkomst is dit stuk besproken en de hoofdlijnen daarvan zijn te lezen via [[Coalitieakkoord 2021-2025: Omzien naar elkaar, vooruitkijken naar de toekomst]]
<br>Wegens prioritering wordt de bespreking van dit actiepunt vooruitgeschoven naar een volgende Gebruikersraad.
<br>Svz: We gaan met een select gezelschap aan de slag:
# We bepalen samen welke onderdelen we het meest relevant vinden voor architectuur 
# Voor elk onderdeel stellen we een advies op hoe architecten daar het beste mee om kunnen gaan
Onze bevindingen nemen we op in de NORA voor her-gebruik door anderen. 
<br>'''OPROEP''' Wie -of wiens collega- wil hieraan meedoen?
<br>Meld je dan a.u.b. aan via nora@ictu.nl 

== Verslag en actiepuntenlijst ==
Het [[NORA Gebruikersraad/2022-04-05|verslag]] van de vorige bijeenkomst is stilzwijgend goedgekeurd. Dat zal de komende keer nog aan de orde worden gesteld. <br>
Thema's voor de NORA Gebruikersraad staan op de [[Voorraadagenda Gebruikersraad|voorraadagenda]].
<br>

{{Actiepunten}}
Voor het volledige overzicht van actiepunten, zie de tabel: [[Actiepunten]]

== 17.00 Afsluiting ==