PSA (Project Startarchitectuur)

NORA-instrumenten

Contact

Bas Kaptijn

nora@ictu.nl

Status

Toolbox Overheidsarchitect

• PSA (Project Startarchitectuur)
• NORA review
• Vijflaagsmodel
• Domeinen

Vak van Overheidsarchitect

• Opleidingen
• Community van beginnend overheidsarchitecten
• Visualisatie

Alle pagina's over PSA

• Handleiding PSA ICTU
• PSA (Project Startarchitectuur)
• PSA (Project Startarchitectuur)/Sjabloon
• PSA (Project Startarchitectuur)/Sjabloon principes
• PSA (Project Startarchitectuur)/Sjabloon standaarden
• PSA voorgelegd aan Architectuurraad GDI/DO

Een Project Start Architectuur (PSA) is een document dat als hulpmiddel bij een project wordt ingezet om veranderingen van A naar Beter te faciliteren. De PSA richt zich daarbij op de kaders die op een project van toepassing zijn en wat de oplossing bijdraagt aan het realiseren van de gewenste, toekomstige architectuur, wat de implicaties zullen zijn voor bestaande voorzieningen en waar het project zal afwijken van bestaande beelden. Met de PSA wordt een concreet en doelgericht ICT-architectuurkader opgesteld, waarbinnen het project moet worden uitgevoerd.
De PSA kan je daardoor zien als de belichaming van het daadwerkelijk werken met architectuur. De PSA maakt concreet wat architectuur voor een project betekent.

Een PSA is gebaseerd op formats die bij diverse private- en overheidsorganisaties in gebruik zijn en conformeert zich aan ISO 42010-2011 (opm. deze wordt geactualiseerd gepland in oktober 2022) en omvat zaken als:

• Een beschrijving van de beoogde verandering op hoofdlijnen
  De doelen en ambities waaraan het project bijdraagt en invulling geeft. Dus niet de projectdoelen en –ambitie !
• De betrokken stakeholders en de belangen die ze bij deze verandering hebben en inbrengen;
• Een analyse en beschrijving van de kaders en randvoorwaarden van het project
  De visie en strategie van de betrokken organisatie(s), architectuurvisie , afspraken, relevante delen van de enterprise- en/of domein-architectuur, principes, richtlijnen, standaarden en normen, die richting geven aan de oplossing die een project gaat realiseren;
• Een schets van de context en afbakening van de oplossingsmogelijkheden en de samenhang met bestaande en te realiseren diensten;
• Keuzemogelijkheden bij het ontwerp van de oplossing, zoals voor de samenhang in de informatievoorziening, interoperabiliteit van informatie, herbruikbaarheid van de oplossing en afnemende beheerlasten;
• Een explicitering van de impact van keuzes t.a.v. de oplossing en een verantwoorde onderbouwing van afwijkingen (zo borgt de PSA dat toekomstvaste en duurzame besluiten worden genomen).

Een PSA kan 'dun' of 'dik' worden opgesteld, afhankelijk van de uitgangssituatie van het project. Sommige projecten starten met een groene weide met slechts enkele globale kaders. Het is dan aan het project om de context, afbakening en impact van keuzes verder uit te werken en af te stemmen. Dan kan een PSA 'dun' zijn, in het ideale geval zo 'dun' dat een samenvatting overbodig is. In andere situaties zijn de wensen en verwachtingen veel verder gespecificeerd en is het landschap waarop aangesloten moet worden complexer. In zo'n situatie kan een 'dikke' PSA nodig zijn.

De PSA beschrijft in elk geval niet de werking van de voorziening en hoe de door de voorziening te leveren diensten worden gebouwd. Dit komt later aan bod, bij de doorontwikkeling van de PSA naar de Solution-architectuur.

Waarom een PSA?

Het is de bedoeling dat alle betrokkenen met een PSA de essentie van een project snel kunnen doorgronden. Dit maakt de PSA – samen met de PID – een belangrijk document dat inzicht geeft in de implicaties van de door het project te realiseren resultaten. Daarbij dient de PSA twee hoofddoelen:

1. Ondersteuning van besluitvorming bij het starten van het project (gericht op adviseurs en beslissers).
2. Kaderstellend en richtinggevend voor architecten en ontwikkelaars tijdens de uitvoering van het project.

Met een PSA maak je daardoor een vliegende start en voorkom je dat het project op verrassingen stuit, waarvan de informatievoorziening in de meest brede zin later last kan krijgen.

Voor elke stakeholder levert een PSA iets op:

• Een bestuurder heeft met een PSA alle ‘ins’ en ‘outs’ beschikbaar om een verantwoord besluit te nemen over een project;
• De projectmanager kan aan de hand van de kaders en randvoorwaarden van de PSA, de context en richting van een project duidelijk maken en ruimte bieden voor oplossingsmogelijkheden, hetgeen de uitvoering vergemakkelijkt;
• De professionals kunnen met een PSA gerichter aan de slag om concrete, passende oplossingen voor te stellen die passen binnen de kaders van de PSA: werken met architectuur.

De PSA zorgt er uiteindelijk voor dat een solution-architectuur opgesteld kan worden die aansluit op de wensen van alle stakeholders.

Volgens Kabinetsbeleid moet voor elk nieuw groot ICT-project een PSA worden opgesteld in lijn met NORA.
Bij het Rijk is het daarom verplicht voor grote projecten met een ICT-component vanaf €20 miljoen en met een publiek afbreukrisico een PSA op te stellen. Maar een PSA is zeker ook zinvol voor kleinere projecten !

Wanneer pas je een PSA bij een project toe?

Een PSA wordt voor de start van een project (wat bij Prince2 de initiatiefase wordt genoemd) ter besluitvorming aangeboden. Opdracht voor het maken van een PSA wordt na het Projectmandaat gegeven, tegelijkertijd met de opdracht voor het maken van een plan van aanpak (PID). De PSA is bedoeld om meer inzicht te geven in de onderbouwing van de business case bij het opstellen van een projectplan/PID. Daarmee is de PSA onderdeel van de PID en voorkom je dat doublures optreden.

Hoewel hier dus gerefereerd wordt aan PRINCE2 (als voorbeeld), kan een PSA ook van toepassing zijn bij andere projectmanagementmethoden, zoals Agile.

Wanneer pas je een PSA in een Agile omgeving toe?

Een PSA richt zich van oorsprong op projectmatige veranderingen. Toch kan ook in een agile omgeving een PSA zinvol toegepast worden. Ook in een Agile omgeving is het nodig om besluitvorming over een of meer epics te ondersteunen en om vooraf kaders mee te geven aan de ontwikkeling daarvan.
Het veel toegepaste Scaled Agile Framework (SAFe) spreekt over het zoeken van balans tussen Intentional Architecture en Emergent Design. Een PSA biedt dan het vehikel om die kaders mee te geven die essentieel zijn en vrijheid te behouden waar dat nuttig is.

Hoe stel je een PSA op?

Er zijn verschillende methodieken om architectuur te ontwikkelen. De NORA doet geen uitspraken over de te gebruiken methode. Het opstellen van een PSA maakt integraal onderdeel uit van het ontwikkelen van een architectuur.

Een PSA wordt in een vroeg stadium van het project gebruikt. Het is in die fase belangrijk om een korte doorlooptijd te hanteren. Door de stakeholders en verschillende disciplines te betrekken bij het schrijven van de PSA, wordt de kans op witte vlekken verkleind en zijn alle partijen vanaf het begin aangehaakt.

De opdrachtgever/producteigenaar keurt de uiteindelijke PSA goed. Deze partij kan toezien op naleving van de PSA in vervolgproducten.

Het PSA-sjabloon NORA (ODF-tekstbestand, 25 kB) helpt de professional snel op weg om een degelijke PSA op te stellen, waarin aan alle relevante aspecten aandacht wordt besteed. Dit sjabloon is samengesteld op basis van PSA's uit verschillende organisaties en geeft als het ware een 'grootste gemene deler' weer. Het basisidee is dat iedere professional het PSA-sjabloon van NORA als uitgangspunt neemt.
In de praktijk blijkt dat organisaties weliswaar uitgaan van dezelfde inhoud, maar deze op uiteenlopende wijze ordenen. Hier volgend zijn voorbeelden te vinden van die verschillend uitgewerkte PSA's en PSA-sjablonen uit de praktijk.

Voorbeelden van sjablonen en PSA's

• ICTU handleiding voor het maken van een PSA (PDF, 875 kB), die wordt gebruikt door ICTU-medewerkers
• ROSA beschrijving van PSA's
• De ROSA werkt met een zogenaamde PSA-generator, die o.a. helpt een selectie te maken van afgeleide architectuurprincipes die relevant zijn bij specifieke bouwstenen
• PSA-sjabloon van het UWV (PDF, 873 kB)
• MARIJ/EAR beschrijving van PSA's en MARIJ/EAR PSA-sjabloon (PDF, 112 kB)
• White paper Project Start Architectuur Sogeti (PDF, 517 kB)
• De PSA van PRISMA (PDF, 1,75 MB)
• De PSA van het Programma Toegang van de Rijksdienst (PDF, 1,21 MB)

Contact

Vragen en suggesties kunnen worden gestuurd naar Bas Kaptijn (ICTU), via nora@ictu.nl.

Een beschrijving van een complex geheel, en van de principes die van toepassing zijn op de ontwikkeling van het geheel en zijn onderdelen.

Interoperabiliteit is het vermogen van organisaties (en hun processen en systemen) om effectief en efficiënt informatie te delen met hun omgeving

Nederlandse Overheid Referentie Architectuur.