Open Source Software (OSS): verschil tussen versies
(met sjabloon Over Thema's) |
|||
| (40 tussenliggende versies door een andere gebruiker niet weergegeven) | |||
| Regel 1: | Regel 1: | ||
{{Agenda categorie|OSS}}{{Nieuwsblok categorie|OSS}} | {{Over Thema's}}{{Agenda categorie|OSS}}{{Nieuwsblok categorie|OSS}} | ||
==Open source beleid | ==Historie: Open source in politiek en beleid== | ||
De overheid hanteert bij ICT-ontwikkeling en -aanbestedingen al enige jaren het principe dat bij gelijke geschiktheid de voorkeur wordt gegeven aan open source boven closed source software. | De overheid hanteert bij ICT-ontwikkeling en -aanbestedingen al enige jaren het principe dat bij gelijke geschiktheid de voorkeur wordt gegeven aan open source boven closed source software. | ||
Naar aanleiding van de motie van lid Vendrik (2002) lanceerde het kabinet in maart 2003 het programma 'Open standaarden en opensourcesoftware (OS&OSS)'. In de jaren daarna zijn door achtereenvolgende kabinetten verschillende acties ondernomen die als doel hebben om het gebruik van open source te stimuleren, o.a. de lijn dat bij gelijke geschiktheid in aanbesteding open source de voorkeur geniet. | |||
In maart 2003 is het Programma Open Standaarden en Open Source Software voor de overheid (OSOS) gestart. Het programma bood concrete ondersteuning in de vorm van: voorlichting, kennisuitwisseling en instrumenten, waarmee alle overheden open source software konden toepassen. In 2008 is het programma Nederland Open in Verbinding (NOiV) opgestart als opvolger van het programma OSOSS. Dit programma is afgerond eind 2011. Het programma heeft geen vervolg gekregen. In 2015 en 2016 heeft de tweede kamer wederom aangedrongen op het bevorderen van het gebruik van open source software bij de overheid. | |||
Het [https://www.digitaleoverheid.nl/document/actieplan-nederland-open-in-verbinding/ Actieplan] van NOiV is nog steeds online te vinden. | |||
In 2011 had de minister van EZ in 2011, bij de afronding van het actieprogramma NOiV, aangegeven dat open source bij nieuwe aanbestedingen als volwaardig alternatief in de besluitvorming moest worden betrokken. In tegenstelling tot het verplicht gebruik van open standaarden in ICT-producten bestaat er tot op heden voor het afwijken van dit beleid geen verplichting tot het geven van een specifieke uitleg in de fase van aanbesteding. | |||
==Actueel: Open source beleid bij de Nederlandse overheid== | |||
Op 17 april 2020 introduceerde het kabinet de beleidslijn ‘Open, tenzij’. Het leidende principe is dat software die met publieke middelen is ontwikkeld, zoveel mogelijk aan de samenleving wordt teruggegeven. Het publiceren van de broncode komt ten goede aan algemene belangen, zoals minder verspilling (o.a. door hergebruik), innovatie, meer economische bedrijvigheid, transparantie en informatieveiligheid. Overheden worden opgeroepen om open (source) te ontwikkelen en/of de broncode vrij te geven en hier slechts van af te wijken indien er gegronde redenen zijn. | |||
De [https://www.rijksoverheid.nl/documenten/publicaties/2020/04/17/overwegingen-bij-open-tenzij-en-aanpak-open-source overwegingen bij Open tenzij en de Aanpak Open Source] wijzen op de gunstige maatschappelijke en economische effecten van het vrijgeven van eigen software, zoals toenemende transparantie en mogelijkheden voor burgerparticipatie, samenwerking en betere beveiliging. Ook de mogelijke beperkingen zijn in beeld. Het publiceren van de broncode kan gezien worden als een document in de zin van de Wet openbaarheid van bestuur (Wob). Het uitgangspunt in de wet is “open tenzij”, maar er zijn | |||
uitzonderingsgronden zoals beschreven in artikel 10 en 11 van de Wob. Dat betekent dat de staatsveiligheid niet in het geding mag zijn, en in het geval van inzichten in taken met betrekking tot opsporing, toezicht en handhaving zal een bestuursorgaan het belang van openbaarmaking moeten afwegen tegen het belang van deze uitzonderingen. | |||
Ook kan hierin een onderscheid gemaakt worden tussen publieke openbaarmaking en publicatie in een meer besloten/belanghebbende kring bijvoorbeeld ten behoeve van samenwerking of controle. | |||
== | ==Maatschappelijke opgave== | ||
Naarmate we meer beslissingen delegeren aan software, is die software ook meer bepalend voor het maatschappelijk resultaat. Het bewustzijn daarvan wordt steeds groter. Software krijgt steeds meer een publiek karakter. Dit geldt zeker voor software waarmee we individuele administratieve besluiten nemen, maar steeds vaker ook voor software die op basis van statistiek conclusies trekt, zoals systemen die gebruik maken van big data en kunstmatig intelligente systemen. | |||
Echter, alleen een overheid die zelf het recht heeft om te begrijpen hoe de software werkt waarmee ze haar beslissingen mede neemt, kan transparantie bieden en rekenschap afleggen over zijn eigen gedigitaliseerde werkprocessen. | |||
De | De opgave kan als volgt worden samengevat : | ||
* Overheidscode is in wezen ‘publieke code’, aangezien deze met publieke middelen is verworven. Open source stimuleert keuzevrijheid en voorkomt ongewenste afhankelijkheden van publieke organisaties aan private partijen. De overheid dient zo efficiënt mogelijk met belastinggeld om te springen; | |||
* Door een open (source) aanpak kun je meer kennis en kunde ontsluiten en is het makkelijker digitale oplossingen te (her)gebruiken, waardoor middelen gebundeld kunnen worden voor organisatie-overschrijdende diensten die interoperabel zijn. De overheid dient immers de best mogelijke dienstverlening te leveren aan burgers; | |||
* De besluitvormingsprocedures van diensten moeten begrijpelijk en controleerbaar zijn; transparantie van geautomatiseerde processen maakt dit mogelijk. De overheid moet controleerbaar en betrouwbaar zijn. | |||
==Wat wordt er eigenlijk verstaan onder open source?== | |||
Op vrijwel alle software berust een licentie. Onderdeel van die licentie is de vraag hoe om te gaan met de intellectuele eigendomsrechten (IER). De eigenaar/ontwikkelaar van de software kan middels de licentie grenzen stellen aan het gebruik van die software. Open source licenties zijn daarin bijzonder omdat deze personen en organisaties toestaan de (broncode van de) software - om niet - te kopiëren, aan te passen en door te leveren aan anderen. Software waaraan een Open Source licentie is verbonden, wordt Open Source Software (OSS) genoemd. Een ander kenmerk van OSS is dat bij een aantal licenties (niet alle) de eis wordt gesteld dat wijzigingen van de software moeten worden teruggegeven aan de gemeenschap die de software onderhoudt. Het is een praktijk waarin ontwikkelaars samenwerken met een hoge mate van zelfstandigheid, zonder teveel centrale sturing, en waarin er sprake is van vrije toegang tot de bronmaterialen (de source) van het eindproduct. | |||
Daadwerkelijke open source veronderstelt dat de software gratis ter beschikking wordt gesteld. Uiteraard liggen er altijd kosten besloten in de implementatie. Het vrij kunnen beschikken over de broncode zorgt voor de mogelijkheid dat meerdere leveranciers de software kunnen leveren en onderhouden, en daarmee ontstaat dus minder afhankelijkheid van een enkele (dominante) leverancier. Bij closed source is sprake van beschermde broncode. Vaak betaalt de gebruiker voor het gebruik van de software licentiekosten. In geval de software gratis wordt aangeboden wordt bijvoorbeeld Pay-Per-Use gehanteerd. | |||
Bij gebruik van zowel open source als closed source software is er bij de overheid vaak sprake van een zekere mate van afhankelijkheid van de leverancier voor de implementatie van de software in bestaande systemen en in een latere fase het beheer van de software, aangezien de overheid vaak niet de kennis (of capaciteit) heeft om dit zelf te doen. Bij closed source is dat, mede door de wijze van aanbesteden, vaak een enkele leverancier. Bij open source kan er sprake zijn van een grotere groep leveranciers die inrichting en beheer ter hand kunnen nemen. Dat scheelt veel migratiekosten. Voorbeeld is Drupal als CMS systeem. Daarvoor kan worden aanbesteed bij een beheer- en ontwikkelpartij terwijl de eigen site kan blijven bestaan. | |||
Samengevat kent het begrip 'open source' aldus de volgende invalshoeken: | |||
* juridisch (denk aan: gebruiksrechten/licentiemodellen, inkoopprocedures, contracten en verantwoordingsplichten) | |||
* technisch (o.a. interoperabiliteit en herbruikbaarheid) | |||
* organisatorisch (samenwerkingsmogelijkheden, open werkwijzen en gemeenschappelijk eigenaarschap) | |||
* financieel (hergebruik code kost in principe niks maar beheer, onderhoud en doorontwikkeling en eventueel community-beheer kosten geld) | |||
* sociaal-ethisch (nut en noodzaak van transparantie en verhouding/afhankelijkheden tussen publieke en private organisaties) | |||
Hulp nodig? | |||
Kijk naar de [https://opensource.pleio.nl/cms/view/62909a7f-051a-43d3-80ed-00fba4a267ce/toolbox-open-source toolbox] en stel je vragen op de open source pleio. | |||
==Verder Lezen== | ==Verder Lezen== | ||
| Regel 27: | Regel 48: | ||
<div id="Functies" style="overflow:hidden;"> | <div id="Functies" style="overflow:hidden;"> | ||
{| style="float:left; background-color:#E5F0F9; margin-right:8px; border:none; width: | {| style="float:left; background-color:#E5F0F9; margin-right:8px; border:none; width:250px" | ||
|- | |||
!Direct aan de slag | |||
|- | |||
| style="border:none; padding:5px 0 7px 0; margin-right:0px; vertical-align:top; height:400px" | | |||
'''Wat doe je als Enterprise Architect of adviseur om open source ontwikkelingen te borgen binnen de architectuur van jouw organisatie?'''<br> | |||
→[[Onder constructie]] | |||
'''Wat doe je als Business- of Solution Architect om AI-functies te verwerken in het ontwerp van een (overheids)dienst?'''<br> | |||
→[[Onder constructie]] | |||
Open source platformen voor ontwikkelaars:<br> | |||
*[[https://gitlab.com Gitlab]] | |||
*[[https://github.com Github]] | |||
Aanbesteden en open source:<br> | |||
*[https://www.rijksoverheid.nl/documenten/brochures/2021/01/05/playbook-publieke-software-aanbesteden Playbook publieke software aanbesteden] | |||
*[https://opensource.org/licenses/alphabetical Een volledig overzicht van licenties] | |||
|- | |||
|[[Image:puzzelstuk.png|250px]] | |||
|} | |||
{| style="float:left; background-color:#E5F0F9; margin-right:8px; border:none; width:250px" | |||
|- | |- | ||
! | !Samen leren & zoeken | ||
|- | |- | ||
| style="border:none; padding:5px 0 7px 0; margin-right:0px; vertical-align:top; height:400px" | | | style="border:none; padding:5px 0 7px 0; margin-right:0px; vertical-align:top; height:400px" | | ||
: | Meest bekende organisaties en samenwerkingsverbanden die een visie en praktische handreikingen ontwikkelen voor het werken met OSS voor of met de overheid: | ||
*[https://opensource.pleio.nl/cms/view/62909a7f-051a-43d3-80ed-00fba4a267ce/toolbox-open-source Toolkit open source op Pleio] | |||
: | *[https://developer.overheid.nl/ Developer.overheid.nl - De centrale plek voor de developer die voor of met de overheid ontwikkelt]] | ||
*[https://commonground.nl/cms/view/fc506125-c17c-447a-b18f-e18275a2d7d9/nlx NLX en Common Ground] | |||
: → [[ | |||
Internationale standaarden en platformen: | |||
*[https://www.w3.org/ Het World Wide Web Consortium (W3C)] | |||
*[https://opensource.org/ Open Source Initiative (OSI)] | |||
Leeraanbod en informatieve artikelen, podcasts en webinars binnen de overheid: | |||
*[https://www.digitaleoverheid.nl/dossiers/oss-kennisnetwerk/ OSS Kennisnetwerk] | |||
Buiten de overheid:<br> | |||
→[[Onder constructie]] | |||
*[https://www.w3.org/2002/03/tutorials Cursusmateriaal over W3C] | |||
*[https://www.w3.org/participate/podcastsvideo.html Video's en podcasts over W3C] | |||
'''Ken je nog een overleg (binnen de overheid) dat zich bezighoudt met OSS?<br> | |||
Neem dan contact op met [[NORA Beheer]]'''. | |||
|- | |||
|[[Image:gereedschap.png|250px]] | |||
|} | |} | ||
{| style="float:left; background-color:#E5F0F9; margin-right:8px; border:none; width:250px" | |||
|- | |||
!Meer informatie & contact | |||
|- | |||
| style="border:none; padding:5px 0 7px 0; margin-right:0px; vertical-align:top; height:400px" | | |||
*[[NORA Gebruikersraad/2021-09-16#15.15 Open Source Software (OSS) in ontwerp van overheidsdiensten|behandeling OSS in NORA Gebruikersraad 16-9-2021]] | |||
*[https://www.rijksoverheid.nl/documenten/kamerstukken/2020/04/17/kamerbrief-inzake-vrijgeven-broncode-overheidssoftware Kamerbrief inzake vrijgeven broncode overheidssoftware] | |||
*[https://www.rijksoverheid.nl/documenten/publicaties/2020/04/17/overwegingen-bij-open-tenzij-en-aanpak-open-source Overwegingen bij open tenzij en aanpak open source] | |||
Dit thema wordt beheerd door experts van de overheid en marktpartijen:<br> | |||
'''Contactpersoon''' is Youetta de Jager: | |||
→{{Maillink|to=Youetta.deJager@ictu.nl|cc=nora@ictu.nl|subject=Contact met betrekking tot AI&A}}. | |||
|- | |||
|[[Image:contact.png|250px]] | |||
|} | |||
<div style="float:left; margin-right:2px; max-width:380px" class="hoofdpagina"> | |||
Huidige versie van 31 jan 2023 om 18:47
Historie: Open source in politiek en beleid[bewerken]
De overheid hanteert bij ICT-ontwikkeling en -aanbestedingen al enige jaren het principe dat bij gelijke geschiktheid de voorkeur wordt gegeven aan open source boven closed source software.
Naar aanleiding van de motie van lid Vendrik (2002) lanceerde het kabinet in maart 2003 het programma 'Open standaarden en opensourcesoftware (OS&OSS)'. In de jaren daarna zijn door achtereenvolgende kabinetten verschillende acties ondernomen die als doel hebben om het gebruik van open source te stimuleren, o.a. de lijn dat bij gelijke geschiktheid in aanbesteding open source de voorkeur geniet. In maart 2003 is het Programma Open Standaarden en Open Source Software voor de overheid (OSOS) gestart. Het programma bood concrete ondersteuning in de vorm van: voorlichting, kennisuitwisseling en instrumenten, waarmee alle overheden open source software konden toepassen. In 2008 is het programma Nederland Open in Verbinding (NOiV) opgestart als opvolger van het programma OSOSS. Dit programma is afgerond eind 2011. Het programma heeft geen vervolg gekregen. In 2015 en 2016 heeft de tweede kamer wederom aangedrongen op het bevorderen van het gebruik van open source software bij de overheid.
Het Actieplan van NOiV is nog steeds online te vinden. In 2011 had de minister van EZ in 2011, bij de afronding van het actieprogramma NOiV, aangegeven dat open source bij nieuwe aanbestedingen als volwaardig alternatief in de besluitvorming moest worden betrokken. In tegenstelling tot het verplicht gebruik van open standaarden in ICT-producten bestaat er tot op heden voor het afwijken van dit beleid geen verplichting tot het geven van een specifieke uitleg in de fase van aanbesteding.
Actueel: Open source beleid bij de Nederlandse overheid[bewerken]
Op 17 april 2020 introduceerde het kabinet de beleidslijn ‘Open, tenzij’. Het leidende principe is dat software die met publieke middelen is ontwikkeld, zoveel mogelijk aan de samenleving wordt teruggegeven. Het publiceren van de broncode komt ten goede aan algemene belangen, zoals minder verspilling (o.a. door hergebruik), innovatie, meer economische bedrijvigheid, transparantie en informatieveiligheid. Overheden worden opgeroepen om open (source) te ontwikkelen en/of de broncode vrij te geven en hier slechts van af te wijken indien er gegronde redenen zijn.
De overwegingen bij Open tenzij en de Aanpak Open Source wijzen op de gunstige maatschappelijke en economische effecten van het vrijgeven van eigen software, zoals toenemende transparantie en mogelijkheden voor burgerparticipatie, samenwerking en betere beveiliging. Ook de mogelijke beperkingen zijn in beeld. Het publiceren van de broncode kan gezien worden als een document in de zin van de Wet openbaarheid van bestuur (Wob). Het uitgangspunt in de wet is “open tenzij”, maar er zijn uitzonderingsgronden zoals beschreven in artikel 10 en 11 van de Wob. Dat betekent dat de staatsveiligheid niet in het geding mag zijn, en in het geval van inzichten in taken met betrekking tot opsporing, toezicht en handhaving zal een bestuursorgaan het belang van openbaarmaking moeten afwegen tegen het belang van deze uitzonderingen.
Ook kan hierin een onderscheid gemaakt worden tussen publieke openbaarmaking en publicatie in een meer besloten/belanghebbende kring bijvoorbeeld ten behoeve van samenwerking of controle.
Maatschappelijke opgave[bewerken]
Naarmate we meer beslissingen delegeren aan software, is die software ook meer bepalend voor het maatschappelijk resultaat. Het bewustzijn daarvan wordt steeds groter. Software krijgt steeds meer een publiek karakter. Dit geldt zeker voor software waarmee we individuele administratieve besluiten nemen, maar steeds vaker ook voor software die op basis van statistiek conclusies trekt, zoals systemen die gebruik maken van big data en kunstmatig intelligente systemen. Echter, alleen een overheid die zelf het recht heeft om te begrijpen hoe de software werkt waarmee ze haar beslissingen mede neemt, kan transparantie bieden en rekenschap afleggen over zijn eigen gedigitaliseerde werkprocessen.
De opgave kan als volgt worden samengevat :
- Overheidscode is in wezen ‘publieke code’, aangezien deze met publieke middelen is verworven. Open source stimuleert keuzevrijheid en voorkomt ongewenste afhankelijkheden van publieke organisaties aan private partijen. De overheid dient zo efficiënt mogelijk met belastinggeld om te springen;
- Door een open (source) aanpak kun je meer kennis en kunde ontsluiten en is het makkelijker digitale oplossingen te (her)gebruiken, waardoor middelen gebundeld kunnen worden voor organisatie-overschrijdende diensten die interoperabel zijn. De overheid dient immers de best mogelijke dienstverlening te leveren aan burgers;
- De besluitvormingsprocedures van diensten moeten begrijpelijk en controleerbaar zijn; transparantie van geautomatiseerde processen maakt dit mogelijk. De overheid moet controleerbaar en betrouwbaar zijn.
Wat wordt er eigenlijk verstaan onder open source?[bewerken]
Op vrijwel alle software berust een licentie. Onderdeel van die licentie is de vraag hoe om te gaan met de intellectuele eigendomsrechten (IER). De eigenaar/ontwikkelaar van de software kan middels de licentie grenzen stellen aan het gebruik van die software. Open source licenties zijn daarin bijzonder omdat deze personen en organisaties toestaan de (broncode van de) software - om niet - te kopiëren, aan te passen en door te leveren aan anderen. Software waaraan een Open Source licentie is verbonden, wordt Open Source Software (OSS) genoemd. Een ander kenmerk van OSS is dat bij een aantal licenties (niet alle) de eis wordt gesteld dat wijzigingen van de software moeten worden teruggegeven aan de gemeenschap die de software onderhoudt. Het is een praktijk waarin ontwikkelaars samenwerken met een hoge mate van zelfstandigheid, zonder teveel centrale sturing, en waarin er sprake is van vrije toegang tot de bronmaterialen (de source) van het eindproduct.
Daadwerkelijke open source veronderstelt dat de software gratis ter beschikking wordt gesteld. Uiteraard liggen er altijd kosten besloten in de implementatie. Het vrij kunnen beschikken over de broncode zorgt voor de mogelijkheid dat meerdere leveranciers de software kunnen leveren en onderhouden, en daarmee ontstaat dus minder afhankelijkheid van een enkele (dominante) leverancier. Bij closed source is sprake van beschermde broncode. Vaak betaalt de gebruiker voor het gebruik van de software licentiekosten. In geval de software gratis wordt aangeboden wordt bijvoorbeeld Pay-Per-Use gehanteerd.
Bij gebruik van zowel open source als closed source software is er bij de overheid vaak sprake van een zekere mate van afhankelijkheid van de leverancier voor de implementatie van de software in bestaande systemen en in een latere fase het beheer van de software, aangezien de overheid vaak niet de kennis (of capaciteit) heeft om dit zelf te doen. Bij closed source is dat, mede door de wijze van aanbesteden, vaak een enkele leverancier. Bij open source kan er sprake zijn van een grotere groep leveranciers die inrichting en beheer ter hand kunnen nemen. Dat scheelt veel migratiekosten. Voorbeeld is Drupal als CMS systeem. Daarvoor kan worden aanbesteed bij een beheer- en ontwikkelpartij terwijl de eigen site kan blijven bestaan.
Samengevat kent het begrip 'open source' aldus de volgende invalshoeken:
- juridisch (denk aan: gebruiksrechten/licentiemodellen, inkoopprocedures, contracten en verantwoordingsplichten)
- technisch (o.a. interoperabiliteit en herbruikbaarheid)
- organisatorisch (samenwerkingsmogelijkheden, open werkwijzen en gemeenschappelijk eigenaarschap)
- financieel (hergebruik code kost in principe niks maar beheer, onderhoud en doorontwikkeling en eventueel community-beheer kosten geld)
- sociaal-ethisch (nut en noodzaak van transparantie en verhouding/afhankelijkheden tussen publieke en private organisaties)
Hulp nodig? Kijk naar de toolbox en stel je vragen op de open source pleio.
Verder Lezen[bewerken]
| Direct aan de slag |
|---|
|
Wat doe je als Enterprise Architect of adviseur om open source ontwikkelingen te borgen binnen de architectuur van jouw organisatie?
|
|
| Samen leren & zoeken |
|---|
|
Meest bekende organisaties en samenwerkingsverbanden die een visie en praktische handreikingen ontwikkelen voor het werken met OSS voor of met de overheid:
Internationale standaarden en platformen: Leeraanbod en informatieve artikelen, podcasts en webinars binnen de overheid: Buiten de overheid:
|
|
| Meer informatie & contact |
|---|
Contactpersoon is Youetta de Jager: →Youetta.deJager@ictu.nl. |
|