Overerving

In de NORA Familie sluiten we steeds beter op elkaar aan. We maken hergebruik van elkaars informatie en vullen die waar nodig aan. Het makkelijkste is daarbij een (Semantic Media-)wiki gebruiken, net als NORAonline.nl.

Stappenplan overerven

Om uit NORA te overerven, doorloop je de volgende stappen om te bepalen wat je wil overerven en hoe je dat in je eigen wiki gaat gebruiken. Vervolgens koppel je daadwerkelijk, en leg je in je eigen wiki de verbanden tussen NORA en je eigen architectuur.

Bij al deze stappen helpt het NORA beheerteam je natuurlijk graag.

Achtergrond: het doel van overerving in een semantisch web

Om de samenhang in de NORA Familie duidelijk te maken, wordt NORA op steeds meer plekken gekoppeld met NORA dochters. Door technische koppelingen ontstaat een 'semantisch web' van architecturen die beter op elkaar afgestemd zijn. Dit betekent dat de eindgebruiker zowel in NORA als in de dochter terecht kan om een beeld te krijgen van referentiearchitectuur op alle lagen van de overheid.

In een dochter worden elementen uit NORA overgenomen, zoals principes, bouwstenen, standaarden en begrippen. Bij elk element kan de dochter verduidelijken wat deze betekent voor eigen sector/domein/keten.

Vanuit NORA wordt bij voorbeeld duidelijk wat de implicaties zijn voor specifieke doelgroepen en kan gezien worden of een bepaalde bestuurslaag specifieke standaarden gebruikt. Bij een domeinarchitectuur is straks terug te leiden welke landelijke principes ten grondslag liggen aan domeinuitspraken. Door automatische koppeling gebeurt dit transparant, twee kanten op, en is de architectuur gemakkelijk actueel en volledig te houden.

Bepaal welke onderdelen uit NORA je wil hergebruiken uit het NORA kennismodel

Om een goed semantisch web te maken, moeten elkaars begrippen verstaan worden. In afstemming met deze architecturen is het NORA kennismodel ontwikkeld, zodat de NORA familie weet welke soorten elementen er overgenomen worden en welke eigenschappen deze hebben. Zo kan een dochter een NORA element overnemen en plaatsen tussen de eigen, vergelijkbare, elementen of voortbouwen op elementen van NORA en daar relaties tussen leggen.

In een dochter worden elementen uit NORA overgenomen, zoals principes, bouwstenen, standaarden en begrippen. Bij elk element kan de dochter verduidelijken wat deze betekent voor eigen sector/domein/keten.

Aan de kant van NORA wordt bij voorbeeld duidelijk wat de implicaties zijn voor specifieke doelgroepen en kan gezien worden of een bepaalde bestuurslaag specifieke standaarden gebruikt. Bij een domeinarchitectuur is straks terug te leiden welke landelijke principes ten grondslag liggen aan domeinuitspraken. Door automatische koppeling gebeurt dit transparant, twee kanten op, en is de architectuur gemakkelijk actueel en volledig te houden.

Bepaal op welke manier je wil hergebruiken en pas je eigen kennismodel daarop aan

Je kan op verschillende manieren in jouw architectuur iets doen met de kennis die in NORA staat.

Informatiekundig aspect

Om een goed semantisch web te maken, moeten elkaars begrippen verstaan worden. In afstemming met deze architecturen is het NORA kennismodel ontwikkeld, zodat de NORA familie weet welke soorten elementen er overgenomen worden en welke eigenschappen deze hebben. Zo kan een dochter een NORA element overnemen en plaatsen tussen de eigen, vergelijkbare, elementen of voortbouwen op elementen van NORA en daar relaties tussen leggen.

Soorten overerving

1. comply or explain: het element wordt geannoteerd met beschrijving hoe in de eigen sector/het domein hier mee omgegaan wordt.
2. 1-op-1, naast de eigen elementen: een element, wordt in de dochter overgenomen als het van toepassing is verklaard. Bij voorbeeld: een standaard uit de Pas Toe of Leg Uit-lijst, wordt in de dochter overgenomen omdat die daar ook verplicht is gesteld.
3. 1-op-1 om relatie te leggen: het element wordt als referentie overgenomen zodat in de dochter kan worden verduidelijkt hoe de 'eigen' elementen zich verhouden tot de NORA elementen. Bij voorbeeld: een NORA principe wordt in de eigen omgeving overgenomen zodat bij eigen uitspraken in de dochter, kan worden verduidelijkt dat deze uitspraken implicaties zijn van het NORA principe.

Maak een technische import/koppeling naar NORA.

Hiervoor kun je gebruik maken van de Semantic MediaWiki API, en/of importeren van NORA's informatie in CSV, RDF of JSON-formaat. In beide gevallen is er bestaande software die je daarbij kan helpen. Het NORA beheerteam helpt je graag met details en kan koppelingen op maat maken.

Technisch koppelen van Semantic MediaWiki

In onderstaande voorbeeld wordt over 'familielid van NORA' gesproken als de wiki die zelf publiceert en gerelateerd is aan NORA. Voor technisch gereed maken, het kennismodel van het familielid aanpassen en NORA laten 'ontvangen' van de relatiebeschrijvingen, moet het volgende gebeuren worden.

• om relaties goed te kunnen weergeven, is een eigen kennismodel nodig: queries, formulieren en mogelijk sjablonen afgestemd hierop. Een extensie als XL&Knowledge's Smartcore automatiseert dit. Als elementen uit NORA worden gekopieerd, moet het NORA kennismodel ook worden overgenomen in sjablonen om weer te geven.
• om in een elementpagina zelf duiding (zoals comply or explain, of n-op-m relaties met duiding) te geven, kunnen subobjecten worden gegenereerd (vanaf Mediawiki versie 1.17);
  • voor elk te importeren elementtype, wordt een sjabloon aangemaakt met elk een referentie naar een type subobject dat de duiding van het NORA-element geeft. De subobjecten kennen eigenschappen als:
    • gerelateerd NORA-object. (verwijzing) meest eenvoudige is om hier geen beperking aan de relaties op te leggen (dochter-elementtype X kan enkel aan NORA-elementtype Y)
    • type relatie (vaste lijst, waarvan de waarden vastgesteld zijn in NORA: 'Gerelateerd aan', 'realiseert', 'specialiseert', 'verbijzondert') (NB: in concept!)
    • toelichting op de relatie(tekstvlak)

Je kunt gebruik maken van beschikbare extensies voor (semantic) Mediawiki:

1. • Mediawiki External Data
   • NORA Dashboard

Importeer de gekozen onderdelen van NORA in je eigen systeem

hierbij kan je een momentopname maken van NORA om op aan te sluiten, maar handiger is om regelmatig te importeren. Abonneer je bijvoorbeeld op een RSS feed van NORA (zie pagina: Nieuws & Agenda). Voer dan wel een impactanalyse voor de wijzigingen.

Omgaan met versies

Als een dochter een eigen kopie bewaart van NORA-elementen, kan de dochter zelf beslissen wanneer ze wijzigingen uit NORA overneemt. Als NORAonline.nl verschilt van de overgenomen versie in de dochter, kan de dochter het verschil bekijken. De dochter kan dan evalueren wat de impact is van de wijziging en deze op een gekozen moment overnemen in een nieuwe versie van de eigen architectuur, die samenhangt met de nieuwe NORA-elementen. NORA vermeldt de vaststeldatum bij de meeste elementen.

In de toekomstvisie van NORA kan Versiebeheer NORA uitgebreid worden zodat elementen een versienummer mee krijgen; er kan dan direct gelinkt worden naar de meest recente versie, òf een bepaalde concept- of goedgekeurde versie. Conceptversies kunnen in een dochter dan al aanleiding zijn om doorwerking voor te bereiden.

• Versiebeheer NORA

Gebruik de overgeërfde onderdelen uit NORA, zoals je in stap 2 hebt bepaald.

In je eigen wiki voeg je kennis toe, gerelateerd aan de overgeerfde NORA elementen. Als je elementen puur naast elkaar gebruikt, zal deze stap weinig actie vragen; je dient dan enkel voor te zorgen dat je NORA-elementen onderscheiden worden van je eigen elementen.

Geef aan NORA terug hoe je gekoppeld hebt.

Geef terugkopppeling: hoe kan NORA verbeteren om beter aan te sluiten op jou als familielid?

Overerving terugvinden in NORA

Als een NORA familielid aan overerving doet (via een technische koppeling), kan in NORA getoond worden hoe de familie uitwerkingen heeft gemaakt van NORA:

• NORA kan een bevraging instellen op het familielid, bij voorbeeld bij elk element: "welke subobjecten van deze dochter verwijzen naar dit element? Welke eigenschappen heeft deze relatie? (parent/eigenlijke verwijzende element, relatietype en toelichting)"
• NORA kan eventuele extra 'views' maken, zoals: hoeveel relaties van deze dochter zijn er verbijzonderingen van NORA-principes?</ref>

Voorbeeld: ROSA

De eerste koppeling is gelegd vanuit ROSA, de referentiearchitectuur voor het onderwijs.

Het makkelijkst is te beginnen met Architectuurprincipes. De dochters zullen deze over kunnen nemen en per element (principe) de toepassing voor het eigen functionele toepassingsgebied en organisatorisch werkingsgebied kunnen beschrijven. Alle eigenschappen zullen dan overgenomen zijn uit NORA, met als extra velden de toepassingsbeschrijvingen met (optioneel) toepassingsgebied, werkingsdomein en soort relatie gespecificeerd. In ROSA zijn deze nadere beschrijvingen, subobjecten in de ROSA wiki. Het is in ROSA zelfs mogelijk verschillende toepassingsgebieden en werkingsdomeinen te benoemen; zodat bij PO-onderwijs een andere uitleg staat dan bij VO-onderwijs. Het is in ROSA ook mogelijk een NORA-principe nog niet op te nemen in de eigen architectuur.

• overzicht principes ROSA uit NORA, een demonstratie hoe in NORA getoond kan worden hoe gekoppeld is.
• Zie de presentatie met demonstratie van het koppelen en de motivatie (PDF, 755 kB), of bekijk het overzicht principes ROSA uit NORA.
• Bekijk live de demo: NORA Dashboard in ROSA. Hier worden de verschillen tussen de kopieën in ROSA, en de huidige documenten in NORA getoond.

Nederlandse Overheid Referentie Architectuur.

Een beschrijving van een complex geheel, en van de principes die van toepassing zijn op de ontwikkeling van het geheel en zijn onderdelen.

Het domein (organisatorisch, taakvelden) binnen de overheid waarin het element (principe, standaard, voorziening..) wordt of kan worden toegepast. Bijvoorbeeld: gemeenten, provincies, waterschappen, Rijk, zorginstellingen, primair onderwijs.

De omschrijving van het functionele gebruik van de voorziening

Een kenmerk waaraan een dienst (geleverd door de overheid) geacht wordt te voldoen, om de interoperabiliteit van die dienst te vergroten.