Sandbox:overzicht gegevensmanagement: verschil tussen versies
(titels niveau omhoog) |
|||
| Regel 14: | Regel 14: | ||
=Rollen binnen gegevensmanagemen= | =Rollen binnen gegevensmanagemen= | ||
{{:Rollen binnen gegevensmanagement}} | {{:Rollen binnen gegevensmanagement}} | ||
'''Aanbestedingswet 2012''' | |||
Wet gericht op vernieuwing software systemen. | |||
'''Algemene Verordening Gegevensbescherming''' | |||
De AVG gaat over het rechtmatig omgaan met persoonsgegevens. De belangrijkste bepalingen uit de AVG zijn als volgt samen te vatten: | |||
Persoonsgegevens mogen alleen worden verwerkt in overeenstemming met de wet. Voor de betrokkene (dat is degene van wie de persoonsgegevens verwerkt worden) moet het behoorlijk en transparant zijn hoe en waarom de persoonsgegevens verwerkt worden. | |||
Persoonsgegevens mogen alleen verzameld worden met een gerechtvaardigd doel. Dat doel moet welbepaald zijn en vooraf uitdrukkelijk zijn omschreven. Het doel waarvoor een organisatie de persoonsgegevens gaat verwerken moet verenigbaar zijn met het doel waarmee de persoonsgegevens zijn verzameld. | |||
Verwerkt een organisatie of persoon persoonsgegevens? Dan moet de persoon van wie de persoonsgegevens worden verwerkt in ieder geval op de hoogte zijn van de identiteit van de organisatie of persoon die deze persoonsgegevens verwerkt (de zogeheten verwerkingsverantwoordelijke) en van het doel van de gegevensverwerking. | |||
Als organisaties persoonsgegevens verwerken, dan moeten ze daarbij als uitgangspunt hanteren ‘zo min mogelijk’. Dat houdt o.a. in dat de verwerking van de gegevens moet passen bij het doel waarvoor ze worden verwerkt. | |||
De verwerkingsverantwoordelijke moet ervoor zorgen dat de gegevens juist zijn en zo nodig worden geactualiseerd. | |||
De gegevensverwerking moet op een passende manier worden beveiligd. Voor bijzondere gegevens, zoals over ras, gezondheid en geloofsovertuiging, gelden extra strenge regels. " | |||
... | |||
concept afwachtend op volledige tabel (deze tekst kan dan verwijderd worden). | |||
=Gegevensleveringsovereenkomst= | =Gegevensleveringsovereenkomst= | ||
{{:Gegevensleveringsovereenkomst}} | {{:Gegevensleveringsovereenkomst}} | ||
Versie van 16 jan 2019 13:44
Overzichtspagina met alle onderdelen van de 'inhoudsopgave' Gegevensmanagement op een rijtje. Ga naar Gegevensmanagement/inhoud voor een doorklikbaar overzicht van de pagina's.
Werkdefinitie gegevensmanagement[bewerken]
- Onderdeel van
- Lijsten & Verwijzingen
- Contact
- NORA Beheer
- nora@ictu.nl
- Status
- Vastgesteld in Expertgroep Gegevensmanagement
Beschrijving: Gegevensmanagement betreft het integraal en beheerst verwerken van gegevens in een organisatie zowel op strategisch tactisch als operationeel niveau met als doel de gewenste kwaliteit en beschikbaarheid te realiseren.
Bron: diverse
Vastgesteld in: Expertgroep Gegevensmanagement
Wordt op andere pagina's toegelicht met een 'tooltip': Nee
Dit is een werkdefinitie, vastgesteld door de NORA Expertgroep Gegevensmanagement. Het doel is niet om allesomvattend te zijn, maar om in de praktijk aan de slag te kunnen.
Verwante begrippen[bewerken]
- integraal: een benadering waarbij bijvoorbeeld organisatie, beleid, architectuur, processen gegevensbeheer, en producten onderling verbonden en afgestemd zijn.
- beheerst: in een omgeving die vooraf gedefinieerd is en volgens wetgeving en referentiearchitectuur is ingericht. Het is een structurele aanpak.
- verwerken: een bewerking of een geheel van bewerkingen met betrekking tot persoonsgegevens of een geheel van persoonsgegevens, al dan niet uitgevoerd via geautomatiseerde procedés, zoals het verzamelen, vastleggen, ordenen, structureren, opslaan, bijwerken of wijzigen, opvragen, raadplegen, gebruiken, verstrekken door middel van doorzending, verspreiden of op andere wijze ter beschikking stellen, aligneren of combineren, afschermen, wissen of vernietigen van gegevens.
- gegevens: Weergave van een feit, begrip of aanwijzing, geschikt voor overdracht, interpretatie of verwerking door een persoon of apparaat.. Het betreft hier alle vormen van gegevens, zowel data uit informatiesystemen als records en documenten, in alle vormen zoals gestructureerd als ongestructureerd
- in een organisatie: de (interne en externe) partijen die met elkaar verbonden zijn om de gegevensverwerking tot stand te brengen, bijvoorbeeld overheidsinstanties en de samenwerkende partners in een keten en bijvoorbeeld ook commerciële partners aan wie een verwerkersovereenkomst wordt voorgelegd.
- zowel op strategisch tactisch als operationeel niveau: op alle niveaus van bestuurlijk tot aan de uitvoering zijn verantwoordelijkheden rondom gegevensmanagement te vinden. Visie en beleid worden uitgewerkt in architectuur en processen en leiden tot verwerking van gegevens.
- gewenste kwaliteit: alle aspecten van gegevens die voor de afnemer van belang zijn, bijvoorbeeld actualiteit, juistheid of detail, op het niveau dat de afnemer verwacht. Dat kan leiden tot kwaliteit van het hoogste niveau of kwaliteit van het gegeven dat slechts indicatief is als de afnemer dat wenst.
- beschikbaarheid: gegevens worden opgeslagen volgens duurzame normen en afhankelijk van de organisatiekeuze beschikbaar gesteld aan verschillende afnemers. Dit kan zich bijvoorbeeld uiten in technische, privacy afgeschermde, digitale, open of gesloten vormen.
Bronnen[bewerken]
De basis voor de werkdefinitie ligt in de praktijkervaring in verschillende overheidsorganisaties, gecombineerd met bestaande definities:
| Bron | Definitie |
|---|---|
| DAMA-DMBOK Guide (Data Management Body of Knowledge) | Data management is the development, execution and supervision of plans, policies, programs and practices that control, protect, deliver and enhance the value of data and information assets. |
| ASL BiSL Foundation | Gegevensmanagement is het geheel van activiteiten die ertoe leiden dat een organisatie [of keten] op het juiste moment over de benodigde gegevens beschikt. |
| GEMMA katern gegevensmanagement | Gegevensmanagement is het geheel van activiteiten om in de gemeente op het juiste moment over de juiste gegevens van de juiste kwaliteit te beschikken. |
| Handreiking gegevensmanagement Operatie NUP | Gegevensmanagement is het geheel van activiteiten om in de organisatie op het juiste moment over de benodigde gegevens te beschikken |
| artikel 'Naar winstgevend gegevensmanagement,' Informatie november 2013 | Beheersen en besturen van processen gericht op de tijdige beschikbaarheid van gegevens ten behoeve van de informatievoorziening en ter voldoening aan externe eisen. |
| Media:Gegevenskwaliteit in de Omgevingswet 1.0.pdf | Gegevenskwaliteit in de omgevingswet: een raamwerk voor gegevens en informatieproducten. Versie 1.0 Definitief 23-02-2018. |
Het doel van gegevensmanagement[bewerken]
Doel van gegevensmanagement[bewerken]
Gegevensmanagement is geen doel op zich, maar een middel voor overheidsorganisaties om hun werk goed te doen. Dat werk is in de meeste gevallen het leveren van diensten of producten aan burgers en bedrijven. Omdat ze er zelf om gevraagd hebben (subsidies, vergunningen et cetera) of in het belang van anderen (belastingheffing, inspecties et cetera). Gegevens, feiten over de burger zelf en over andere belanghebbenden, zijn daarbij een van de twee grondslagen om over de aanvraag van de belanghebbende te besluiten.
Het doel van gegevensmanagement, als middel voor overheidsorganisaties, is dus dat de feitenverzameling zo wordt georganiseerd dat de overheidsorganisatie productlevering en dienstverlening kan baseren op feiten. Die feiten moeten daarvoor betrouwbaar zijn en in een veilige omgeving beschikbaar.
Twee grondslagen voor het leveren van producten en diensten[bewerken]
De overheid behartigt de belangen van burgers en bedrijven op basis van twee grondslagen:
- de juridische grondslag (wetten, jurisprudentie);
- de gegevensgrondslag (het feitenmateriaal dat bij een zaak hoort).
Voor het leveren van producten en diensten aan burgers en bedrijven, zoals het toekennen van subsidie of een vergunning, voert de overheidsorganisatie een proces uit om tot een rechtvaardige besluitvorming te komen over de rechten en plichten van de belanghebbende. Dat proces is gebaseerd op (1) wet- en regelgeving (de juridische grondslag) en (2) de gegevens (de feiten) van de belanghebbende (de gegevensgrondslag).
De combinatie van de juridische grondslag en de gegevensgrondslag leidt tot beslissingen die samenkomen in besluiten. De besluiten leiden tot beschikkingen over de aanvraag, die als product aan burgers en bedrijven geleverd worden. De interactie tussen overheid aan de ene kant en burgers en bedrijven aan de andere kant over het product vormt de dienstverlening.
Gegevensmanagement ondersteunt overheidsorganisaties om aan deze grondslagen te voldoen. Over het algemeen kunnen we aansluitend daarop een aantal basisvoorwaarden onderkennen:
- Voor de afnemer van gegevens is het van belang om met behulp van die gegevens de belanghebbende (burger/bedrijf) een dienst te leveren op basis van rechtvaardige besluitvorming;
- Efficiëntie van het proces bereiken dat de afnemersorganisatie dient uit te voeren;
- Een strategie ondersteunen die het langetermijnperspectief in acht neemt (bijvoorbeeld door gegevens zodanig ter beschikking te stellen dat wendbaarheid van de organisatie ondersteund wordt).
Definitie en belang[bewerken]
Gegevensmanagement betreft het integraal en beheerst verwerken van gegevens in een organisatie zowel op strategisch tactisch als operationeel niveau met als doel de gewenste kwaliteit en beschikbaarheid te realiseren.
Gegevens komen voort uit feiten. Het woord 'feit' of 'feitenverzameling' kan door verschillende partijen anders geïnterpreteerd worden. Een feit is meestal een gebeurtenis in de werkelijkheid. Over deze gebeurtenissen verzamelen we gegevens, dat is de neerslag in een administratie van relevante aspecten van deze gebeurtenis (en dus niet het feit of de werkelijkheid zelf). Verschillende organisaties kunnen dan ook verschillende gegevens verzamelen over eenzelfde gebeurtenis.
Het belang van gegevensmanagement is dan ook dat we betrouwbare gegevens over gebeurtenissen verzamelen die de grondslag vormen voor een beschikking. Dat kan alleen als heel goed gedefinieerd is wat die gegevens betekenen (dus ook de context kennen waarin ze verzameld zijn en de regels kennen die onlosmakelijk met die gegevensset verbonden zijn) en als de samenhang van deze gegevens duidelijk is. Ook is het van belang om de beperkingen van de gegevensset in kaart te brengen. Elke gegevensverzameling/elk gegevensmodel is slechts een beperkte beschrijving van de werkelijkheid.
- → Begrippenkader gegevensmanagement
- → Principes van gegevensmanagement
- → Wettelijke kaders en regelgeving gegevensmanagement
Principes van gegevensmanagement[bewerken]
Let op: Deze pagina moet nog herzien worden in het kader van het RFC Bindende architectuurafspraken 2022 dat per 1-1-2023 ingaat. Er is een backlog van informatieve pagina's die geraakt worden door deze ingrijpende veranderingen.
Help mee bij het herzien en actualiseren van deze pagina: nora@ictu.nl
Het doel van de principes van gegevensmanagement[bewerken]
De gegevensmanagementfunctie van organisaties dient zodanig ingericht te zijn dat optimale kwaliteit van dienstverlening aan burger, bedrijven, instellingen, andere overheden én afnemers wordt geboden. Dit wordt onder andere bereikt door:
- het principe van eenmalige uitvraag (AP12) en meervoudig gebruik van gegevens in praktijk te brengen;
- de uitwisseling tussen verschillende registraties te organiseren;
- bedrijfsprocessen van gegevensbronnen los te koppelen via gegevensdiensten waardoor een hoge mate van flexibiliteit in het inrichten van bedrijfsprocessen mogelijk wordt;
- kwaliteit van de gegevens te verhogen door het voeren van centraal gegevensbeheer te faciliteren;
- terugmeldingen (AP14) op alle registraties te faciliteren, zowel basisregistraties als overige registraties;
- het verhogen van het inzicht in, en controle op, de levering en het gebruik van gegevens;
- het naleven van vigerende wetgeving op het gebied van beveiliging en bescherming van de privacy.
Om aan bovenstaande punten invulling te kunnen geven is het van belang om te bepalen wat de principes ten aanzien van gegevensmanagement zijn. Deze principes zijn richtinggevende uitspraken die zorgen voor een samenhangende inrichting van de organisatie. Ze zijn een vertaling van doelstellingen, behoeften en beleidsuitgangspunten en slaan daarmee een brug naar de uitvoering. Principes helpen organisaties om bewust keuzes te maken. Ze verwoorden vooral best-practices waarvan organisaties zelf kunnen bepalen of zij deze adopteren. Principes zijn ook nadrukkelijk geen doelstellingen; ze verwoorden een algemeen streven en zeggen niets over prioriteiten. Principes zijn echter niet vrijblijvend en er moet een proces zijn waarin het maken van deze keuzes expliciet wordt gemaakt. Het is aan organisaties echter zelf om te bepalen hoe ze hier in de praktijk mee omgaan.
De principes voor gegevensmanagement, die hun oorsprong hebben in de GEMMA, bestaan uit drie basisprincipes en zeven principes die daarvan zijn afgeleid. De basisprincipes beschrijven de kwaliteit van overheidsdienstverlening vanuit het perspectief van de afnemer. Als zodanig zijn deze principes niet toetsbaar. De afgeleide principes geven een concretere invulling aan de basisprincipes. Zij zijn te beschouwen als een checklist van kwaliteitskenmerken en zijn te vinden op gemmaonline.
Basisprincipes[bewerken]
Ten aanzien van het gegevensmanagement zijn de volgende basisprincipes benoemd:
- GM-BP1 - Gegevens zijn een bedrijfsmiddel en hebben waarde;
- GM-BP2 - Gegevens worden gedeeld;
- GM-BP3 - Gegevens worden conform wet- en regelgeving verwerkt.
Deze bovenstaande principes worden in onderstaande paragrafen nader toegelicht.
GM-BP1: Gegevens zijn een bedrijfsmiddel en hebben waarde[bewerken]
Gegevens zijn de basis voor informatie en daarmee de basis van kennis waarop besluiten worden genomen. De gegevens zijn daarmee een belangrijk bedrijfsmiddel en worden ook zo behandeld.
| Rationale | Implicaties |
|---|---|
|
|
GM-BP2: Gegevens worden gedeeld[bewerken]
De organisatie is eigenaar van gegevens en niet een afdeling of cluster. Binnen de organisatie is een functionaris eindverantwoordelijk voor de kwaliteit van de gegevens. Gegevens dienen organisatiebreed gedeeld te worden. Het delen en gebruiken van gegevens wordt slechts beperkt door wetgeving en niet door ideeën over het gebruik van gegevens.
| Rationale | Implicaties |
|---|---|
|
|
GM-BP3: Gegevens worden conform wet- en regelgeving verwerkt[bewerken]
Het doel waarvoor gegevens gebruikt mogen worden is vastgelegd in wet- en regelgeving. We verwerken gegevens conform deze wet- en regelgeving.
| Rationale | Implicaties |
|---|---|
|
|
Afgeleide principes[bewerken]
Van de basisprincipes is een aantal principes afgeleid. Deze afgeleide principes geven een nadere detaillering van de basisprincipes en leveren een bijdrage aan de implementatie van één of meer van de basisprincipes. De onderstaande afgeleide principes zijn benoemd:
- GM-AP1: We winnen gegevens eenmalig in en gebruiken ze meervoudig;
- GM-AP2: We beheren de kwaliteit van gegevens actief;
- GM-AP3: We borgen de beschikbaarheid, vertrouwelijkheid en integriteit van gegevens;
- GM-AP4: We melden gerede twijfel aan de bronhouder terug;
- GM-AP5: We verantwoorden de verwerking van gegevens;
- GM-AP6: We hanteren uniforme definities voor gegevens;
- GM-AP7: We archiveren gegevens daar waar dat vereist is.
Deze bovenstaande afgeleide principes voor gegevensmanagement worden op gemmaonline nader toegelicht, waarbij er vanuit NORA de volgende relaties worden onderkend:
| GM-AP | NORA AP |
|---|---|
| GM-AP1: We winnen gegevens eenmalig in en gebruiken ze meervoudig | AP12 Eenmalige uitvraag |
| GM-AP2: We beheren de kwaliteit van gegevens actief | AP32 Sturing kwaliteit op het hoogste niveau, AP33 Baseline kwaliteit diensten |
| GM-AP3: We borgen de beschikbaarheid, vertrouwelijkheid en integriteit van gegevens | AP41 Beschikbaarheid, AP43 Vertrouwelijkheid, AP42 Integriteit |
| GM-AP4: We melden gerede twijfel aan de bronhouder terug | AP14 Terugmelden aan bronhouder |
| GM-AP5: We verantwoorden de verwerking van gegevens | AP25 Transparante dienstverlening, AP30 Verantwoording dienstlevering mogelijk, AP34 Verantwoording besturing kwaliteit, AP44 Controleerbaarheid |
| GM-AP6: We hanteren uniforme definities voor gegevens | AP05 Nauwkeurige dienstbeschrijving, AP17 Informatie-objecten systematisch beschreven |
| GM-AP7: We archiveren gegevens daar waar dat vereist is |
Hoe stel ik een visie voor gegevensmanagement op in mijn organisatie?[bewerken]
In dit onderdeel gaan we in op wat een visie is in het kader van Gegevensmanagement. Uitgangspunt is dat gegevens een belangrijke rol spelen in de bedrijfsvoering van de organisatie. Gegevens worden bijvoorbeeld gebruikt als ‘grondstof’ voor producten, voor het verkrijgen van inzicht of voor het afleggen van verantwoording. Daarnaast hebben organisaties te maken met wet- en regelgeving ten aanzien van privacy, denk aan de AVG, en in het geval van de overheid met transparantie vereisten, denk aan de Wet Open Overheid die in voorbereiding is.
Kortom argumenten genoeg om een strategie/visie op Gegevensmanagement te hebben!
Visie of strategie?[bewerken]
Voordat we de vraag 'Hoe stel ik een visie voor Gegevensmanagement op voor mijn organisatie?' kunnen beantwoorden, moeten we eerst weten wat we verstaan onder het woord visie.
In de context van de organisatie is een visie een toekomstbeeld. De visie bepaalt waar de organisatie aan zou moeten werken, het geeft dus aan wat de belangrijke strategische doelstellingen zijn om het toekomstbeeld te bereiken. Deze strategische doelstellingen zijn vervolgens te vertalen naar een strategie. Strategie geeft de manier aan waarop de organisatie de doelen gaat bereiken [Melker][1].
Visie en strategie liggen in elkaars verlengde, wat is een visie zonder strategie en wat is een strategie zonder visie? Daarom hebben we er hiervoor gekozen om beide begrippen bij elkaar te nemen bij de verdere uitwerking.
Waarom hebben we een gegevensstrategie nodig?[bewerken]
In de literatuur is een aantal belangrijke redenen voor het hebben van een gegevensstrategie te vinden:
- Gegevens zijn een ‘organizational asset’ en zonder gegevensstrategie zijn er geen richtlijnen voor het omgaan met gegevens in systemen en kan iedereen zijn ‘eigen agenda’ volgen [Adelman][2].
- “Creating an effective data environment requires change and coordination across the board, with business and IT joined at the hip. To ensure success, they must create a practical data strategy that guides process changes as well as ongoing investments in their data assets” [Barth][3].
- De reden die Loshin geeft voor het hebben van een gegevensstrategie is: “… to balance ensuring data usability from all perspectives with developing polices and processes for oversight and governance of a company's data assets”[4].
- “Without a centralized vision and foundation, different parts of the enterprise will view data-related capabilities differently. This inevitably leads to duplication of both data and data systems across the organization and thus makes it quite difficult to determine the 'truth' of one's data and will also drive up costs” [Lahanas][5].
In het bovenstaande zien we de volgende elementen terugkomen:
- Gegevens als ‘asset’ voor het bedrijf (belangrijk bedrijfsmiddel);
- Gidsen of richtlijnen;
- Een strategie maakt goed gegevensgebruik mogelijk (via processen en beleid);
- Een centrale visie[6];
- Kostenbeperking.
We kunnen de vraag 'Waarom hebben we een gegevensstrategie nodig?' dus op de volgende manier beantwoorden: Om een plan te hebben dat ervoor zorgt dat gegevens op een juiste en efficiënte manier beschikbaar gesteld, verwerkt/gebruikt, beheerd en uitgewisseld kunnen worden ter ondersteuning van de bedrijfsvoering en als bijdrage aan de verwezenlijking van de organisatiedoelen.
Hoe stellen we een strategie voor Gegevensmanagement op?[bewerken]
Bij het opstellen van een gegevensstrategie is het uitgangspunt altijd de bedrijfsvisie: wat wil de organisatie bereiken? Vervolgens moeten we bepalen hoe gegevens en Gegevensmanagement de bedrijfsvisie kan ondersteunen.
Daarbij kunnen we gebruikmaken van modellen zoals het Strategic Alignment Model van Henderson en Venkatram, het Amsterdam Information Model (Amsterdamse negenvlak model)[7] en het NORA Negenvlaksmodel.
Bij het opstellen van de gegevensstrategie is het ook noodzakelijk om te weten wat het volwassenheidsniveau is van de gegevenshuishouding[8] en het gegevensmanagement. Zoals je eerst moet kunnen lopen voordat je kan rennen is het ook noodzakelijk om het juiste niveau van ontwikkeling en inrichting van Gegevensmanagement te hebben. Voorbeeld: zonder een goede ‘gegevensorganisatie’ (grofweg wie mag en doet wat met gegevens) is elke beslissing over en met gegevens een beslissing zonder zicht op impact; zonder te weten welke gegevens in de organisatie aanwezig zijn, met welke betekenis en welke kwaliteit, zijn concepten als ‘meervoudig gebruik’, ‘eenduidige gegevensuitwisseling’, ‘straight through processing’, ‘data driven’ erg lastig te implementeren.
Er zijn verschillende modellen voor ICT- en gegevensvolwassenheid te vinden op internet. Veel modellen bevatten aandachtsgebieden en groeifases zoals bijvoorbeeld in de volgende afbeelding [Stam et al.][9].
Het ontwikkelen van een volwassen Gegevensmanagementfunctie kan een onderdeel van de gegevensstrategie zijn.
De praktische invulling van een gegevensstrategie[bewerken]
Als duidelijk is wat de doelen van de organisatie zijn, is het mogelijk om een matrix te maken met op de ene as deze doelstellingen en op de andere as de beschikbare en/of te ontwikkelen Gegevensmanagementproducten, zoals: gegevensbeleid en –architectuur, Enterprise gegevensmodel, gegevensmodellenregister, data governance.
Ook kan gedacht worden aan een matrix waarin de organisatiedoelstellingen zijn afgezet tegen gegevensconcepten of -technologie die deze doelstellingen ondersteunen. Denk bijvoorbeeld aan: blockchain, data lake, cloud, data profiling, open data, open standaarden, data ware housing, centrale gegevenslaag. Voor beide matrices geldt dat de ‘snijvlakken’ meer of minder uitgewerkt kunnen worden.
Hierbij een voorbeeld van UWV uit 2016:
| trends / speerpunten | Automatiseren werkprocessen | Snel reageren op veranderingen | Versterken samenwerking | Gegevenskwaliteit | Stabiliteit & continuïteit | Risicogericht werken & gedragsbeïnvloeding |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Cloud | x | x | ||||
| Data Integratie | x | x | x | x | x | x |
| Big Data | x | x | ||||
| Business Intelligence | x | x | x | |||
| DWH / Data Lake / Hadoop | x | x | x | x | ||
| Open standaarden | x | x | x | x | ||
| Open data | x | x | ||||
| IE&P | x | x | x | x | x | x |
| Corporate data | x | x | x | x | x | x |
| Data kwaliteit | x | x | x | x | x | x |
| Data governance | x | x | x | x | x | x |
| Mobiel werken | x | x | ||||
| Bedrijfsregels | x | x | x | x |
Een gegevensstrategie en dan ...[bewerken]
... een Roadmap[bewerken]
Op basis van de strategie is het mogelijk om een plan of 'roadmap' voor een jaar te maken waarin staat welke onderwerpen uit de strategie worden uitgewerkt.
... beheer[bewerken]
Een gegevensstrategie beslaat veelal een periode van meer dan een jaar, vijf jaar is gebruikelijk. Vanuit theoretisch standpunt gezien verandert een strategie niet snel. Echter in de wereld van gegevens en data-technologie hebben we te maken met snelle ontwikkelingen. Ook gegevensmanagement moet flexibel zijn, met name in organisaties die afhankelijk zijn van politieke besluitvorming. Het is daarom verstandig om regelmatig de impact van ontwikkelingen op de gegevensstrategie te bepalen.
En natuurlijk: verandert de strategie van de organisatie dan zal de gegevensstrategie moeten meebewegen.
(C) Corine Boersma, Data Office UWV.
Voetnoten[bewerken]
- ↑ Melker, G. (2010)
- ↑ Adelman, Moss, Abai. Data Strategy. Adisson-Wesley, 2005
- ↑ Barth, P. Principles for a successful Data Strategy.pdf (mei 2015)
- ↑ Loshin, D. CDO should take lead on Data Governance process, info strategy (mei 2015)
- ↑ Lahanas, S. Why Organizations need a data strategy (mei 2015)
- ↑ Onderbouwing van de bewering dat visie en strategie met elkaar samenhangen
- ↑ Bron afbeeldingen: DMBOK, 2e editie
- ↑ Gegevenshuishouding: Het geheel aan bedrijfsgegevens, inclusief de bijbehorende taken zoals verwerven, vastleggen, toegankelijk maken, beheren en verstrekken.
- ↑ Stam, D Naar winstgevend gegevensmanagement (November 2013)
Literatuurlijst[bewerken]
| Auteur | Titel, Bron of URL |
|---|---|
| Adelman, Moss, Abai | Data Strategy. Adisson-Wesley 2005 |
| Barth, Paul | Principles for a successful Data Strategy.pdf (mei 2015) |
| Bearing Point | Building a comprehensive strategy for enterprise data management – an executive overview (mei 2015) |
| DAMA | The DAMA guide to the data management body of knowledge (DAMA-DMBOK guide) 2009 (1e editie) en 2017 (2e editie) |
| Eckerson, Wayne | creating an Enterprise Data Strategy and managing data as a corporate asset (pdf, mei 2015) |
| Lahanas, Steven | Why Organizations need a data strategy (mei 2015) |
| Loshin, David | CDO should take lead on Data Governance process, info strategy (mei 2015) |
| Melker, Gert-Jan | 250 Managementbegrippen; Noordhoff Uitgevers 2010 |
| Stam, Dave et al. | Naar winstgevend gegevensmanagement; November 2013 Informatie |
Besturing en governance gegevensmanagement[bewerken]
Governance[bewerken]
Governance is een internationaal gebruikte term waarmee het bestuur in een gereguleerde setting wordt uitgedrukt, bijvoorbeeld als het gaat om het kunnen voldoen aan wetgeving of als het gaat om voldoen aan hiërarchisch gestelde eisen. Het "voldoen aan" wordt ook vaak omschreven als compliancy.
Er is sprake van governance als de uitvoering van gegevensbeheer is geregeld. Tegelijkertijd kan de uitvoering niet een eigen route kiezen en is deze afhankelijk van duidelijke sturing.
De governance van gegevensmanagement in de NORA wordt als volgt opgebouwd:
- Betrokkenheid vanuit het management
- Organiseren
- Beleid vaststellen
- Producten vaststellen
- Uitvoeren, monitoren, evalueren en besturen van het geheel
Betrokkenheid vanuit het management[bewerken]
De omvang, het gebruik en de regelgeving rondom gegevens neemt toe met de dag. Populaire uitdrukkingen als 'gegevens zijn de nieuwe olie van vandaag' worden gebruikt om maar duidelijk te maken dat gegevens de nieuwe bron voor het werk van vandaag de dag zijn. Met het gebruik dat toeneemt, ontstaat er meer regelgeving, toepassing en vraagstukken rondom gegevens. Om dit vraagstuk handelbaar te maken geeft de NORA een handreiking om met de governance en bijbehorende inrichting, rollen en producten de grip op gegevens te vergroten. Het onderwerp valt en staat met aandacht voor gegevens vanuit de top van de organisatie, of het nu de minister, de secretaris-generaal, de bestuurder of de directeur is: als op strategisch niveau niet de aandacht is geregeld, zal de grip op gegevens nooit op de juiste manier worden ingericht.
Concreet houdt het in dat er binnen de organisatie een bestuurder op strategisch niveau de portefeuillehouder is van het onderwerp gegevensmanagement. De bestuurder is eindverantwoordelijk voor een visie op gegevens, het inrichten van een organisatie-onderdeel om dit vraagstuk te adresseren en bijvoorbeeld de financiën en FTE toe te wijzen. Natuurlijk dient de visie in lijn te zijn met de strategische doelstellingen van de organisatie, bij voorkeur gebaseerd op een meerjarenplan om een gedegen (architectuur en ICT) basis te kunnen leggen om de doelstellingen van de organisatie te kunnen realiseren.
Organiseren[bewerken]
De governance én de gegevensmanagementrollen vragen om een overleg en plek in de organisatie om op gereguleerde basis met elkaar af te stemmen. Onderwerpen als het beleggen van eigenaarschap van gegevens, een verdeling van rollen, taken en bevoegdheden is nodig om duidelijkheid te scheppen. Vervolgens kan door middel van regulier overleg de governance gerealiseerd worden tussen de verschillende strategische, tactische en operationele lagen enerzijds en op Business, Informatievoorziening en Technische niveau anderzijds. Door overleggremia op de juiste niveaus te regelen ontstaat een logisch geheel van missie/visie versus beleid & governance en uitvoering & resultaat.
Het uitgangspunt is dus dat gegevensmanagement op strategisch niveau een portefeuillehouder heeft die door middel van regulier overleg een vinger aan de pols houdt als het gaat om onderwerpen: zijn we in control van onze gegevens, is de kwaliteit van onze gegevens op orde, hebben we een toekomstbestendige gegevenshuishouding gecreëerd en gaan we op de correcte manier met onze gegevens om?
De portefeuillehouder spreekt hiervoor met bijvoorbeeld een CIO of met de regisseur gegevensmanagement die veelvuldig in contact staat met de verschillende rollen binnen het gegevensmanagementwerkveld. Let wel: als de betrokkenheid van het management op voorhand geregeld moet zijn, dan moet vanaf het begin de bestuurlijke relevantie van gegevens voldoende aandacht krijgen. Afhankelijk van de organisatie kan gegevensmanagement in een CIO office worden geadresseerd of bijvoorbeeld in een stafbureau van Bedrijfsvoering. De beste keuze voor het beleggen van gegevensmanagement is van de specifieke dynamiek in een organisatie afhankelijk. Zowel centraal, decentraal als federatief is mogelijk en stelt zijn eigen eisen aan de inrichting van de rollen. Tevens wordt hier met nadruk aangegeven dat Gegevensmanagement géén technische aangelegenheid is, maar een samenspel tussen het primaire proces en de ondersteuning vanuit de informatiehuishouding.
In een apart hoofdstuk zijn de diverse rollen beschreven van gegevensmanagement, denk aan de eerder genoemde portefeuillehouder of de regisseur gegevensmanagement, maar ook aan de bronhouder, architect en afnemer. Lees hier verder over de rollen.
Beleid vaststellen[bewerken]
De strategische doelstellingen, vertaald naar jaarlijkse resultaten worden ondersteund met een informatiebeleidsplan. Dit (meerjarige) informatiebeleidsplan wordt weer ondersteund met architectuur, sectorplannen en/of een projectportfolio. In een enkel geval is gegevensmanagementbeleid als specifiek onderwerp beschreven. Vaak komt het voor dat gegevensmanagement-gerelateerde onderwerpen in de diverse genoemde documenten is beschreven. Een gedeelte binnen de architectuur (eenmalig uitvragen, meervoudig gebruiken) of in een sectorplan (inrichting van de gegevensbeheer organisatie) of in een projectportfolio (project X om de gegevenskwaliteit te verhogen).
Producten vaststellen[bewerken]
Gegevensmanagement zal een aantal producten gebruiken om voor de verschillende rollen inzichtelijk te maken over welke gegevens wordt gesproken. Dit kunnen producten zijn die al bestaan, zoals architectuurplaten als een gegevenslandschap, of een gegevenswoordenboek van een basisregistratie. Het kunnen ook organisatie-specifieke producten zijn, zoals een gegevensleveringsovereenkomst waarin een koppeling van een bron met een applicatie wordt omschreven, inclusief een verantwoording van de doelbinding van het gebruik van gegevens. De producten en rollen zijn onderling afhankelijk: als er sprake is een product, dan zal deze ook onderhouden moeten worden. Of als er sprake is van een rol, zal deze rol ook zijn eigen instrumenten en/of producten inzetten om de rol te kunnen uitvoeren.
De uitvoering van de governance grijpt in elkaar: met producten en instrumenten kan er door de verschillende rollen worden gestuurd op de uitvoering van het gegevensbeheer. Zonder uitvoering is er geen governance en zonder governance kan de uitvoering stuurloos worden. Deze gegevensmanagement producten worden in een ander onderdeel van deze wiki beschreven. Zie: Producten en instrumenten
Uitvoeren, monitoren, evalueren en besturen van het geheel[bewerken]
Gegevensmanagement is niet een eenmalige (herstel)actie. Het gaat om een continu proces om de grip op de gegevens te houden. Met alle voorgaande stappen is het mogelijk om een geheel cyclus van prioriteit, strategie, tactiek en uitvoering op te lijnen. Dat vraagt ook om een evaluatiecyclus. De governance valt en staat met uitvoeren, monitoren van de uitvoering, evalueren van de uitvoering en gestelde strategie, heroriënteren en opnieuw prioriteren en weer met frisse moed naar de volgende fase doorgroeien.
Rollen binnen gegevensmanagemen[bewerken]
Rolbeschrijvingen[bewerken]
De governance wordt in organisatie en overleg georganiseerd. Om dat uit te kunnen voeren is het handig om met vastgestelde rollen te kunnen werken. Deze rollen zijn op hun beurt weer gekoppeld aan de verschillende gegevensmanagement producten die op een andere plek in deze wiki worden beschreven.
Rollen[bewerken]
- Registratiehouder
- Portefeuillehouder gegevensmanagement
- Bronhouder
- Regisseur gegevensmanagement
- Distributeur
- Afnemer
- Architect
- Gegevensmakelaar
- Beheerder register/applicatie specifieke gegevensverzameling
- Ontwikkelaar gegevensverzameling
- Kwaliteitscontroleur
- Functionaris voor de gegevensbescherming (FG)
Naast boven beschreven gegevensmanagement rollen zijn er nog meer rollen te onderkennen die zich bezig houden met gegevens: de wettelijk verplichte rol Functionaris gegevensbescherming (wet AVG) de rol CISO/ Chief Information Security Officer (BIR). Deze rollen worden verder niet uitgewerkt in dit gegevensmanagement thema, maar wel zijn er verwijzingen naar andere NORA pagina's.
Registratiehouder
Omschrijving
De registratiehouder van de brongegevens is politiek aanspreekbaar op kwaliteit en beheer van de gegevens van een bronregistratie. Die registratiehouder is per (basis)registratie verschillend. Indien persoonsgegevens in de registratie voorkomen, is de eigenaar ‘verantwoordelijke’ zoals omschreven in artikel 1d van de Wet Bescherming Persoonsgegevens (WBP). Daarnaast is het mogelijk om op lokaal niveau per organisatie interne registratiehouders aan te stellen. Sommige (kern)registraties zijn net zo belangrijk voor de organisatie als een basisregistratie dat zij op hetzelfde niveau kwaliteitseisen stellen aan de registratie, net als de eisen die zij stellen aan de eigenaar van de registratie. Bij kernregistraties kan gedacht worden aan registraties die aanvullend zijn op het primaire proces (e-mailadressen van de burgers of een monumentenregistratie voor een gemeente) of registraties die het primaire proces mogelijk maken (zoals een personeelsregistratie ten behoeve van autorisaties). Van deze kernregistraties kan het dus interessant zijn om een 'eigenaar' aan te wijzen die verantwoordelijk is voor de applicatie en de kwaliteitseisen ten aanzien van de te registreren gegevens.
Doel
...
Hoofdtaken
...
Resultaten
...
Competenties
...Portefeuillehouder
Omschrijving
De eigenaar en sponsor van het gegevensmanagement binnen de organisatie met handelingsbevoegdheid. Bij voorkeur is de rol zo strategisch mogelijk belegd binnen de organisatie. Bijvoorbeeld op management, directie- of op bestuurdersniveau. De portefeuillehouder geeft invulling aan de besturing en beheersing van het bedrijfsmiddel “gegevens”. Hij zorgt er voor dat de organisatie beschikt over processen die ervoor zorgen dat de gegevens beschikbaar zijn, dat ze correct en op uniforme wijze gebruikt kunnen worden en dat de gegevens voldoen aan de kwaliteitseisen die er aan zijn gesteld. De portefeuillehouder is kader stellend voor de uitvoering van gegevensmanagement.
Doel
Centraal staat het bereiken van een zo groot mogelijke mate van gemeenschappelijk gegevensgebruik tegen het afgesproken kwaliteitsniveau.
Hoofdtaken
- Het laten opstellen van een gegevensbeleid en het uitdragen hiervan;
- Het doen van voorstellen op MT niveau om de ontwikkelingen van gegevensmanagement binnen de organisatie te effectueren;
- Het motiveren, leiden en ondersteunen van het gegevensmanagement competence center;
- Sturen op het afgesproken kwaliteitsniveau.
Contact met
- Regisseur gegevensmanagement
- Functionaris voor de gegevensbescherming
- CISO
- Kwaliteitscontroleur
Resultaten
Betrouwbare gegevensverzamelingen die als onderdeel van de database infrastructuur openstaan voor alle geautomatiseerde systemen en eindgebruikers.
Competenties
Beschikt over een brede kennis en ervaring op zowel informaticagebied als van de totale organisatie, waarbij het diplomatiek kunnen handelen in politieke situaties van belang is.Regisseur gegevensmanagement
De regisseur gegevensmanagement vormt het geweten van de organisatie op het gebied van gegevensmanagement. De rol kan belegd worden bij verschillende gemandateerde functie. De regisseur gegevensmanagement geeft uitvoering aan de door de portefeuillehouder uitgezette lijnen. De regisseur stuurt in opdracht op de processen en oefent daar grip op uit. Hij heeft of krijgt overzicht op de continue interactie tussen alle partijen. Hij weet wat er speelt en heeft inzicht in hoe het werkt, daardoor kan hij effectief interveniëren. Hij is de spin in het web.
Doel
- Samenhangende werking tussen alle rollen in het functiegebied ‘gegevensmanagement’
- Keten netwerken
- Borgen dat gegevens die door de organisatie worden verstrekt of ingewonnen sluitend, gestructureerd en in samenhang worden aangeboden en aangenomen.
Hoofdtaken
- Sturen op en monitoren van activiteiten
- Opstellen planning, afstemmen met distributeur en afnemers hierover
- Kwaliteitscontrole behoefte vaststellen voor portefeuillehouder
- Interveniëren bij proces verstoringen
Contact met:
- Alle relevante betrokkenen
Resultaten
Ongestoorde, betrouwbare uitvoering van zowel de ‘run’ als ‘design’ activiteiten
Competenties
- Sociaal vaardig, in staat conflicten te beheersen en te voorkomen;
- Zodanig ‘bespelen’ van het krachtenveld dat synergie ontstaat waardoor aan de doelstellingen van Gegevensmanagement gewerkt kan worden;
- Diepgaande inhoudelijke kennis van gegevensmanagement zowel binnen als buiten (collega-organisaties) de organisatie;
- Ingevoerd in de eisen die door collega-organisaties aan de organisatie gesteld worden;
- Ingevoerd in de afspraken tussen gegevensmanagement en afnemers;
- Overzicht van het complexe systeem van actoren, probleemaspecten en oplossingsmogelijkheden dat beïnvloed dient te worden;
- Inzicht in de kritische aspecten van het dynamische proces. Het ontwikkelen van ideeën over welke interventies werken en waar die toegepast moeten worden om effect te kunnen sorteren;
- Een grote mate van sensitiviteit voor de dynamiek en de vaardigheid om de thema’s op de juiste wijze op tafel te leggen.
Bronhouder
Omschrijving
De bronhouder is verantwoordelijk voor het inwinnen, actueel houden, opslaan en ter beschikking stellen van de juiste gegevens in een registratie. Onder meer naar aanleiding van ontvangen meldingen is de bronhouder verantwoordelijk voor het borgen van de kwaliteit van de gegevens.
Doel
- Dubbele inwinning van bestaande bestanden voorkomen;
- Efficiënt gebruik van gegevensbestanden mogelijk maken;
- Inzetten van moderne technieken;
- Garant staan voor de kwaliteit van de bron;
- Werkpakketten optimaal in de keten zetten.
Hoofdtaken
- Ontwikkelen en beheren van de voorzieningen nodig om de gegevensmanagement taken uit te kunnen voeren;
- Assembleren van de bestanden tot een organisatie dekkend geheel;
- Assembleren van de eigen objecten met die van andere bronhouders;
- Afhandelen van de meldingen van gerede twijfel volgens onderling afgesproken procedures. De bronhouder bepaalt of de twijfel aanleiding is om de dienstverlening op te schorten;
- Realiseren en bijhouden van de gegevensbestanden;
- Ophalen/definiëren van de kwaliteitseisen van de gegevens in de bron;
- Transitie van gesloten naar ontsloten gegevensbestanden uitvoeren;
- Aanleveren van gegevens aan afnemers;
- Inwinnen, verwerken, afhandelen en verwerken van terugmeldingen;
- Uitvoeren van kwaliteitscontroles;
- Overzicht houden van welke gegevens aan welke afnemers ter beschikking zijn gesteld in lijn met de eigen doelbinding en de afnemersgrondslag om de gegevens te gebruiken.
Contact met:
- Architect
- Distributeur
- Gegevensmakelaar
- Afnemer
- Functionaris voor de gegevensbescherming
Resultaten
- Stabiele, betrouwbare, beheerde gegevensverzamelingen;
- In het geval van verrijking en toevoeging blijft de verantwoordelijkheid voor de kwaliteit van de toegevoegde gegevens bij de bronhouder van de toegevoegde gegevens;
- Gegarandeerde en vastgestelde kwaliteit van de gegevens op basis van BIR, Wbp en afgesproken service levels;
- Generalisatie, transformatie, selectie op de gegevens vinden uitsluitend plaats in overleg met de bronhouder;
- Gegevensleveringsovereenkomsten.
Competenties
...Distributeur
Omschrijving
De distributeur ontvangt gegevens van bronhouders en stuurt deze, direct of via generieke voorzieningen zoals gegevensknooppunten door naar afnemers. De distributeur is verantwoordelijk voor de vastlegging van de feitelijke distributie van een gegeven, bijvoorbeeld ten behoeve van het werk van de auditor.
Doel
Het leveren van gegevens aan interne en externe afnemers conform het GLO.
Hoofdtaken
- Onderhouden van contacten en het maken van afspraken met afnemers voor producten, diensten en incidenten;
- Beheren contracten met afnemers;
- Voorlichten over gebruiks- en terugmeldverplichtingen;
- Informatie verstrekken over de beschikbaarheid en kwaliteit van de gegevensset;
- Borgen kwaliteit proces van verstrekken van producten en diensten;
- Verstrekken van gegevens aan afnemers;
- Inlichten van de regisseur over het gebruik van gegevens uit de registraties;
- Onderhouden producten- en dienstencatalogus;
- Accepteren (functioneel) van nieuwe software en releases;
- Doorgeven wensen afnemers aan de registerbeheerder centraal en decentraal ;
- Ondersteunen afnemers.
Contact met:
- Bronhouder
- Register beheerder centraal en decentraal
- Afnemer
Resultaten
Volledig en juist en tijdig leveren van gegevens aan interne en externe afnemers.
Competenties
...Afnemer
Omschrijving
Een afnemer is een overheidsorganisatie of private partij die geautoriseerd is om gegevens van de organisatie af te nemen voor gebruik in de eigen processen. Afname vindt plaats via de distributeur. Bij gerede twijfel over de kwaliteit van de gegevens melden afnemers dit via de distributeur bij de bronhouder.
Doel
Het daadwerkelijk, correct gebruiken van gegevens uit de registraties van ketenpartners zodat invulling gegeven wordt aan het principe “eenmalig vastleggen, meermalen gebruiken”.
Hoofdtaken
- Het afnemen van gegevens en deze conform doelbinding aanwenden voor gebruik in de informatieverzorgende processen binnen de eigen organisatie.
- Bij de bronhouder terug melden van gerede twijfel aan de juistheid van de afgenomen gegevens.
Contact met:
- Distributeur
- Functionaris voor de gegevensbescherming
- Gegevensmakelaar
- Bronhouder
- Architect
Resultaten
Meervoudig gebruik van gegevens door deze herhaald toe te passen binnen de processen van de organisatie.
Competenties
Bij wet aangewezen organisatie die op basis van doelbinding gebruik kan maken van de specifieke gegevens die benodigd zijn om het (beleids)doel te realiseren.Architect
Omschrijving
De architect is een rol of functie die zich bezig houdt met de (ICT-) architectuur van de organisatie. Er zijn veel specialismen binnen de architectuur. Bijvoorbeeld de enterprise-architect, business-architect, informatie-architect, solution-architect, gegevensarchitect, technisch architect. Het is van belang voor gegevensmanagement dat de organisatie een vorm van organisatiebrede gegevensarchitectuur opstelt. Minimaal op generiek architectuurniveau, en afhankelijk van de complexiteit meer specifiek gemaakt naar thema of domein. De architect creëert, implementeert en beheert de architectuur van de organisatie. De architect bepaalt hoe proces/applicatie of gegevens worden gekoppeld of opgeslagen, hoe deze worden gebruikt, geïntegreerd en beheerd door de verschillende toepassingen en tot slot hoe ze worden verwerkt. De architect stelt op strategisch niveau eisen aan de processen, applicaties en gegevens en schetst op hoog niveau een geïntegreerd ontwerp waarmee aan deze eisen voldaan kan worden. Met producten als het gegevenswoordenboek, de gegevenscatalogus voorziet de gegevensarchitect de organisatie van een gemeenschappelijke terminologie. De gegevensarchitect werkt nauw samen met de andere architecten, de gegevensmakelaar en de beheerder van de generieke voorzieningen.
Doel
- Het verkrijgen van een overzicht van de gegevens, die in de organisatie of een deel ervan worden gebruikt en hoe deze worden gebruikt;
- Het verkrijgen van inzicht in de betekenis en samenhang van gegevens, los van specifiek gebruik door functies en afdelingen;
- Het weergeven van de wijze waarop gegevens functioneel en geografisch gedistribueerd zijn;
- Het leveren van een middel om de infrastructuur van gegevensopslag voor nieuwe systemen te kunnen realiseren volgens een planmatige aanpak;
- Het scheppen van een kader waarvan projecten gebruik kunnen maken bij het voortraject van de systeemontwikkeling.
Hoofdtaken
- Opstellen principes, eisen en normen ten aanzien van gegevens (verzamelingen)
- Opstellen geïntegreerd ontwerp
- Adviseren en bijsturen op de inrichting van de interfaces
- Adviseren op en beïnvloeden van projectactiviteiten
- Opstellen streefbeelden, afstemmen met afnemers
Contact met:
- de andere gespecialiseerde architecten
- Gegevensmakelaar
- Functionaris voor de gegevensbescherming
Resultaten
- Gegevensmodellen
- Gegevenswoordenboek
- Streefbeelden
- Methoden en technieken
- Projectadviezen
- Eisen en normen aan gegevens (verzamelingen)
Competenties
- In staat om de systeemontwikkeling te doorgronden zodat hij eisen kan stellen aan de projectmanagementaanpak en het ontwerp;
- Zeer vaardig op het gebied van datamodellering en database ontwerp;
- Heeft het vermogen de architecten te beïnvloeden vanuit het organisatieperspectief;
- De architect stelt normen voor gegevensmanagement, analyseert de huidige situatie, stelt streefbeelden op en geeft projectadviezen die nodig zijn om de kloof tussen de huidige situatie en de gestelde doelen te sluiten;
- Een gerespecteerd gesprekspartner die in staat is om de methoden, de modellering en de aansturing te benadrukken. Technologisch en politiek neutraal, bespraakt en overtuigend.
Gegevensmakelaar
Omschrijving
- De gegevensmakelaar is verantwoordelijk voor het maken, vastleggen en onderhouden van afspraken met gegevensleveranciers en –afnemers (gegevensleveringsovereenkomsten, GLO’s).
- De gegevensmakelaar is intermediair tussen afnemers en in- en externe leveranciers.
- De gegevensmakelaar heeft naast een relatie met de registers en de applicatiespecifieke gegevensverzamelingen een belangrijke relatie met het gegevensmagazijn. In het gegevensmagazijn staan gegevens uit backoffice-applicaties die zelf niet voldoende of niet voldoende snel beschikbaar zijn.
- De gegevensmakelaar kan dit gegevensmagazijn vullen waarna de frontoffice deze kan gebruiken voor raadpleegdoeleinden.
Doel
Een optimaal gebruik van aanwezige gegevens, in overeenstemming met wet- en regelgeving. Hoofdtaken:
- Adviseren bij het inrichten van de werkprocessen voor het raadplegen van registraties. Bijvoorbeeld via een samengesteld gegevensmagazijn.
- Adviseren ten aanzien van de generieke componenten die gebruikt worden bij het ontsluiten van registraties.
- Bewaken en afgeven autorisaties aan gebruikers van de registraties.
- Maken van afspraken met de afnemers en de bronnen over de wijze van leveren.
Contact met:
- Bronhouder
- Architect
- Afnemer
- Distributeur
- Functionaris voor de gegevensbescherming
- Registerbeheerder centraal en decentraal
Resultaten
Een gegevensmakelaar zorgt ervoor dat applicaties in staat zijn gegevens uit te wisselen. Dat doet hij op een zodanige wijze dat applicaties niet van elkaar afhankelijk zijn. Door deze onafhankelijkheid kunnen applicaties los van elkaar evolueren en wordt de impact van wijzigingen in applicaties beperkt. Het betreft de ontsluiting van gegevens richting de frontoffice en de gegevensuitwisselingen tussen backoffice-applicaties en de landelijke voorzieningen (basisregistraties).
Competenties
...Beheerder register/applicatie specifieke gegevensverzameling
Omschrijving
- Implementeren van de (wijzigingen in) gegevensmodellen en solutions die de architect ontworpen heeft.
- In bedrijf nemen en houden van deze modellen en oplossingen met bijzondere aandacht voor onderhoudbaarheid en versiebeheer.
- Monitoren van de continue werking van de gegevens verzamelingen (registers, applicatie specifieke gegevensverzamelingen), consistentiecontroles uitvoeren en actie ondernemen bij afwijkingen of verstoringen.
- Werkt nauw samen met de distributeur.
Doel
Registers zijn centrale gegevensverzamelingen die binnen de organisatie op meerdere plaatsen worden gebruikt, ze zijn door het management als zodanig aangemerkt. Het doel van registers is het mogelijk maken van het breed delen van gegevens, los van de toepassingen waarvoor ze initieel ingewonnen werden. Applicatie specifieke gegevensverzamelingen worden in principe alleen gebruikt voor een beperkt aantal specifieke processen. Het doel van applicatie specifieke gegevensverzamelingen is gegevens voor specifieke doelstellingen ter beschikking te stellen.
Hoofdtaken
- Wijzigen, bewaken en controleren van de vastgelegde en vast te leggen gegevens in de registers/gegevensverzamelingen.
- Randvoorwaarden: eenduidigheid, betrouwbaarheid en volledigheid.
- Ondersteunen, faciliteren en bijsturen van gebruikers bij het gebruik van de registers
Contact met:
- Distributeur
- Architect
- Gegevensmakelaar
Resultaten
...
Competenties
...Ontwikkelaar gegevensverzameling
Omschrijving
Doel
Hoofdtaken
Resultaten
Competenties
...Kwaliteitscontroleur
Omschrijving
De controleur controleert de naleving van procedures, regels en richtlijnen en is verantwoordelijk voor de inhoudelijke kwaliteit van de registers en de datastores (warehouse, lake). De rol van controleur kan worden verdeeld in een domeinspecifieke rol en een organisatiebrede rol:
- Een domeinspecifieke controleur is verantwoordelijk voor het (laten) uitvoeren van onderzoeken die specifiek voor een domein zijn.
- Een organisatiebrede controleur is verantwoordelijk voor het (laten) uitvoeren van controles die over de verschillende domeinen heen lopen.
Doel
Het vaststellen van de mate waarin het geheel van eigenschappen en kenmerken van de gegevens voldoet aan het doel van het gebruik en de verwachting van de afnemer.
Hoofdtaken
Contact met:
- Portefeuillehouder gegevensmanagement
- Bronhouder
- Distributeur
- Ketenpartner
Resultaten
- Data moet inhoudelijk voldoen aan actualiteit, compleetheid, correctheid en uniciteit
- Data moet systeemtechnisch voldoen aan toegankelijkheid, integriteit en performance
- Data moet generiek voldoen aan betrouwbaarheid, tijdigheid, onderhoudbaarheid, begrijpbaarheid, bruikbaarheid, controleerbaarheid, relevantie en vertrouwelijkheid.
Kwaliteitsrapport
Competenties
...Functionaris voor de gegevensbescherming (FG)
Omschrijving
Verwijzing naar bestaande FG functie, binnen of buiten NORA: Binnen de NORA: https://www.noraonline.nl/wiki/ISOR:Functionaris_Gegevensbescherming Buiten de NORA: https://www.autoriteitpersoonsgegevens.nl/nl/onderwerpen/algemene-informatie-avg/functionaris-gegevensbescherming-fg
Doel
Hoofdtaken
- Contact met
- Regisseur gegevensmanagement
- Architect
Resultaten
Competenties
...Aanbestedingswet 2012 Wet gericht op vernieuwing software systemen.
Algemene Verordening Gegevensbescherming De AVG gaat over het rechtmatig omgaan met persoonsgegevens. De belangrijkste bepalingen uit de AVG zijn als volgt samen te vatten: Persoonsgegevens mogen alleen worden verwerkt in overeenstemming met de wet. Voor de betrokkene (dat is degene van wie de persoonsgegevens verwerkt worden) moet het behoorlijk en transparant zijn hoe en waarom de persoonsgegevens verwerkt worden. Persoonsgegevens mogen alleen verzameld worden met een gerechtvaardigd doel. Dat doel moet welbepaald zijn en vooraf uitdrukkelijk zijn omschreven. Het doel waarvoor een organisatie de persoonsgegevens gaat verwerken moet verenigbaar zijn met het doel waarmee de persoonsgegevens zijn verzameld. Verwerkt een organisatie of persoon persoonsgegevens? Dan moet de persoon van wie de persoonsgegevens worden verwerkt in ieder geval op de hoogte zijn van de identiteit van de organisatie of persoon die deze persoonsgegevens verwerkt (de zogeheten verwerkingsverantwoordelijke) en van het doel van de gegevensverwerking. Als organisaties persoonsgegevens verwerken, dan moeten ze daarbij als uitgangspunt hanteren ‘zo min mogelijk’. Dat houdt o.a. in dat de verwerking van de gegevens moet passen bij het doel waarvoor ze worden verwerkt. De verwerkingsverantwoordelijke moet ervoor zorgen dat de gegevens juist zijn en zo nodig worden geactualiseerd. De gegevensverwerking moet op een passende manier worden beveiligd. Voor bijzondere gegevens, zoals over ras, gezondheid en geloofsovertuiging, gelden extra strenge regels. " ...
concept afwachtend op volledige tabel (deze tekst kan dan verwijderd worden).
Gegevensleveringsovereenkomst[bewerken]
Om grip te houden op de gegevenshuishouding is het belangrijk om over levering en gebruik duidelijke afspraken te maken tussen (gegevens)leverancier en afnemer. De vastlegging van deze afspraken kan in de vorm van een Gegevens Levering Overeenkomst (GLO). De GLO is bedoeld voor reguliere leveringen, en niet voor eenmalige bevragingen of informatieaanvragen.
In de praktijk komt het erop neer dat voor leveringen een set algemeen geldende kaders van toepassing is; deze kunnen de vorm van Algemene Voorwaarden aannemen (bijvoorbeeld: nooit doorleveren zonder toestemming van leverancier). Specifieke afspraken worden dan apart vastgelegd in de gegevensleveringsovereenkomst (GLO), met de volgende onderdelen:
- Te leveren gegevens (eventueel in een bijlage gespecificeerd naar velden bron);
- Classificatie van de gegevens;
- Beveiliging van de gegevens;
- Gebruiksdoel van de levering (wettelijke grondslag);
- Gebruik: wel/niet doorleveren toegestaan;
- Kwaliteit van de gegevens;
- Wijze van levering (eventueel technische specificaties);
- Tijdstip(pen) van levering;
- Eventueel: kosten;
- Contactpersonen: bronhouder en afnemer;
- Indien van toepassing: eigenaarschap van de koppelvlakken.
Het is van belang dat leverancier en afnemer van elkaar weten welke kwaliteit van gegevens geleverd kan worden. Voorbeelden van vragen die daarbij beantwoord horen te zijn: hoe actueel zijn de gegevens, wat is de vullingsgraad van het gegeven en wat is afgesproken over geconstateerde afwijkingen (bijvoorbeeld terugmeldingsplicht)?
Kwaliteits-criteria en handreiking kwaliteit gegevensmanagement[bewerken]
- Onderdeel van
- Thema's
- Contact
- Wim Stolk
- Wim.Stolk@minbzk.nl
- Status
- Actueel
- Auteurs
Danny Greefhorst (ArchiXL), Kasper Kisjes (Rijkswaterstaat), Jaap van den Berg en Gerald Groot Roessink (DUO) en Wim Stolk (Min BZK) met hulp van Rien Schep (Berenschot)
Beste lezer,
Voorgeschiedenis[bewerken]
Voor je ligt het resultaat van de openbare consultatie van het eerste kwartaal 2021 voor het raamwerk gegevenskwaliteit. In deze openbare consultatie hebben tientallen professionals van binnen en buiten de overheid gereageerd op het raamwerk gegevenskwaliteit. Reacties kwamen binnen vanuit gemeenten, ministeries, DAMA NL, het stelsel van Basisregistraties en bijvoorbeeld een juridisch adviesbureau.
De consultatie volgde op de eerste versie van het raamwerk en heeft ook geleid tot enkele bijstellingen, aanscherpingen en aanvullingen op definitie en omschrijving. Deze reviews waren positief van aard en veel reacties dat er nu een basis ligt om een eenduidige interpretatie van het begrip gegevenskwaliteit en de daaronder liggende dimensies en attributen te onderkennen.
* Deze opzet is opgesteld en bijgewerkt na de review door Danny Greefhorst (ArchiXL), Kasper Kisjes (Rijkswaterstaat) Jaap van den Berg (DUO) en Gerald Groot Roessink (DUO) en Wim Stolk (Voorzitter Expertgroep Gegevensmanagement/Berenschot) met hulp van Tim Vrieling (Berenschot).
Vervolgtraject, planning[bewerken]
Met deze eerste versie zijn we nog niet klaar met de omschrijving en uitwerking van gegevenskwaliteit. In 2021 staat nog een verdere detaillering van het raamwerk gepland en om het draagvlak verder te verbreden. • Vervolgtraject o Ambitie / planning o Mogelijkheden om mee te doen o Oproep (wat hebben jullie nog nodig? Bijvoorbeeld feedback sturen als je in de praktijk raamwerk gebruikt wat er goed ging en wat niet)
Doel & uitgangspunten raamwerk gegevenskwaliteit[bewerken]
Het doel van het raamwerk gegevenskwaliteit was om te komen tot een gemeenschappelijke definitie en inzicht in hoe gegevenskwaliteit moet worden omschreven en gewaardeerd. Als de gegevenskwaliteit voor de Nederlandse overheid niet eenduidig is gedefinieerd dan wordt het lastig om gegevens met elkaar te vergelijken, toe te passen of eisen te stellen aan een verbeterde gegevenskwaliteit.
Stel je nu eens voor dat er sprake is van één omschrijving van gegevenskwaliteit en een breed toepasbare set van dimensies en onderliggende attributen, dan is het minimaal mogelijk om een gemeenschappelijke referentiekader te formuleren waarlangs elk gegeven kan worden gelegd. Dan is het niet eens nodig om nu direct elk gegevensset om te gooien volgens nieuwe gegevenskwaliteitsdefinities, maar kunnen we wél direct aan de slag met een gemeenschappelijke referentiekader.
Overigens ligt hierbij de focus op praktische toepasbaarheid en daarmee op meetbaarheid van de kwaliteitsattributen. Daarmee benoemen we dus vooral de praktisch meest waardevolle dingen en streven we geen volledigheid na vanuit theoretisch perspectief.
Scope[bewerken]
Uitgangspunt bij het vaststellen van het raamwerk was om gebruik te maken van (inter)nationale onafhankelijke standaarden. We wilden dus niet het wiel opnieuw uitvinden maar standaarden die aansluiten bij gebruik voor de Nederlandse overheid selecteren en waar nodig vertalen van het Engels naar Nederlands.
Het raamwerk gegevenskwaliteit focust nu op de inherente gegevenskwaliteit. Inherente datakwaliteit verwijst naar de mate waarin kwaliteitskenmerken van gegevens het intrinsieke potentieel hebben om aan de gestelde en impliciete behoeften te voldoen wanneer gegevens onder gespecificeerde omstandigheden worden gebruikt. Dus er wordt niet gesproken over systeem-afhankelijk- of proces- afhankelijke gegevenskwaliteit.
Deze systeem-afhankelijke of proces gegevenskwaliteit kunnen we in latere versies nog onderzoeken.
Voor wie is het raamwerk bedoeld?[bewerken]
Het raamwerk gegevenskwaliteit is bedoeld voor iedereen die met overheidsgegevens werkt. Dat is bijvoorbeeld van toepassing op basisregistraties of de SUWI-keten of gemeentelijke gegevens in het sociale domein. Het gaat zowel van applicatiebeheerders tot aan afdelingsmanagers en informatiearchitecten of datascientisten. Ook kan een CIO of CDO dit raamwerk toepassen in het vaststellen van het gewenste gegevenskwaliteitsproces of interpretatie van attributen.
Toepassen van het raamwerk[bewerken]
Het raamwerk is op diverse manieren inzetbaar:
- Referentie naar onderdelen van gegevenskwaliteit, dimensies of attributen
- Bij het opzetten van een nieuwe registratie het kunnen inzetten van eenduidige gegevenskwaliteitseisen
- Bij het vergelijken van gegevenssets een hanteerbare lijst van gegevenskwaliteitseisen die ontdaan zijn proces-gerelateerde eisen
- Bij een gegevenskwaliteitsproject om de gegevenskwaliteit te verbeteren met eenduidige door NORA opgestelde gegevenskwaliteitseisen
Definities gegevens & kwaliteit van gegevens[bewerken]
Als we spreken over de kwaliteit van gegevens , dan spreken we over "De mate waarin een geheel van eigenschappen en kenmerken van één of meer gegevens voldoet aan eisen". NB we hebben bij deze omschrijving gebruik gemaakt van de definitie uit [NEN-ISO 9000. En daarnaast maken we gebruik van de definitie gegevens zoals deze in de NORA in gebruik is: Een formeel vastgelegd feit, begrip of aanwijzing.
Onderdelen van het raamwerk[bewerken]
Het raamwerk bestaat uit vier onderdelen: een begrippenlijst, de 9 kwaliteitsdimensies, de 32 kwaliteitsattributen en voorbeelden van de attributen.
Begrippenlijst[bewerken]
In de begrippenlijst is een overzicht te vinden van veelgebruikte begrippen binnen het raamwerk gegevenskwaliteit. Gegevenskwaliteit is een thema met veel begrippen en een eigen context, daarmee is een begrippenlijst wel nodig.
Dimensies en attributen[bewerken]
Het raamwerk gegevenskwaliteit is vervolgens verdeeld in 9 dimensies en beschrijft de betekenis van deze dimensies en hoe of wanneer, waarom of voor wie deze relevant is. Dimensies zijn onderverdelingen van gegevenskwaliteit in niet overlappende categorieën. Attributen zijn kenmerken of eigenschappen van de eerder genoemde dimensies.
Per dimensie geeft het raamwerk de belangrijkste attributen die van belang zijn. Dat zijn over het algemeen geen nieuwe notaties of ideeën, maar een herschikking van bestaande kennis in één logisch raamwerk.
(in raamwerk en tabel)Mapping attributen[bewerken]
Zoals al eerder gesteld hebben we veel hergebruikt van bestaande raamwerken. Voor wie al werkte met bestaande gegevensraamwerken geven we daarom ook een verwijzing/mapping per attribuut. Bronnen zijn: de ISO/IEC 25024, de NEN-ISO 19157, de ISO 5725, het DAMA-NL raamwerk en het Kwaliteitsraamwerk Omgevingswet.
Voorbeelden[bewerken]
De lijst met voorbeelden is nog niet compleet, deze worden in 2021 verder aangevuld en uitgewerkt. De huidige set voorbeelden beschrijven de dimensies, bijbehorende attributen en voorbeelden zoals deze binnen Rijkswaterstaat, het Digitaal Stelsel Omgevingswet en DUO zijn toegepast. Nogmaals: deze voorbeelden zijn nog niet compleet en zullen komend jaar verder ontwikkelen.
Bronnen[bewerken]
- ISO-standaarden 25010 en 25012
- DAMA / Dataquality
- Gegevenskwaliteit in de omgevingswet
- Dataquality framework Rijkswaterstaat
- DUO Gegevenskwaliteit
Feedback[bewerken]
De NORA expertgroep gegevensmanagement staat altijd open voor feedback op het raamwerk of de toepassing van het raamwerk. Via de gegevens in het colofon (boven rechts) kunt u een bericht achterlaten.
Beschikbare instrumenten en activiteiten gegevensmanagement[bewerken]
Metadatering en management van metadata[bewerken]
Gegevenswoordenboeken binnen gegevensmanagement[bewerken]
Hoe kunnen gegevenswoordenboeken goed gegevensmanagement ondersteunen?[bewerken]
Gegevens blijven steeds vaker niet binnen een enkele organisatie, keten of domein, maar worden uitgewisseld en hergebruikt in een andere context. Een basisvoorwaarde om dat verantwoord te doen, is dat je precies weet wat de gegevens die je uit gaat wisselen betekenen in de oorspronkelijke context. Hiervoor zijn eenduidige beschrijvingen van die gegevens nodig, die je verzamelt in één of meer gegevenswoordenboeken.
Gegevenswoordenboeken zijn hiermee een instrument binnen gegevensmanagement, dat je gebruikt om de interoperabiliteit tussen systemen en domeinen te verbeteren en begripsverwarring te voorkomen. In de praktijk verschillen gegevenswoordenboeken sterk in aard en vorm, waardoor de (her-)gebruiker vaak andere verwachtingen heeft als de opsteller. In het artikel Wat is een gegevenswoordenboek? pleiten we er daarom voor om een gemeenschappelijke taal te ontwikkelen om onze gegevenswoordenboeken te beschrijven. Als basis van die taal kunnen de kaders van NORA dienen, met name het Vijflaagsmodel en het Nationaal Semantisch Vlak, en het conceptueel framework van het Metamodel voor Informatiemodellen (MIM).
Die taal testen we uit op een aantal bestaande gegevenswoordenboeken: heeft een dergelijke beschrijving meerwaarde? De manier waarop we dat gedaan hebben en de conclusies vind je in het artikel Modellering van gegevens.
Gegevenswoordenboeken goed inrichten[bewerken]
Henk Nijstad (Kennisnet) heeft vanuit de Expertgroep Gegevensmanagement een brede enquête uitgezet bij beheerders van gegevenswoordenboeken en andere experts die onder andere in ging op de vraag waar aan voldaan moet zijn om te kunnen zeggen dat je gegevenswoordenboek goed is ingericht. Vanuit die enquête kwam niet alleen veel kennis, maar ook een groepje enthousiaste mensen die elkaar willen ontmoeten rond dit onderwerp. Wie zich daar in de toekomst bij aan wil sluiten is welkom, neem even contact op met Henk, h.nijstad@kennisnet.nl.
De kennis van de groep is in eerste versie verwerkt tot de volgende pagina's:
- Wat is een gegevenswoordenboek?
- Het belang van goed ingerichte gegevenswoordenboeken
- Governance van gegevenswoordenboeken
- Beheer van gegevenswoordenboeken
- Publicatie gegevenswoordenboeken
Lijst met bestaande gegevenswoordenboeken[bewerken]
NORA biedt al jaren een lijst met bestaande gegevenswoordenboeken. Deze lijst zal op basis van de nieuw-verzamelde kennis aangevuld worden, zodat er niet alleen meer gegevenswoordenboeken op komen te staan, maar je ook beter kunt zien wat de aard en vorm van het woordenboek is. Als iedereen zijn 'eigen' woordenboek of informatiemodel goed beschrijft, weten we immers wat we aan elkaar hebben. Ben je beheerder van een gegevenswoordenboek, check dan even of je al op de lijst staat en we je contactgegevens hebben. Ontbreekt er iets of is een actualisatie nodig, mail dat dan naar nora@ictu.nl.
Modellering van gegevens[bewerken]
Introductie[bewerken]
Modellering van gegevens met behulp van datamodellering is een essentieel onderdeel van gegevensmanagement. Datamodellering is een analyse- en ontwerpmethode bij het vinden, analyseren en scopen van gegevensbehoeften. Dit betreffen eisen (requirements) op het gebied van de schrijfwijze (syntaxis), betekenis (semantiek) en de onderlinge relaties tussen deze gegevens. Het weergeven en communiceren van deze gegevensvereisten in een precieze vorm kan met behulp van een gegevensmodel.
In de zomer van 2017 hebben het Kwaliteitsinstituut Nederlandse Gemeenten (KING, nu VNG Realisatie), het Kadaster en Geonovum een metamodel gemaakt voor het ontwikkelen van informatiemodellen: het Metamodel voor Informatiemodellen, afgekort als MIM. Het MIM is ontwikkeld in het kader van het Digitaal Stelsel Omgevingswet. Het is blijkens het voorwoord van de ontwikkelaars duidelijk hun ambitie om het model niet alleen een standaard voor geo-informatie te laten zijn, maar ook om het veel breder toepasbaar te maken. Het metamodel is daarom heel generiek opgezet.
Een gegevensmodel kan verschillende vormen aannemen en afhankelijk van het gebruik onderkent men een conceptueel, logisch en fysiek/technisch gegevensmodel. Conceptuele gegevensmodellering en logische gegevensmodellering zijn activiteiten voor requirements analyse, terwijl modellering van fysieke gegevens een ontwerpactiviteit is. Op basis van een conceptueel datamodel (ook wel informatiemodel genoemd – bevat geen attributen) worden logische datamodellen met entiteit typen en attribuuttypen samengesteld. De gegevens zelf vormen instanties van de logische datamodellen en zijn opgeslagen in een database en vormen de technische gegevensmodellen.
Bij de vertaling van een informatiemodel naar een datamodel maakt men vaak gebruik van een Entity Relationship Diagram (ERD) waarbij alle elementen van het informatiemodel en de onderlinge relaties tussen objecten uit het informatiemodel worden overgenomen. Wanneer in een logisch datamodel in de zogenaamde derde normaalvorm (3NF) is gemodelleerd heeft men duplicatie van gegevens geminimaliseerd en is referentiële integriteit, in geval van toepassing in een relationele database, gewaarborgd. Naast ERD bestaan er verschillende ander technieken voor het ontwerpen van logische datamodellen ontwerpen, zoals UML, IDEF1X, ORM en DDL). Verder zijn er veel verschillende tools die helpen bij het modelleren van gegevens, zoals ERwin Data Modeler, Enterprise Architect en IBM InfoSphere Data Architect.
NB: Het modelleren van gegevens en informatie is niet geheel los te zien van het modelleren van informatieobjecten, waarvoor de NORA een handreiking geeft in Perspectief gebruiker: De aan de dienst gerelateerde informatieobjecten zijn, uniek geïdentificeerd, in een informatiemodel beschreven..
Deze relatie moet nog verder worden geanalyseerd en uitgewerkt in nieuwere versies van de thema's Gegevensmanagement en Semantiek.
Conceptueel framework van het MIM als invulling van de Informatielaag[bewerken]
In de zoektocht naar een gedeelde taal om gegevenswoordenboeken eenduidig te beschrijven hebben we gekeken naar het conceptueel framework van het MIM. Hierin worden vier concepten beschreven, die staan voor vier types modellen met hun eigen doel en functie. Voor gegevensmanagement pakken we daar ook het concept Registraties nog bij. Het MIM geeft een nadere invulling van de Informatielaag van het Vijflaagsmodel van de NORA. In schema ziet dat er als volgt uit:
Laten we dan nu kijken naar de vraag of we met de concepten van het MIM preciezer kunnen beschrijven en begrijpen welke zaken we zoal aantreffen in de Informatielaag van publieke (en private) informatiedomeinen, de zaken die de NORA losjes beschrijft als ‘gegevenswoordenboeken en gegevensmodellen’. Zoals al in de inleiding vermeld, komen er in de praktijk veel verschillende praktische invullingen van het fenomeen gegevenswoordenboek of gegevensmodel voor. Soms zijn het eenvoudige begrippenlijsten, soms zijn het echte modelleringen die meer of minder abstract zijn, soms combineren ze ook verschillende van deze aspecten en functies. Kunnen we de verschillende typen gegevenswoordenboeken en -modellen die we aantreffen duiden als een van de verschillende entiteiten uit het MIM? Zo ja, dan is het metamodel van het MIM een goed model om de Informatielaag van het Vijflaagsmodel van de NORA mee te beschrijven.
Bestaande gegevenswoordenboeken beschreven volgens de typeringen van het MIM[bewerken]
We hebben naar een aantal bestaande gegevenswoordenboeken gekeken en deze zo goed mogelijk beschreven in het vocabulaire van het MIM:
- MIM toegepast op de Informatiezuil van de Immigratie- en naturalisatiedienst
- MIM toegepast op Gegevenswoordenboek Migratieketen
- MIM toegepast op het Canoniek Datamodel van de Strafrechtsketen
- MIM toegepast op het Kernmodel Onderwijsinformatie en het Register Instellingen en Opleidingen
- MIM toegepast op Thesaurus Zorg en Welzijn
Observaties na analyse[bewerken]
De analyse van de verschillende gegevenswoordenboekachtige entiteiten hierboven geeft aanleiding tot de volgende meer algemene observaties:
- Het blijkt goed mogelijk om de verschillende manieren waarop het begrip gegevenswoordenboek in de praktijk van informatie-uitwisseling in publieke (en private) domeinen wordt ingevuld, met behulp van het MIM-model te beschrijven en te begrijpen. We komen geen entiteiten tegen die we niet kunnen duiden;
- We kunnen niet alleen de structuur en functie van de verschillende entiteiten op zichzelf begrijpen, we kunnen ook inzichtelijk maken hoe deze entiteiten er vanuit gebruikersperspectief primair uitzien en welke functie ze in de praktijk vooral vervullen;
- We kunnen soms optredende ambiguïteiten oplossen, omdat bijvoorbeeld duidelijk gemaakt kan worden dat een bepaalde entiteit hybride is (een begrippenmodel dat begrippen definieert maar deze tevens beschrijft met kenmerken volgens een standaard voor logische informatiemodellen);
- In de praktijk komen we in de wereld van de gegevenswoordenboeken vooral conceptuele informatiemodellen, logische informatie- of gegevensmodellen en begrippenmodellen tegen. Technische gegevens- of datamodellen, zoals bijvoorbeeld berichtenboeken, zijn meestal buiten scope. De wereld van het gegevenswoordenboek vervult een van de technische werkelijkheid abstraherende functie en technische gegevens- of datamodellen zijn kennelijk te techniekafhankelijk en dynamisch om onder dit bereik te vallen;
- Modellen kunnen recursief voorkomen binnen een bepaald domein. Zo kan een domein een conceptueel hoofdmodel hebben, zoals bijvoorbeeld het Kernmodel Onderwijsinformatie, dat op zijn beurt nadere specificaties bevat in conceptuele deelmodellen.
Conclusie[bewerken]
Op basis van deze observaties concluderen we dat de aanpak om gegevenswoordenboeken te beschrijven zoals ze bestaan, liever dan het begrip geforceerd te standaardiseren en alles dat niet aan de standaard voldoet af te schrijven, succesvol is. Het conceptueel framework van het MIM is daarbij een hanteerbare en effectieve indeling die ons een gedeelde taal geeft bij die beschrijving. Zo doet het recht aan de verscheidenheid aan gegevenswoordenboeken die we in de praktijk aantreffen en heeft het oog voor de context waarbinnen de meeste gegevenswoordenboeken functioneren. Het model bevat een beperkt aantal concepten waarmee de wereld van de gegevenswoordenboeken goed beschreven en begrepen kan worden (begrippenmodel, conceptueel model, logisch model, datamodel en register). Informatiearchitecten en -analisten kunnen er bovendien goed houvast aan hebben wanneer zij in een bepaald domein aan de slag gaan met het normaliseren van de gegevensuitwisseling.
Uitwisselpatronen en gegevensmanagement (semantiek, standaarden)[bewerken]
Soorten en typering van gegevens[bewerken]
Voorbeelden gegevensmanagement[bewerken]
Op deze pagina kunnen voorbeelden geplaatst worden: casussen en good practices. Heb je een goed voorbeeld, of juist een voorbeeld van wat er fout is gegaan, neem dan even contact op.
Externe links naar kennisbronnen en netwerken gegevensmanagement[bewerken]
PILOD-netwerk is bezig met het uitwerken van de architectuurkaders voor informatiemodellering in Linked data:
Er bestaat een Nederlands profiel voor gegevenscatalogi: