PSA (Project Startarchitectuur): verschil tussen versies

Uit NORA Online
Naar navigatie springen Naar zoeken springen
Geen bewerkingssamenvatting
(persoon ipv contact)
(35 tussenliggende versies door 9 gebruikers niet weergegeven)
Regel 1: Regel 1:
{{kaderrechts|
{{Werkversie geïmporteerd Bindende afspraken}}{{Vakmanschap
Ga direct naar: [[PSA (Project Startarchitectuur)/Sjabloon|NORA sjabloon PSA en voorbeelden]]
|Status actualiteit=
|Status toelichting=
|Contactpersoon=Bas Kaptijn
|Contactgegevens={{Maillink|to=nora@ictu.nl|cc=bas.kaptijn@ictu.nl|linktext=nora@ictu.nl|subject=PSA op noraonline}}
|Afbeelding=PSA NORA Familie.png
|Onder inhoudsopgave=
;Alle pagina's over PSA
{{#ask:[[Category:PSA]][[:+]]
|format=ul
|limit=20
|order=ascending
}}
}}
Een '''Project StartArchitectuur (PSA)''' is een projectdocument dat als hulpmiddel bij een project wordt ingezet. De PSA richt zich daarbij op kaders die op een project van toepassing zijn en de impact van deze kaders op de beoogde verandering.
}}
__TOC__
Een '''Project Start Architectuur (PSA)''' is een document dat als hulpmiddel bij een project wordt ingezet om veranderingen van A naar Beter te faciliteren. De PSA richt zich daarbij op de kaders die op een project van toepassing zijn en wat de oplossing bijdraagt aan het realiseren van de gewenste, toekomstige architectuur, wat de implicaties zullen zijn voor bestaande voorzieningen en waar het project zal afwijken van
bestaande beelden. Met de PSA wordt een concreet en doelgericht ICT-architectuurkader opgesteld, waarbinnen het project moet worden uitgevoerd.<br>
De PSA kan je daardoor zien als de belichaming van het daadwerkelijk werken met architectuur. De PSA maakt concreet wat architectuur voor een project betekent.<br><br>
Een PSA is gebaseerd op formats die bij diverse private- en overheidsorganisaties in gebruik zijn en conformeert zich aan ISO 42010-2011 (opm. deze wordt [https://www.iso.org/standard/74393.html geactualiseerd] gepland in oktober 2022) en omvat zaken als:
* Een beschrijving van de beoogde verandering op hoofdlijnen<br />De doelen en ambities waaraan het project bijdraagt en invulling geeft. Dus niet de projectdoelen en –ambitie !
* De betrokken stakeholders en de belangen die ze bij deze verandering hebben en inbrengen;
* Een analyse en beschrijving van de kaders en randvoorwaarden van het project<br />De visie en strategie van de betrokken organisatie(s), architectuurvisie <ref>Architecture Vision, TOGAF</ref>, afspraken, relevante delen van de enterprise- en/of domein-architectuur, [[NORA-principe|principes]], richtlijnen, [[standaarden]] en normen, die richting geven aan de oplossing die een project gaat realiseren;
* Een schets van de context en afbakening van de oplossingsmogelijkheden en de samenhang met bestaande en te realiseren diensten;
* Keuzemogelijkheden bij het ontwerp van de oplossing, zoals voor de samenhang in de informatievoorziening, interoperabiliteit van informatie, herbruikbaarheid van de oplossing en afnemende beheerlasten;
* Een explicitering van de impact van keuzes t.a.v. de oplossing en een verantwoorde onderbouwing van afwijkingen (zo borgt de PSA dat toekomstvaste en duurzame besluiten worden genomen).


==Waarom een PSA==
Een PSA kan 'dun' of 'dik' worden opgesteld, afhankelijk van de uitgangssituatie van het project. Sommige projecten starten met een groene weide met slechts enkele globale kaders. Het is dan aan het project om de context, afbakening en impact van keuzes verder uit te werken en af te stemmen. Dan kan een PSA 'dun' zijn, in het ideale geval zo 'dun' dat een samenvatting overbodig is. In andere situaties zijn de wensen en verwachtingen veel verder gespecificeerd en is het landschap waarop aangesloten moet worden complexer. In zo'n situatie kan een 'dikke' PSA nodig zijn.
Een bestuurder heeft met een PSA alle ‘ins’ en ‘outs’ beschikbaar om een verantwoord besluit te nemen over een project. Op basis van een [[doelarchitectuur]], dat is de architectuur van de uiteindelijk gewenste situatie, geeft een PSA richting aan de (technische) oplossing, die een project gaat realiseren. Vervolgens wordt in een [[solution-architectuur]] de voorgestelde oplossing uitgewerkt.


Met een PSA voorkom je dat het project op verrassingen stuit, waarvan de informatievoorziening in meest brede zin later last kan krijgen. Zo geeft de PSA de bestuurder/beslisser/projectmanager, middels kaders en randvoorwaarden, inzicht in de oplossing waar aan gedacht wordt en welke consequenties er aan gekozen voorstellen vastzitten.
De PSA beschrijft in elk geval niet de werking van de voorziening en hoe de door de voorziening te leveren diensten worden gebouwd. Dit komt later aan bod, bij de doorontwikkeling van de PSA naar de [[Solution-architectuur]].
Overigens is een PSA bij het Rijk verplicht voor grote projecten met een ICT-component vanaf €20 miljoen en met een publiek afbreukrisico. Een PSA is zeker ook zinvol voor kleinere projecten.


==Wat mag je van een PSA verwachten?==
==Waarom een PSA?==
Een PSA ondersteunt besluitvorming met:
Het is de bedoeling dat alle betrokkenen met een PSA de essentie van een project snel kunnen doorgronden. Dit maakt de PSA – samen met de PID – een belangrijk document dat inzicht geeft in de implicaties van de door het project te realiseren resultaten. Daarbij dient de PSA twee hoofddoelen:
* Het analyseren en beschrijven van de kaders en randvoorwaarden van het project (o.a. afspraken, [[principes]], richtlijnen, [[standaarden]] en normen) die richting geven aan de oplossing die een project gaat realiseren en schetst de implicaties ervan voor de oplossing.
# Ondersteuning van besluitvorming bij het starten van het project (gericht op adviseurs en beslissers).  
* Het schetsen van de context en afbakening van de oplossing en de samenhang met bestaande en te realiseren diensten, voorzieningen en bouwstenen.
# Kaderstellend en richtinggevend voor architecten en ontwikkelaars tijdens de uitvoering van het project.  
* Het expliciteren van de impact van keuzes t.a.v. de oplossing. Zo borgt de PSA dat toekomstvaste en duurzame besluiten worden genomen.
* Het sturing geven aan het ontwerp van de oplossing. Denk aan zaken als: samenhang in informatievoorziening, interoperabiliteit van informatie, herbruikbaarheid van de oplossing en afnemende beheerslasten.


Een PSA kan 'dun' of 'dik' worden opgesteld, al naar gelang de behoefte van het project. Een 'dikke PSA' kan deels een [[solution-architectuur]] in zich hebben.
Met een PSA maak je daardoor een vliegende start en voorkom je dat het project op verrassingen stuit, waarvan de informatievoorziening in de meest brede zin later last kan krijgen.
 
Voor elke stakeholder levert een PSA iets op:
* Een bestuurder heeft met een PSA alle ‘ins’ en ‘outs’ beschikbaar om een verantwoord besluit te nemen over een project;
* De projectmanager kan aan de hand van de kaders en randvoorwaarden van de PSA, de context en richting van een project duidelijk maken en ruimte bieden voor oplossingsmogelijkheden, hetgeen de uitvoering vergemakkelijkt;
* De professionals kunnen met een PSA gerichter aan de slag om concrete, passende oplossingen voor te stellen die passen binnen de kaders van de PSA: ''werken met architectuur''.
De PSA zorgt er uiteindelijk voor dat een [[solution-architectuur]] opgesteld kan worden die aansluit op de wensen van alle stakeholders.
 
Volgens [[NORA_Familie#De_NORA_als_referentie-architectuur_voor_de_gehele_overheid|Kabinetsbeleid]] moet voor elk nieuw groot ICT-project een PSA worden opgesteld in lijn met NORA.<br>
Bij het Rijk is het daarom verplicht voor grote projecten met een ICT-component vanaf €20 miljoen en met een publiek afbreukrisico een PSA op te stellen. Maar een PSA is zeker ook zinvol voor kleinere projecten !


==Wanneer pas je een PSA bij een project toe?==
==Wanneer pas je een PSA bij een project toe?==
Een PSA wordt voor de start van een project (in de initiatiefase) ter besluitvorming aangeboden. Opdracht voor het maken van een PSA wordt na het Projectmandaat<ref>[http://pinkacademy.nl/prince2/opstarten-van-een-project/ Projectmandaat] is een term uit de PRINCE2 projectmanagementmethodiek</ref> gegeven, tegelijkertijd met de opdracht voor het maken van een plan van aanpak (PID<ref>Projectinitiatiedocumentatie, ook een PRINCE2-term</ref>). De PSA is bedoeld om meer inzicht te geven in de onderbouwing van de business case bij het opstellen van een projectplan/PID. Daarmee is de PSA integraal onderdeel van de PID.
Een PSA wordt voor de start van een project (wat bij Prince2 de initiatiefase wordt genoemd) ter besluitvorming aangeboden. Opdracht voor het maken van een PSA wordt na het Projectmandaat<ref>[https://www.pinkelephant.nl/kennisbank/prince2/opstarten-van-een-project/?hilite=%27Projectmandaat%27 Projectmandaat] is een term uit de PRINCE2 projectmanagementmethodiek</ref> gegeven, tegelijkertijd met de opdracht voor het maken van een plan van aanpak (PID<ref>Projectinitiatiedocumentatie, ook een PRINCE2-term</ref>). De PSA is bedoeld om meer inzicht te geven in de onderbouwing van de business case bij het opstellen van een projectplan/PID. Daarmee is de PSA onderdeel van de PID en voorkom je dat doublures optreden.
 
Hoewel hier dus gerefereerd wordt aan PRINCE2 (als voorbeeld), kan een PSA ook van toepassing zijn bij andere projectmanagementmethoden, zoals Agile.
 
==Wanneer pas je een PSA in een Agile omgeving toe?==
Een PSA richt zich van oorsprong op projectmatige veranderingen. Toch kan ook in een agile omgeving een PSA zinvol toegepast worden. Ook in een Agile omgeving is het nodig om besluitvorming over een of meer epics te ondersteunen en om vooraf kaders mee te geven aan de ontwikkeling daarvan. <br>
Het veel toegepaste Scaled Agile Framework (SAFe) spreekt over het zoeken van balans tussen Intentional Architecture en Emergent Design<ref> zie [https://www.scaledagileframework.com/agile-architecture/ SAFe agile architecture]</ref>. Een PSA biedt dan het vehikel om die kaders mee te geven die essentieel zijn en vrijheid te behouden waar dat nuttig is.
 
==Hoe stel je een PSA op?==
Er zijn verschillende methodieken om architectuur te ontwikkelen. De NORA doet geen uitspraken over de te gebruiken methode. Het opstellen van een PSA maakt integraal onderdeel uit van het ontwikkelen van een architectuur.


==PSA-Sjabloon NORA==
Een PSA wordt in een vroeg stadium van het project gebruikt. Het is in die fase belangrijk om een korte doorlooptijd te hanteren. Door de stakeholders en verschillende disciplines te betrekken bij het schrijven van de PSA, wordt de kans op witte vlekken verkleind en zijn alle partijen vanaf het begin aangehaakt.
Het [[PSA (Project Startarchitectuur)/Sjabloon|PSA-sjabloon van NORA]] helpt de architect snel op weg om een degelijke PSA op te stellen, waarin aan alle relevante aspecten aandacht wordt besteed. Naast het sjabloon zijn ook voorbeelden te vinden van andere PSA’s.  
 
De opdrachtgever/producteigenaar keurt de uiteindelijke PSA goed. Deze partij kan toezien op naleving van de PSA in vervolgproducten.
 
Het {{bestand met info|PSAsjabloon.odt‎|PSA-sjabloon NORA}} helpt de professional snel op weg om een degelijke PSA op te stellen, waarin aan alle relevante aspecten aandacht wordt besteed. Dit sjabloon is samengesteld op basis van PSA's uit verschillende organisaties en geeft als het ware een 'grootste gemene deler' weer. Het basisidee is dat iedere professional het PSA-sjabloon van NORA als uitgangspunt neemt.<br>
In de praktijk blijkt dat organisaties weliswaar uitgaan van dezelfde inhoud, maar deze op uiteenlopende wijze ordenen. Hier volgend zijn voorbeelden te vinden van die verschillend uitgewerkte PSA's en PSA-sjablonen uit de praktijk.
 
==Voorbeelden van sjablonen en PSA's==
* {{bestand met info|ICTU Handleiding voor het maken van een PSA.pdf|ICTU handleiding voor het maken van een PSA}}, die wordt gebruikt door ICTU-medewerkers
* [http://www.wikixl.nl/wiki/rosa/index.php/ROSA_voor_architecten ROSA beschrijving van PSA's]
* De [[ROSA (Referentie Onderwijs Sector Architectuur)|ROSA]] werkt met een zogenaamde PSA-generator, die o.a. helpt een selectie te maken van afgeleide architectuurprincipes die relevant zijn bij specifieke [[:Categorie:Bouwstenen|bouwstenen]]
* {{bestand met info|PSA-sjabloon_UWV.pdf|PSA-sjabloon van het UWV}}
* [https://www.earonline.nl/index.php/De_Project_Start_Architectuur MARIJ/EAR beschrijving van PSA's] en [https://www.earonline.nl/images/earpub/f/fd/090525-psa-sjabloon-v-0-1.pdf MARIJ/EAR PSA-sjabloon (PDF, 112 kB)]
* [https://www.sogeti.nl/nieuws/transformational/publicaties/project-start-architectuur-white-paper White paper Project Start Architectuur Sogeti (PDF, 517 kB)]
* {{bestand met info|PSA_PRISMA_v1.1.pdf|De PSA van PRISMA}}
* {{bestand met info|120604_3.4.a.4_Programma_Start_Architectuur_Toegang_v09.pdf|De PSA van het Programma Toegang van de Rijksdienst}}
[[Categorie:PSA]]


==Contact==
==Contact==
Vragen en suggesties ontvangen wij graag op [mailto:architectuur@ictu.nl architectuur@ictu.nl].
Vragen en suggesties kunnen worden gestuurd naar Bas Kaptijn (ICTU), via {{Maillink|to=nora@ictu.nl|cc=bas.kaptijn@ictu.nl|linktext=nora@ictu.nl|subject=Doorontwikkeling PSA}}.
==Zie ook==
 
==Referenties==
<references />
<references />
[[Categorie:Instrumenten]]
[[Categorie:Instrumenten]][[Categorie:NORA instrumenten]]
[[Categorie:PSA]]

Versie van 10 feb 2023 13:02

NORA-instrumenten
Contact
Bas Kaptijn
nora@ictu.nl
Status


Alle pagina's over PSA

Een Project Start Architectuur (PSA) is een document dat als hulpmiddel bij een project wordt ingezet om veranderingen van A naar Beter te faciliteren. De PSA richt zich daarbij op de kaders die op een project van toepassing zijn en wat de oplossing bijdraagt aan het realiseren van de gewenste, toekomstige architectuur, wat de implicaties zullen zijn voor bestaande voorzieningen en waar het project zal afwijken van bestaande beelden. Met de PSA wordt een concreet en doelgericht ICT-architectuurkader opgesteld, waarbinnen het project moet worden uitgevoerd.
De PSA kan je daardoor zien als de belichaming van het daadwerkelijk werken met architectuur. De PSA maakt concreet wat architectuur voor een project betekent.

Een PSA is gebaseerd op formats die bij diverse private- en overheidsorganisaties in gebruik zijn en conformeert zich aan ISO 42010-2011 (opm. deze wordt geactualiseerd gepland in oktober 2022) en omvat zaken als:

  • Een beschrijving van de beoogde verandering op hoofdlijnen
    De doelen en ambities waaraan het project bijdraagt en invulling geeft. Dus niet de projectdoelen en –ambitie !
  • De betrokken stakeholders en de belangen die ze bij deze verandering hebben en inbrengen;
  • Een analyse en beschrijving van de kaders en randvoorwaarden van het project
    De visie en strategie van de betrokken organisatie(s), architectuurvisie [1], afspraken, relevante delen van de enterprise- en/of domein-architectuur, principes, richtlijnen, standaarden en normen, die richting geven aan de oplossing die een project gaat realiseren;
  • Een schets van de context en afbakening van de oplossingsmogelijkheden en de samenhang met bestaande en te realiseren diensten;
  • Keuzemogelijkheden bij het ontwerp van de oplossing, zoals voor de samenhang in de informatievoorziening, interoperabiliteit van informatie, herbruikbaarheid van de oplossing en afnemende beheerlasten;
  • Een explicitering van de impact van keuzes t.a.v. de oplossing en een verantwoorde onderbouwing van afwijkingen (zo borgt de PSA dat toekomstvaste en duurzame besluiten worden genomen).

Een PSA kan 'dun' of 'dik' worden opgesteld, afhankelijk van de uitgangssituatie van het project. Sommige projecten starten met een groene weide met slechts enkele globale kaders. Het is dan aan het project om de context, afbakening en impact van keuzes verder uit te werken en af te stemmen. Dan kan een PSA 'dun' zijn, in het ideale geval zo 'dun' dat een samenvatting overbodig is. In andere situaties zijn de wensen en verwachtingen veel verder gespecificeerd en is het landschap waarop aangesloten moet worden complexer. In zo'n situatie kan een 'dikke' PSA nodig zijn.

De PSA beschrijft in elk geval niet de werking van de voorziening en hoe de door de voorziening te leveren diensten worden gebouwd. Dit komt later aan bod, bij de doorontwikkeling van de PSA naar de Solution-architectuur.

Waarom een PSA?[bewerken]

Het is de bedoeling dat alle betrokkenen met een PSA de essentie van een project snel kunnen doorgronden. Dit maakt de PSA – samen met de PID – een belangrijk document dat inzicht geeft in de implicaties van de door het project te realiseren resultaten. Daarbij dient de PSA twee hoofddoelen:

  1. Ondersteuning van besluitvorming bij het starten van het project (gericht op adviseurs en beslissers).
  2. Kaderstellend en richtinggevend voor architecten en ontwikkelaars tijdens de uitvoering van het project.

Met een PSA maak je daardoor een vliegende start en voorkom je dat het project op verrassingen stuit, waarvan de informatievoorziening in de meest brede zin later last kan krijgen.

Voor elke stakeholder levert een PSA iets op:

  • Een bestuurder heeft met een PSA alle ‘ins’ en ‘outs’ beschikbaar om een verantwoord besluit te nemen over een project;
  • De projectmanager kan aan de hand van de kaders en randvoorwaarden van de PSA, de context en richting van een project duidelijk maken en ruimte bieden voor oplossingsmogelijkheden, hetgeen de uitvoering vergemakkelijkt;
  • De professionals kunnen met een PSA gerichter aan de slag om concrete, passende oplossingen voor te stellen die passen binnen de kaders van de PSA: werken met architectuur.

De PSA zorgt er uiteindelijk voor dat een solution-architectuur opgesteld kan worden die aansluit op de wensen van alle stakeholders.

Volgens Kabinetsbeleid moet voor elk nieuw groot ICT-project een PSA worden opgesteld in lijn met NORA.
Bij het Rijk is het daarom verplicht voor grote projecten met een ICT-component vanaf €20 miljoen en met een publiek afbreukrisico een PSA op te stellen. Maar een PSA is zeker ook zinvol voor kleinere projecten !

Wanneer pas je een PSA bij een project toe?[bewerken]

Een PSA wordt voor de start van een project (wat bij Prince2 de initiatiefase wordt genoemd) ter besluitvorming aangeboden. Opdracht voor het maken van een PSA wordt na het Projectmandaat[2] gegeven, tegelijkertijd met de opdracht voor het maken van een plan van aanpak (PID[3]). De PSA is bedoeld om meer inzicht te geven in de onderbouwing van de business case bij het opstellen van een projectplan/PID. Daarmee is de PSA onderdeel van de PID en voorkom je dat doublures optreden.

Hoewel hier dus gerefereerd wordt aan PRINCE2 (als voorbeeld), kan een PSA ook van toepassing zijn bij andere projectmanagementmethoden, zoals Agile.

Wanneer pas je een PSA in een Agile omgeving toe?[bewerken]

Een PSA richt zich van oorsprong op projectmatige veranderingen. Toch kan ook in een agile omgeving een PSA zinvol toegepast worden. Ook in een Agile omgeving is het nodig om besluitvorming over een of meer epics te ondersteunen en om vooraf kaders mee te geven aan de ontwikkeling daarvan.
Het veel toegepaste Scaled Agile Framework (SAFe) spreekt over het zoeken van balans tussen Intentional Architecture en Emergent Design[4]. Een PSA biedt dan het vehikel om die kaders mee te geven die essentieel zijn en vrijheid te behouden waar dat nuttig is.

Hoe stel je een PSA op?[bewerken]

Er zijn verschillende methodieken om architectuur te ontwikkelen. De NORA doet geen uitspraken over de te gebruiken methode. Het opstellen van een PSA maakt integraal onderdeel uit van het ontwikkelen van een architectuur.

Een PSA wordt in een vroeg stadium van het project gebruikt. Het is in die fase belangrijk om een korte doorlooptijd te hanteren. Door de stakeholders en verschillende disciplines te betrekken bij het schrijven van de PSA, wordt de kans op witte vlekken verkleind en zijn alle partijen vanaf het begin aangehaakt.

De opdrachtgever/producteigenaar keurt de uiteindelijke PSA goed. Deze partij kan toezien op naleving van de PSA in vervolgproducten.

Het PSA-sjabloon NORA (ODF-tekstbestand, 25 kB) helpt de professional snel op weg om een degelijke PSA op te stellen, waarin aan alle relevante aspecten aandacht wordt besteed. Dit sjabloon is samengesteld op basis van PSA's uit verschillende organisaties en geeft als het ware een 'grootste gemene deler' weer. Het basisidee is dat iedere professional het PSA-sjabloon van NORA als uitgangspunt neemt.
In de praktijk blijkt dat organisaties weliswaar uitgaan van dezelfde inhoud, maar deze op uiteenlopende wijze ordenen. Hier volgend zijn voorbeelden te vinden van die verschillend uitgewerkte PSA's en PSA-sjablonen uit de praktijk.

Voorbeelden van sjablonen en PSA's[bewerken]

Contact[bewerken]

Vragen en suggesties kunnen worden gestuurd naar Bas Kaptijn (ICTU), via nora@ictu.nl.

Referenties[bewerken]

  1. ↑ Architecture Vision, TOGAF
  2. ↑ Projectmandaat is een term uit de PRINCE2 projectmanagementmethodiek
  3. ↑ Projectinitiatiedocumentatie, ook een PRINCE2-term
  4. ↑ zie SAFe agile architecture

Een beschrijving van een complex geheel, en van de principes die van toepassing zijn op de ontwikkeling van het geheel en zijn onderdelen.

Interoperabiliteit is het vermogen van organisaties (en hun processen en systemen) om effectief en efficiënt informatie te delen met hun omgeving

Nederlandse Overheid Referentie Architectuur.

Overgenomen van "https://www.noraonline.nl/index.php?title=PSA_(Project_Startarchitectuur)&oldid=67922"