Gebruiker:Tschijv/Overzicht Architectuurprincipes met Implicaties

Architectuurprincipe	Implicaties met toelichting
Verplaats je in de gebruiker	Bied één contactpunt (Single point of contact) Bied de dienst zo veel mogelijk vanuit één contactpunt aan richting burgers en bedrijven. Zo hoeven burgers en bedrijven niet met verschillende partijen te schakelen om de dienst af te kunnen nemen. Ken je afnemers en stem diensten hierop af Verdiep je in de achtergronden van je afnemers en de context waarin zij van de dienst gebruik maken en vergewis je van de digitale vaardigheden van je doelgroep. Zorg dat de dienst is afgestemd op de (digi)vaardigheden en mogelijkheden van alle (potentiële) afnemers. Weet welke informatie afnemers doorgaans zoeken en waar ze deze zoeken. Deze informatie meld je aan op de voor de afnemers bekende vindplaatsen, zoals zoekmachines, portals, catalogi en registers. Ook de dienst zelf voorzie je van de nodige zoekfuncties. Om de afnemer waar dat nodig is door te kunnen verwijzen, zorg je dat je op de hoogte bent van de andere plaatsen waar diensten te vinden zijn. Maak beveiligingsmaatregelen zo gebruiksvriendelijk mogelijk Maak beveilingingsmaatregelen transparant voor de gebruiker en richt deze zo gebruiksvriendelijk mogelijk in. Verleid de gebruiker zo veel mogelijk om veilig te werken: zo leidt het afdwingen van gebruikersonvriendelijke beveiligingsmaatregelen vaak tot onveilige workarounds en ander onveilig gedrag. Maak de dienst toegankelijk voor alle gebruikers Zorg dat alle gebruikers, ook die met functiebeperking, de volwaardige dienst kunnen afnemen. Het streven is digitale inclusiviteit voor iedereen (digitoegankelijk). Maak de dienst toegankelijk voor anderstaligen Zorg dat een (potentiële) anderstalige gebruiker de dienst ook kan afnemen, door deze ook in een algemeen toegankelijke taal aan te bieden (bv. Engels). Pas ontwerprichtlijnen toe bij websites en portalen en apps Elke overheidsorganisatie is verantwoordelijk voor het goed toegankelijk maken van haar activiteiten voor burgers en bedrijven. Voor websites geldt dat deze moeten voldoen aan de standaarden zoals gedefinieerd in WCAG. Dit geldt met name voor websites die toegankelijk zijn voor het publiek, maar ook voor intern gerichte websites. WCAG staat voor 'Web Content Accessibility Guidelines'. De wetgever heeft bepaald dat alle (semi-)overheids websites per 23 september 2020 aan deze WCAG standaard moeten voldoen. Sluit aan op het voorkeurskanaal van de gebruiker Sluit qua kanaal aan op de voorkeurkeuze van gebruikers. Digitale kanalen zijn hierin leidend, doch er mag niet voorbij worden gegaan aan het belang van burgers die geen of beperkte mogelijkheden hebben om digitaal te communiceren. Zorg dat overheidsinformatie eenvoudig te raadplegen is De informatiegebruiker (mens of machine) kan een informatieobject of een verzameling informatieobjecten binnen redelijke tijd en inspanning gebruiken (zoals inzien, exporteren, bewaren en verwerken in de eigen gebruiksomgeving), nu en in de toekomst (gedurende de gehele levenscyclus). Daardoor is de informatiegebruiker zo min mogelijk afhankelijk van de beheeromgeving voor de toegang tot de informatie. Dit betekent dat: Alle informatieobjecten op basis van classificatie en/of autorisatie & authenticatie (policies) beschikbaar en bruikbaar moet zijn voor diegene die daar recht toe hebben. Onderscheid gemaakt moet worden in primaire en secundaire gebruikers op basis van doelbinding. De informatie beschikbaar moet worden gesteld in een bestandsformaat dat samenhangt met het doel waarvoor de informatie wordt gebruikt. Een zoekfunctie beschikbaar moet zijn waarmee alle relevante informatieobjecten vindbaar zijn. De informatie moet kunnen worden gevonden zonder dat er (specifieke) en/of kennis van de zoekfunctionaliteit of de gezochte informatie benodigd is. Van elk informatieobject een weergave en/of export beschikbaar moet zijn.
Geef inzicht in de afhandeling van de dienst	Geef de afnemer inzage in rechten en voorwaarden en plichten De bij de dienst horende rechten, voorwaarden en plichten dienen op duidelijke en transparante wijze toegankelijk te worden gemaakt voor burgers en bedrijven die deze dienst af willen of moeten nemen. Maak besluiten traceerbaar en controleerbaar De overheid zorgt dat besluiten die burgers en bedrijven raken, ook door deze burgers en bedrijven te controleren zijn. Hierbij hebben zij de mogelijkheid om inzicht te krijgen op welke wijze en op basis van welke informatie besluiten tot stand zijn gekomen (traceerbaarheid). Maak gegevens herleidbaar tot de bron (herkomst) Dit betekent dat inzichtelijk gemaakt moet worden hoe gegevens tot stand zijn gekomen, over de gehele verwerking in de keten heen. Dus van bronnen tot eindproduct. Van ieder gegeven zijn de herkomst en verwerkingen beschikbaar tot aan vernietiging Maak één organisatie verantwoordelijk voor de dienst Eén organisatie is verantwoordelijk en aanspreekbaar voor de geleverde dienst.
Lever een kanaal-onafhankelijk resultaat	Bied multi- en omni-channel dienstverlening Bied diensten aan via meerdere kanalen aan. Bij multichannel kunnen afnemers kiezen tussen enkele kanalen die niet direct op elkaar zijn afgestemd. Bij omnichannel gebruikt de afnemer heel veel verschillende kanalen die goed op elkaar zijn afgestemd. Defineer de toegangsregels kanaalonafhankelijk Formuleer uniforme regels die gelden voor toegang tot de entiteiten (dienst, informatie, object) onafhankelijk van het kanaal. Maak stelselafspraken over identificatie en authenticatie Maak stelselafspraken om te komen tot één generiek digitaal stelsel voor identificatie en authenticatie of sluit aan bij een bestaand kanaaloverstijgend stelsel met afspraken over betrouwbaarheidsniveau's.
Bundel diensten	Bevorder hergebruik van gegevens Maak zo veel mogelijk gebruik van gegevens die reeds beschikbaar zijn in plaats van deze gegevens opnieuw te verzamelen of te creëren. Bied één contactpunt (Single point of contact) Bied de dienst zo veel mogelijk vanuit één contactpunt aan richting burgers en bedrijven. Zo hoeven burgers en bedrijven niet met verschillende partijen te schakelen om de dienst af te kunnen nemen.
Bied de dienst proactief aan	Bevorder hergebruik van gegevens Maak zo veel mogelijk gebruik van gegevens die reeds beschikbaar zijn in plaats van deze gegevens opnieuw te verzamelen of te creëren.
Hergebruik vóór kopen vóór maken	Bevorder hergebruik van gegevens Maak zo veel mogelijk gebruik van gegevens die reeds beschikbaar zijn in plaats van deze gegevens opnieuw te verzamelen of te creëren. Gebruik open source Bij gelijke geschiktheid heeft Open Source software de voorkeur bij het ontwikkelen van een dienst. Zie ook EIF principle 2 "Openness", aanbeveling 3. Identificeer de voor de dienst relevante standaardoplossingen Inventariseer de voor de dienst relevante standaardoplossingen voor gebieden zoals: identificatie authenticatie autorisatie onweerlegbaarheid encryptie semantiek toegankelijkheid presentatie en vormgeving Beoordeel de oplossingen op geschiktheid. Bij geschiktheid worden ze opgenomen in de opzet van de dienst. Kies bij cloudoplossingen SaaS boven PaaS boven IaaS Bij het kiezen voor een cloud oplossing, geef de voorkeur aan SaaS boven PaaS boven IaaS. Houd hierbij rekening met het definiëren van een goede exit strategie en interoperabiliteit standaarden om de vendor lock-in zo beperkt mogelijk te houden. Een cloud oplossing vergt bovendien een gedegen strategie en plan van aanpak vanuit de eigen organisatie hoe met (publieke, community of private) cloud diensten om te gaan. Het SaaS (Software as a Service) model richt zich primair op eindgebruikers. Deze zijn (vaak) te prefereren voor oplossingen die niet uniek of onderscheidend zijn voor de organisatie of het werkdomein. Voorbeelden hiervan zijn Customer Relations Management, e-mail & Instant Messaging, Financiën, HRM en Project Management. PaaS (Platform as a Service) richt zich vooral op ontwikkelaars waarmee ze een ontwikkelplatform ter beschikking krijgen waarbij de cloud dienstverlener zorgdraagt voor de infrastructurele aspecten. Bij IaaS (Infrastructure as a Service) neem je infrastructuur componenten uit de cloud af zoals servers, opslag, en netwerken. Opmerking: deze implicatie daagt uit om tot een zo hoog mogelijk niveau ontzorgd te worden. Bij Cloud oplossingen ga je eerst kijken of de functionele eisen met SaaS kunnen worden ingevuld. Als specifiek aan een applicatie-ontwikkelomgeving of infra de behoefte is, dan kies je uiteraard voor PaaS respectievelijk Iaas. Maak diensten herbruikbaar De dienst is zodanig opgezet, dat andere organisaties deze in eigen diensten kunnen hergebruiken. De opzet van de dienst anticipeert op onvoorziene afnemers en gebruik. Deze implicatie beoogt de dienst interoperabel en bruikbaar voor een zo groot mogelijke groep afnemers te maken. Dit draagt bij aan een hoger rendement van de dienst. Hiervoor is het nodig dat de dienst: zó is beschreven dat de resultaten en voorwaarden ook in een andere context begrepen kunnen worden maximaal gebruik maakt van (open) standaarden om zo min mogelijk drempels op te werpen voor gebruik een minimum aan gebruiksvoorwaarden kent is aangemeld bij een landelijk serviceregister. Maak heldere afspraken over aanbieden en afnemen van diensten Maak heldere afspraken over aanbieden en afnemen van diensten, waaronder eventueel van toepassing zijnde vergoedingen (afbakening van verantwoordelijkheden). Doe dit zowel vooraf als bij het afsluiten. Maak duidelijke afspraken over de gegarandeerde levensduur van de aangeboden dienst. Stem de opzet van je diensten af met dienstverleners van verwante diensten om overlap en dubbel werk te voorkomen. Voordat je een eigen dienst maakt, bekijk eerst of er al iets soortgelijks aanwezig is. Vraag en aanbod van diensten vind plaats door bundeling op overheidsniveau. Maak zoveel mogelijk data beschikbaar als open data Stel overheidsdata actief beschikbaar voor hergebruik door derden, bijvoorbeeld in de vorm van open data. Beschouw dit aanbod als een dienst. De enige uitzondering zijn overheidsdata waarvoor wet- en regelgeving expliciet beperkingen oplegt, die stel je niet actief beschikbaar. Vanuit o.a. de WOO richt de overheid zich op transparantie. Daarbij hoort het actief beschikbaar stellen dan wel delen van data. Wel met inachtneming van de beperkingen die daarbij gelden (bijv. vanuit de AVG). Er zijn meerdere redenen om data actief beschikbaar te stellen. Zo kan het meer transparantie en inzicht geven in het overheidshandelen en zo de accountability vergroten. Bijvoorbeeld door begrotingen of inkoopgegevens als open data beschikbaar te stellen. Het kan ook economische en maatschappelijke innovatie stimuleren, zoals de ontwikkeling van apps en informatiediensten op basis van overheidsdata. Neem oorspronkelijke grondslag mee bij hergebruik diensten Bij hergebruik van diensten kijken zowel aanbieder als afnemer opnieuw naar de oorspronkelijke grondslag en doelbinding. Als dat nodig blijkt passen zij pseudonimisering dan wel anonimisering van de data toe. Dit houdt in dat bij te ontwikkelen functionaliteit de oorspronkelijke grondslag bepalend is voor de hergebruikmogelijkheden. Regisseer hergebruik diensten in de keten Hergebruik van diensten in de keten moet onderling tussen de verschillende overheidsorganisaties georganiseerd en geregisseerd worden. Zorg voor een register van diensten die voor hergebruik geschikt en beschikbaar zijn. Zorg voor open specificaties Zorg voor open specificaties. Zodat deze hergebruikt kunnen worden over instellingen heen. Dit voorkomt dat verschillende organisaties hetzelfde wiel moeten uitvinden. Zie ook EIF principle 2: "Openness", aanbeveling 4. EIF-brochure (pdf)
Bouw diensten modulair op	Diensten vullen elkaar aan (implicatie) Zorg er voor dat diensten elkaar aanvullen en niet overlappen: Geef een heldere beschrijving van je dienst Stem de opzet van de dienst af met aanbieders van verwante diensten Sluit aan op die verwante diensten Burgers en bedrijven moeten de dienst en de meerwaarde er van kunnen herkennen: de dienst moet uniek zijn en niet overlappen met andere diensten. Dat voorkomt verwarring en zorgt dat de beoogde gebruiker de dienst weet te vinden. Daarvoor moeten individuele organisaties zelf de verantwoordelijkheid nemen om hun dienstverlening naast elkaar te leggen en op elkaar af te stemmen. Dit voorkomt dubbel werk en overlappende diensten. De overheid als geheel kan zo efficiënter werken. En bij individuele dienstverleners komt capaciteit en focus vrij om zich te concentreren op de kwaliteit van de unieke dienst die ze aanbieden. Koppel bronsystemen op basis van een passende classificatie Verwerk als afnemer gegevens uit een bronsysteem met respect voor de classificatie van die gegevens. Geef het geen hogere classificatie voor beschikbaarheid en integriteit dan de bron, en geen lagere classificatie voor vertrouwelijkheid. Maak zonodig afspraken met de aanbieder om hun classificatie aan te passen en in hun dienst bijpassende maatregelen daarvoor te implementeren. Ontwerp diensten met oog voor doelbinding en grondslag Ontwerp en implementeer diensten met oog voor doelbinding, data-minimalisatie en oorspronkelijke grondslag. Ontwerp op modulaire wijze Realiseer complexe systemen op modulaire wijze. Dit doe je door het systeem zodanig te ontwerpen dat deze opgedeeld kan worden in modules. Elke module moet eigenschappen bevatten die het mogelijk maken om ze (via gestandaardiseerde koppelvlakken) aan elkaar te koppelen. Zodanig vormen ze in het geheel een complex systeem. Scheid proces van data Scheid proces van data en data van software. Zorg dat software hardware-agnostisch is. De afhankelijkheden tussen (proces-)onderdelen moeten bij voorkeur zo klein mogelijk zijn. Hierdoor blijft ontkoppeling op een later moment mogelijk. Scheiding van datasets Verdeel de informatie in afgebakende datasets, die ook elk afzonderlijk getoetst kunnen worden op vhet oldoen aan de AVG. Verwerk bericht-interactie persistent Zorg dat een bericht dat een mutatie tot gevolg heeft, bijvoorbeeld een bericht dat een betalingsopdracht representeert, niet verloren kan gaan. Een dergelijk 'transactioneel' bericht moet een incident als uitwijk of storing kunnen overleven. Alle onderdelen van een verwerkingsketen nemen verantwoordelijkheid voor het bericht en zorgen ervoor dat het bericht niet verloren gaat. Correcte verwerking heeft prioriteit boven verwerkingssnelheid. Persistentie houdt in dat een (transport-)transactie pas is voltooid als het bericht is opgeslagen in een 'persistent store', zoals een bestand of database. Een opvragingsbericht daarentegen heeft geen mutatie tot gevolg. Responsetijd heeft hier meer prioriteit. Bij verlies van een opvragingsbericht (door bv. een storing) wordt de opvraging opnieuw gedaan. Verwerk een opvragingsbericht daarom niet-persistent verwerkt. Wissel gegevens tussen (web)applicaties uit met API's Gegevensuitwisseling tussen (web)applicaties gebeurt via Restful API's. De broneigenaar levert API's die voldoen aan de moderne RESTful standaarden. API's dienen centraal te worden beheerd in een API management systeem. Zorg voor open specificaties Zorg voor open specificaties. Zodat deze hergebruikt kunnen worden over instellingen heen. Dit voorkomt dat verschillende organisaties hetzelfde wiel moeten uitvinden. Zie ook EIF principle 2: "Openness", aanbeveling 4. EIF-brochure (pdf)
Standaardiseer waar mogelijk	Gebruik de standaard met het meest specifieke werkingsgebied Gebruik de standaard met het meest specifieke werkingsgebied. Als deze conflicteert met bredere (internationale) standaarden, zorg dan in de sector voor afstemming daarmee. Gebruik een actueel register met standaarden Maak gebruik van een actueel register met standaarden per toepassingsgebied. Functionele standaarden hebben betrekking op bijvoorbeeld gegevensuitwisseling, beveiliging, taalgebruik, digitale communicatie, etc. Standaarden met een organisatorisch werkingsgebied hebben betrekking op bijvoorbeeld de strafrechtketen, zorgketen, sociale zekerheid, financiën, etc. Gebruik gestandaardiseerde referentiedata Gebruik gestandaardiseerde referentiedata. Zie ook CBS referentiedata, of domeinspecifieke bronnen voor referentiedata. Gebruik open standaarden voor modellering Organisaties werken volgens een open standaard voor o.a. architectuur-, data- en procesmodellering die door alle samenwerkende partijen op uniforme wijze wordt toegepast. De gekozen open standaard is bepalend voor de keuze van modelleersystemen die deze standaard ondersteunen. Wissel modellen uit tussen organisaties op basis van open standaarden. Voorbeelden van modelleerstandaarden zijn ArchiMate (architectuur), UML (data) en BPMN (processen). Gebruik standaard oplossingen (implicatie) Ontwikkel geen eigen processen, systemen en technieken wanneer deze ergens anders al beschikbaar zijn. Stel je actief op de hoogte van beschikbare en geplande standaardoplossingen, om daar bij het maken van plannen rekening mee te houden. De bruikbare elementen van beschikbare standaardoplossingen zullen moeten worden ingepast in de eigen organisatie. Geen enkele standaardoplossing past altijd voor de volle honderd procent. Daarom zal de bereidheid tot het sluiten van compromissen aanwezig moeten zijn. Gebruik standaard oplossingen zonder maatwerk Gebruik een standaardoplossing (zoals bijvoorbeeld een pakketoplossing) zoveel mogelijk ongewijzigd, dus zonder maatwerkaanpassingen. Pas bij de toepassing van een standaardoplossing je werkwijze aan bij de standaarden en de best-practices die aan de oplossing ten grondslag liggen. Volg waar het kan de inrichtingsfilosofie van leveranciers. Kies bij cloudoplossingen SaaS boven PaaS boven IaaS Bij het kiezen voor een cloud oplossing, geef de voorkeur aan SaaS boven PaaS boven IaaS. Houd hierbij rekening met het definiëren van een goede exit strategie en interoperabiliteit standaarden om de vendor lock-in zo beperkt mogelijk te houden. Een cloud oplossing vergt bovendien een gedegen strategie en plan van aanpak vanuit de eigen organisatie hoe met (publieke, community of private) cloud diensten om te gaan. Het SaaS (Software as a Service) model richt zich primair op eindgebruikers. Deze zijn (vaak) te prefereren voor oplossingen die niet uniek of onderscheidend zijn voor de organisatie of het werkdomein. Voorbeelden hiervan zijn Customer Relations Management, e-mail & Instant Messaging, Financiën, HRM en Project Management. PaaS (Platform as a Service) richt zich vooral op ontwikkelaars waarmee ze een ontwikkelplatform ter beschikking krijgen waarbij de cloud dienstverlener zorgdraagt voor de infrastructurele aspecten. Bij IaaS (Infrastructure as a Service) neem je infrastructuur componenten uit de cloud af zoals servers, opslag, en netwerken. Opmerking: deze implicatie daagt uit om tot een zo hoog mogelijk niveau ontzorgd te worden. Bij Cloud oplossingen ga je eerst kijken of de functionele eisen met SaaS kunnen worden ingevuld. Als specifiek aan een applicatie-ontwikkelomgeving of infra de behoefte is, dan kies je uiteraard voor PaaS respectievelijk Iaas. Maak afspraken over nieuwe (en oude) versies van standaarden De dienstverlener en de afnemers maken afspraken over de periode waarin overgegaan wordt op een nieuwe versie van de standaard. Wanneer een nieuwe versie van een standaard geïmplementeerd wordt, blijft de aanbieder de oude versie ondersteunen zolang als dat volgens afspraak nodig is. Pas je eigen proces en organisatie aan aan de standaard oplossing Pas je processen en organisatie aan de standaard oplossingen aan, in plaats van het omgekeerde. Zie ook EIF principle 4 "Reusability", aanbeveling 6+7. Pas open standaarden toe Verwerf producten die aan de standaard(en) voldoen. Hierbij geldt: Open standaarden tenzij. Implementaties maken gebruik van de beschrijvingen uit de open standaarden om leveranciersonafhankelijkheid te behouden. Maak met afnemers afspraken over de te gebruiken open standaarden. Anticipeer hierbij op de ontwikkeling van de open standaarden, bijvoorbeeld door nieuws over standaarden te volgen via noraonline.nl of www.forumstandaardisatie.nl/ Pleeg onderhoud op de toegepaste standaarden Zorg via lifecyclemanagement voor toepassing van voldoende actuele versies van standaarden. Inventariseer de relevante standaarden en neem dat mee in het ontwerp van de dienst/voorziening.
Beschrijf de dienst nauwkeurig	Beschrijf informatieobjecten in een model Voor een optimale dienstverlening aan burgers en bedrijven en voor effectieve en efficiënte samenwerking in het leveren van diensten tussen en binnen overheidsorganisaties, is het belangrijk om een gezamenlijk beeld te hebben van de informatie die hierbinnen worden gebruikt en nodig zijn. Dit is alleen mogelijk door informatieobjecten voor een dienst, systematisch te beschrijven met behulp van een informatiemodel dat de semantiek en syntax van de gegevens vastlegt. Zo kunnen de betrokken gebruikers de relevante informatieobjecten vinden, toepassen, (her)gebruiken en archiveren. Dit betekent dat een informatiemodel minimaal bevat: Informatietypen (entiteiten) (een ordening van informatieobjecten in zogenaamde informatietypen, ook wel de hoofdstructuur (entiteiten) van het informatiemodel met hun onderlinge relaties. Attributen (een ordening elementen die binnen de entiteiten zijn of worden opgenomen met de beschrijving daarvan). Regels (een opsomming van eisen waar de entiteiten en attributen aan moeten voldoen). Maak het informatiemodel bekend in een datacatalogus die inzicht geeft in de beschikbaarheid van data. En benut visualistatiemiddelen om het model en de samenhang/relaties tussen de objecten visueel inzichtelijk te maken. Geef de afnemer inzage in rechten en voorwaarden en plichten De bij de dienst horende rechten, voorwaarden en plichten dienen op duidelijke en transparante wijze toegankelijk te worden gemaakt voor burgers en bedrijven die deze dienst af willen of moeten nemen. Leg een Service Level Agreement vast bij de dienst Leg de inhoud van de dienst en het akkoord hierop schriftelijk vast, in de vorm van een Service Level Agreement (SLA), een Gegevens Leverings Overeenkomst (GLO), of in wet- en regelgeving. Dit is in elk geval noodzakelijk voor bedrijfskritische diensten of diensten met een zeer vertrouwelijk karakter. Hierbij is het akkoord en de inhoud daarvan schriftelijk vastgelegd. De dienstverlener geeft hierbij ook aan welk betrouwbaarheidsniveau geldt voor de identificatie van de afnemer. Leg per dienst vast aan welke standaarden deze voldoet Leg per dienst vast aan welke normen en standaarden je moet of wilt voldoen. Deze normen en standaarden moeten op hun beurt voldoen aan wet- en regelgeving. De opzet van de dienst is in overeenstemming met deze normen en standaarden. Afwijkingen van deze norm worden geïdentificeerd. Maak heldere afspraken over aanbieden en afnemen van diensten Maak heldere afspraken over aanbieden en afnemen van diensten, waaronder eventueel van toepassing zijnde vergoedingen (afbakening van verantwoordelijkheden). Doe dit zowel vooraf als bij het afsluiten. Maak duidelijke afspraken over de gegarandeerde levensduur van de aangeboden dienst. Stem de opzet van je diensten af met dienstverleners van verwante diensten om overlap en dubbel werk te voorkomen. Voordat je een eigen dienst maakt, bekijk eerst of er al iets soortgelijks aanwezig is. Vraag en aanbod van diensten vind plaats door bundeling op overheidsniveau. Maak zoveel mogelijk data beschikbaar als open data Stel overheidsdata actief beschikbaar voor hergebruik door derden, bijvoorbeeld in de vorm van open data. Beschouw dit aanbod als een dienst. De enige uitzondering zijn overheidsdata waarvoor wet- en regelgeving expliciet beperkingen oplegt, die stel je niet actief beschikbaar. Vanuit o.a. de WOO richt de overheid zich op transparantie. Daarbij hoort het actief beschikbaar stellen dan wel delen van data. Wel met inachtneming van de beperkingen die daarbij gelden (bijv. vanuit de AVG). Er zijn meerdere redenen om data actief beschikbaar te stellen. Zo kan het meer transparantie en inzicht geven in het overheidshandelen en zo de accountability vergroten. Bijvoorbeeld door begrotingen of inkoopgegevens als open data beschikbaar te stellen. Het kan ook economische en maatschappelijke innovatie stimuleren, zoals de ontwikkeling van apps en informatiediensten op basis van overheidsdata. Maak één organisatie verantwoordelijk voor de dienst Eén organisatie is verantwoordelijk en aanspreekbaar voor de geleverde dienst. Neem diensten op in een producten- en dienstencatalogus (PDC) Beschrijf diensten in een producten- en dienstencatalogus (PDC) inclusief de daarbij behorende spelregels. Datasets worden beschreven in een datacatalogus (interne afnemers). Open data van de overheid biedt dit inzicht aan externe afnemers. Zie data.overheid.nl Stel een duidelijke Quality of Service (QoS) vast voor de dienst De dienst heeft een duidelijk beschreven 'Quality of Service'. Niet alleen op het technisch koppelvlak, maar juist ook op die aspecten die door de afnemers begrepen worden. Bijvoorbeeld in termen van beschikbaarheid, performance, supportniveau, etc. Zorg voor open specificaties Zorg voor open specificaties. Zodat deze hergebruikt kunnen worden over instellingen heen. Dit voorkomt dat verschillende organisaties hetzelfde wiel moeten uitvinden. Zie ook EIF principle 2: "Openness", aanbeveling 4. EIF-brochure (pdf)
Neem gegevens als fundament	Beschrijf informatieobjecten in een model Voor een optimale dienstverlening aan burgers en bedrijven en voor effectieve en efficiënte samenwerking in het leveren van diensten tussen en binnen overheidsorganisaties, is het belangrijk om een gezamenlijk beeld te hebben van de informatie die hierbinnen worden gebruikt en nodig zijn. Dit is alleen mogelijk door informatieobjecten voor een dienst, systematisch te beschrijven met behulp van een informatiemodel dat de semantiek en syntax van de gegevens vastlegt. Zo kunnen de betrokken gebruikers de relevante informatieobjecten vinden, toepassen, (her)gebruiken en archiveren. Dit betekent dat een informatiemodel minimaal bevat: Informatietypen (entiteiten) (een ordening van informatieobjecten in zogenaamde informatietypen, ook wel de hoofdstructuur (entiteiten) van het informatiemodel met hun onderlinge relaties. Attributen (een ordening elementen die binnen de entiteiten zijn of worden opgenomen met de beschrijving daarvan). Regels (een opsomming van eisen waar de entiteiten en attributen aan moeten voldoen). Maak het informatiemodel bekend in een datacatalogus die inzicht geeft in de beschikbaarheid van data. En benut visualistatiemiddelen om het model en de samenhang/relaties tussen de objecten visueel inzichtelijk te maken. Bevorder hergebruik van gegevens Maak zo veel mogelijk gebruik van gegevens die reeds beschikbaar zijn in plaats van deze gegevens opnieuw te verzamelen of te creëren. Draag zorg voor juiste en actuele en volledige informatie Een gebruiker kan er op vertrouwen dat een informatieobject, zoals deze in de bron is vastgelegd, juist, actueel en volledig is. Fouten kunnen worden gemeld en hersteld. Daarbij is het van belang dat herstelwijzigingen worden gelogd, zodat traceerbaar is hoe foutieve gegevens zijn verwerkt en wat het effect daarvan is. Dit betekent dat: De kwaliteit van de informatie transparant, verankerd en geborgd moet zijn binnen de processen van de verantwoordelijke en leverende organisatie (datamanagement). Er gebruik moet worden gemaakt van gestandaardiseerde gegevensmodellen, gegevenswoordenboeken en catalogussen ten behoeve van machinematige verwerking van gegevens. De informatie tijdens de gehele levenscyclus moet worden gemonitord, gecontroleerd, gevalideerd op basis van regels, kaders, normen en standaarden waarbij wijzigingen traceerbaar moeten worden gemaakt. De informatie tijdens de gehele levenscyclus regelmatig moet worden getoetst aan wet- en regelgeving en daar verantwoording over moet worden afgelegd. Er cyclisch gerapporteerd moet worden over de kwaliteit van de gegevens. Voor afwijkingen moeten de juiste maatregelen worden getroffen om de betrouwbaarheid en de kwaliteit van de informatie te kunnen waarborgen. De informatie moet door de gehele lifecycle gevolgd kunnen worden vanaf de oorsprong tot aan het verwerken, opslaan, bewerken en beschikbaar stellen en/of vernietigen. (data-lineage). Er gebruik moet worden gemaakt van authentieke- en/of kwalitatieve bronnen. Hanteer bewaartermijnen voor informatie Informatie wordt niet langer bewaard en niet eerder vernietigd dan wettelijk is toegestaan. Dit betekent dat: Er een selectielijst is, waarin opgenomen de te vernietigen informatieobjecten of onderdelen daarvan. Er vastgesteld in de organisatie verankerd beleid is met betrekking tot vernietigen. Bevoegdheden, rollen en verantwoordelijkheden en beleid rondom vernietigen zijn belegd. De organisatie inzicht heeft in informatieobjecten, bewaartermijnen, processen, informatiesystemen en hun onderlinge samenhang. Leg auditlogs vast bij de bronregistratie van het gegeven Als eigenaar van de bron wil je inzicht hebben in de toegang en inzage (CRUD) van de gegevens die vanuit de bron worden gebruikt. Voorkom dat auditgegevens verspreid raken over afnemende applicaties. Leg de context van een informatieobject vast in metadata Informatie-objecten moeten goed worden beheerd. Onderdeel hiervan is dat de context van een informatieobject goed moet zijn vastgelegd in metadata. Informatie en gegevens moeten duidelijk binnen een bepaalde context te plaatsen zijn. Metadata is daar het passende instrument voor. Context (vastgelegd in metadata) is nodig om gegevens te begrijpen voor verwerking. Zie DUTO eisen (ISO 23081) Maak gegevens herleidbaar tot de bron (herkomst) Dit betekent dat inzichtelijk gemaakt moet worden hoe gegevens tot stand zijn gekomen, over de gehele verwerking in de keten heen. Dus van bronnen tot eindproduct. Van ieder gegeven zijn de herkomst en verwerkingen beschikbaar tot aan vernietiging Maak zoveel mogelijk data beschikbaar als open data Stel overheidsdata actief beschikbaar voor hergebruik door derden, bijvoorbeeld in de vorm van open data. Beschouw dit aanbod als een dienst. De enige uitzondering zijn overheidsdata waarvoor wet- en regelgeving expliciet beperkingen oplegt, die stel je niet actief beschikbaar. Vanuit o.a. de WOO richt de overheid zich op transparantie. Daarbij hoort het actief beschikbaar stellen dan wel delen van data. Wel met inachtneming van de beperkingen die daarbij gelden (bijv. vanuit de AVG). Er zijn meerdere redenen om data actief beschikbaar te stellen. Zo kan het meer transparantie en inzicht geven in het overheidshandelen en zo de accountability vergroten. Bijvoorbeeld door begrotingen of inkoopgegevens als open data beschikbaar te stellen. Het kan ook economische en maatschappelijke innovatie stimuleren, zoals de ontwikkeling van apps en informatiediensten op basis van overheidsdata. Pas de FAIR dataprincipes toe Pas de implicaties van de FAIR dataprincipes toe. Zie ook go.fair.org FAIR-principes. Sla informatie op in een duurzaam toegankelijk bestandsformaat Informatie moet toegankelijk zijn voor gebruikers, zowel mens als machine. Hiervoor moeten de gebruikers geen speciale toepassingen of hulpmiddelen nodig hebben. Daarbij moet het formaat waar de informatie in wordt opgeslagen toekomstbestendig zijn, zodat de informatie ook in de toekomst nog toegankelijk is. Dit betekent dat: Gebruik wordt gemaakt van een open standaard. Bij doorontwikkeling van de gebruikte formaten, het originele bronbestand opgeslagen blijft in zijn huidige formaat en het voorlaatste bestandformaat actief wordt gemigreerd naar het nieuwe formaat. Er voor het gebruik van het bestandsformaat geen afhankelijkheid is van één enkele leverancier en het onafhankelijk van hulpmiddelen of speciale toepassingen te gebruiken is. Het bestandsformaat goed is gedocumenteerd. Het formaat het eenvoudig uitwisselen met andere platforms en apparaten ondersteunt. Fouten in de bitopslag automatisch gedetecteerd kunnen worden en te herstellen zijn. Het formaat op grote schaal gebruikt wordt. Stel van ieder gegeven de kwaliteit vast Stel voor ieder gegeven de kwaliteit vast volgens kenmerken van compleetheid, actualiteit en tijdigheid. Stel voor ieder gegeven de unieke bron vast Het niet hebben van een 'single point of truth (SPOT)' kan leiden tot divergerende data en mogelijk tot inconsistente beslissingen die op basis van de verschillende databronnen worden genomen. Stel één verantwoordelijke vast voor ieder gegeven Voor ieder gegeven en voor iedere verwerking moet er een verantwoordelijke gegevenseigenaar zijn. Dat vraagt een inventarisatie van alle relevante gegevensobjecten. Voorkom verlies van informatie Veranderingen in techniek, organisatie of gebruikerswensen mogen niet van negatieve invloed zijn op de duurzame toegankelijkheid van informatie. Hetzelfde geldt voor bitrot (verlies van informatie door verval van opslagmedia). Neem vooraf maatregelen om informatie toekomstbestendig te maken, zodat deze toegankelijk blijft voor de van toepassing zijnde vormen van (her)gebruik. Dit betekent dat: Leveranciersafhankelijkheid wordt voorkomen. Analyse wordt gemaakt van welke gevolgen veranderingen (in techniek, organisatie, of gebruikerswensen) hebben voor de duurzame toegankelijkheid van informatie. Bij het ontwerpen van informatiesystemen na wordt gedacht over de te gebruiken technologie voor het beheren van informatie.
Pas doelbinding toe	Leg de doelbinding vast in de metadata van het gegevensobject De verwerkingshistorie inclusief doel van verwerking wordt vastgelegd bij het gegegevensobject als metadata. Dit betekent dat de historie van acties waarin een gegevensobject wordt verwerkt (opvragen / vastleggen / wijzigen / verwijderen) inclusief het doel van de actie vastgelegd wordt bij het gegevenobject. Leg de grondslag en het doel van de gegevensverwerking vast Leg de grondslag en het doel vast, waarvoor informatie wordt uitgevraagd bij burgers en bedrijven. Aan het doel gekoppeld worden ook de eisen (kwaliteitscriteria) vastgelegd waaraan deze informatie moet voldoen. Houd er rekening mee dat het doel in de loop der tijd kan wijzigen. Minimaliseer het gebruik van gegevens Verzamel of vraag alleen die gegevens op die nodig zijn voor het strikte doel van de dienstverlening. En houd de gegevensverwerking die hierop volgt in proportie met het doel. Dit voorkomt dat vertrouwelijke of privacygevoelige gegevens onnodig worden verwerkt. Neem oorspronkelijke grondslag mee bij hergebruik diensten Bij hergebruik van diensten kijken zowel aanbieder als afnemer opnieuw naar de oorspronkelijke grondslag en doelbinding. Als dat nodig blijkt passen zij pseudonimisering dan wel anonimisering van de data toe. Dit houdt in dat bij te ontwikkelen functionaliteit de oorspronkelijke grondslag bepalend is voor de hergebruikmogelijkheden. Ontwerp diensten met oog voor doelbinding en grondslag Ontwerp en implementeer diensten met oog voor doelbinding, data-minimalisatie en oorspronkelijke grondslag. Stel betrokkenen op de hoogte van het doel waarvoor gegevens verzameld worden Stel bij het verzamelen en opvragen van persoonsgegevens de betrokkenen op de hoogte van het doel waarvoor de gegevens worden verzameld en van de rechten die zij mogen uitoefenen. Stel de juridische aansprakelijkheid per gegevensobject vast Stel per informatie-object de de bron vast, en daarmee de juridische aansprakelijkheid voor de juistheid van het object.
Informeer bij de bron	Bepaal autorisaties met metadata Autorisaties voor het verstrekken en gebruik van gegevens kan worden bepaald op basis van metadata. De beheerder die het gegeven beheert en het wil verstrekken voor verdere bewerking, voegt metadata toe aan de hand waarvan de beheerder en de afnemer een autorisatiebeslissing kan nemen. Bevorder hergebruik van gegevens Maak zo veel mogelijk gebruik van gegevens die reeds beschikbaar zijn in plaats van deze gegevens opnieuw te verzamelen of te creëren. Geef de voorkeur aan halen i.p.v. brengen van gegevens Geef de voorkeur aan het halen (pull) i.p.v. het brengen van gegevens (push). Gegevens eenmalig uitgevraagd uniek opgeslagen meervoudig gebruikt Koppel bronsystemen op basis van een passende classificatie Verwerk als afnemer gegevens uit een bronsysteem met respect voor de classificatie van die gegevens. Geef het geen hogere classificatie voor beschikbaarheid en integriteit dan de bron, en geen lagere classificatie voor vertrouwelijkheid. Maak zonodig afspraken met de aanbieder om hun classificatie aan te passen en in hun dienst bijpassende maatregelen daarvoor te implementeren. Registreer gegevens bij de bron Registreer gegevens (zo dicht mogelijk) bij de bron, daar waar de gegevens ontstaan. Dit verhoogt de volledigheid, kwaliteit en de actualiteit van de gegevens aanzienlijk en voorkomt fouten. De vastgelegde gegevens kunnen daarna voor verschillende doeleinden worden gebruikt. Een ander belangrijk voordeel is dat het achteraf registreren van gegevens die eerder zijn ontstaan wordt voorkomen hetgeen de registratielast vermindert. Waar mogelijk, leg gegevens geautomatiseerd vast. Stel de juridische aansprakelijkheid per gegevensobject vast Stel per informatie-object de de bron vast, en daarmee de juridische aansprakelijkheid voor de juistheid van het object. Stel voor ieder gegeven de unieke bron vast Het niet hebben van een 'single point of truth (SPOT)' kan leiden tot divergerende data en mogelijk tot inconsistente beslissingen die op basis van de verschillende databronnen worden genomen. Verwijs naar de bron Verwijzen naar de bron heeft voorkeur boven een kopie uit die bron. Inzage in de bron heeft de voorkeur boven zelf opslaan. Afspraken daarover worden vastgelegd en bekend gemaakt. Vanuit legitimiteitsperspectief kan het nodig zijn een kopie vast te leggen. Weet welke (bron)gegevens in huis zijn Weet welke gegevens de overheid of overheidsorganisatie al in huis heeft in de bronadministraties en op welke manier deze gegevens hergebruikt kunnen worden.
Beheers risico's voortdurend	Bepaal de continuïteitseisen Continuïteitseisen vormen de input voor het maken van een calamiteitenplan. Voorbeelden van continuïteitseisen zijn Maximum Tolerable Outage (MTO), Recovery Time Objective (RTO), Recovery Point Objective (RPO). Bewaak de continuïteit en stel een calamiteitenplan op Bewaak de continuïteit van voorzieningen zodat bij bedreiging van de continuïteit alarm geslagen wordt en er voorzien is in een calamiteitenplan. Test en evalueer dit plan op regelmatige basis. Borg de vertrouwelijkheid van gegevens in maatregelen De vertrouwelijkheid van gegevens wordt gegarandeerd door scheiding van systeemfuncties, door controle op communicatiegedrag en gegevensuitwisseling, door validatie op toegang tot gegevens en systeemfuncties en door versleuteling van gegevens. Controleer de verwerking van gegevens Controleer de verwerking van gegevens: Zijn de criteria voor juistheid, en tijdigheid vastgesteld? Worden gegevens die vanuit een systeemvreemde omgeving ingevoerd zijn eerst gecontroleerd op juistheid, tijdigheid en volledigheid, voordat verdere verwerking plaatsvindt? Worden te versturen gegevens gecontroleerd op juistheid, volledigheid en tijdigheid? Worden ter verwerking aangeboden gegevens gecontroleerd op juiste, volledig en tijdige verwerking? Worden kritieke gegevens die in verschillende gegevensverzamelingen voorkomen periodiek met elkaar vergeleken op consistentie? (Dit geldt alleen zolang de gegevens niet frequent en integraal worden gesynchroniseerd met de brongegevens) Evalueer de risicoanalyse bij veranderingen Een verandering in het dreigingsprofiel, of in een bedrijfsproces of in de onderliggende voorzieningen kan een mogelijke kwetsbaarheid introduceren of gevolgen hebben voor de veiligheidsbelangen van stakeholders. Een verandering kan de kans of de impact van een dreiging veranderen. Garandeer de beschikbaarheid van systemen ICT-voorzieningen voldoen aan het voor de diensten overeengekomen niveau van beschikbaarheid. De beschikbaarheid van gegevens en systeemfuncties wordt gegarandeerd door: Vermeervoudiging van systeemfuncties. Herstelbaarheid en beheersing van verwerkingen. Voorspelling van discontinuïteit. Handhaving van functionaliteit. Kies bij cloudoplossingen SaaS boven PaaS boven IaaS Bij het kiezen voor een cloud oplossing, geef de voorkeur aan SaaS boven PaaS boven IaaS. Houd hierbij rekening met het definiëren van een goede exit strategie en interoperabiliteit standaarden om de vendor lock-in zo beperkt mogelijk te houden. Een cloud oplossing vergt bovendien een gedegen strategie en plan van aanpak vanuit de eigen organisatie hoe met (publieke, community of private) cloud diensten om te gaan. Het SaaS (Software as a Service) model richt zich primair op eindgebruikers. Deze zijn (vaak) te prefereren voor oplossingen die niet uniek of onderscheidend zijn voor de organisatie of het werkdomein. Voorbeelden hiervan zijn Customer Relations Management, e-mail & Instant Messaging, Financiën, HRM en Project Management. PaaS (Platform as a Service) richt zich vooral op ontwikkelaars waarmee ze een ontwikkelplatform ter beschikking krijgen waarbij de cloud dienstverlener zorgdraagt voor de infrastructurele aspecten. Bij IaaS (Infrastructure as a Service) neem je infrastructuur componenten uit de cloud af zoals servers, opslag, en netwerken. Opmerking: deze implicatie daagt uit om tot een zo hoog mogelijk niveau ontzorgd te worden. Bij Cloud oplossingen ga je eerst kijken of de functionele eisen met SaaS kunnen worden ingevuld. Als specifiek aan een applicatie-ontwikkelomgeving of infra de behoefte is, dan kies je uiteraard voor PaaS respectievelijk Iaas. Maak beveiligingsmaatregelen zo gebruiksvriendelijk mogelijk Maak beveilingingsmaatregelen transparant voor de gebruiker en richt deze zo gebruiksvriendelijk mogelijk in. Verleid de gebruiker zo veel mogelijk om veilig te werken: zo leidt het afdwingen van gebruikersonvriendelijke beveiligingsmaatregelen vaak tot onveilige workarounds en ander onveilig gedrag. Reduceer rest-risico's Besteed speciale aandacht aan de rest-risico's die overblijven na toepassen van de standaard maatregelen die op basis van de BIO of vanuit de AVG zijn ingericht en weeg de consequenties van de maatregelen af tegen het accepteren van het rest-risico. De verantwoordelijke voor het bedrijfsmiddel moet de rest-risico's accepteren. Segmenteer het netwerk Het segmenteren van het netwerk beperkt de gevolgen van een aanval. Segmenteren betekent dat een netwerk in meerdere zones wordt verdeeld, waartussen een inspectiepunt ontstaat. Netwerksegmentatie voorkomt dat een virus of aanvaller zich kan verspreiden in het gehele netwerk. Afhankelijk van de wijze van implementatie is netwerksegmentatie een maatregel die de gevolgen van ransomware-aanvallen of DDoS-aanvallen beperkt. Stel onweerlegbaarheid vast Stel vast voor welke berichtenstromen of transacties onweerlegbaarheid van gegevens vereist is, zodat daarvoor aanvullende maatregelen genomen kunnen worden. Versleutel gegevens in rust en transport Versleutel alle gegevensdragers waarop niet-publieke informatie staat, inclusief smartphones en laptops, conform de laatst bekende en geldende richtlijnen. Dit reduceert het risico op een gegevenslek bij verlies van een dergelijk apparaat. Neem voor niet-publieke gegevens ook adequate beveiligingsmaatregelen om ze te beschermen in ransit. Dit kan door de verbinding te beveiligen, danwel door encryptie van de informatie zelf. Dit laatste heeft de voorkeur. Zorg dat software up-to-date is Houd alle gebruikte software en software-componenten, van applicatief tot infrastructureel, actueel. Volg de update-cyclus van leveranciers strikt: voer updates, patches en beveiligingsupdates zo snel mogelijk door op alle relevante systemen.
Verifieer altijd	Hanteer het zero-trust model Ga nooit uit van het impliciete vertrouwen dat wie op een bepaald netwerk of systeem komt daar ook hoort: Controleer overal het netwerkverkeer. Controleer toegang per sessie. Hanteer dynamische policies en gebruik daarbij de geldigheidsduur van de laatste authenticatie. Blijf continue monitoren. Verzamel zoveel mogelijk gegevens om de beveiliging te blijven verbeteren. Dit wordt ook wel het 'zero-trust' model genoemd. Maak stelselafspraken over identificatie en authenticatie Maak stelselafspraken om te komen tot één generiek digitaal stelsel voor identificatie en authenticatie of sluit aan bij een bestaand kanaaloverstijgend stelsel met afspraken over betrouwbaarheidsniveau's. Maak toegang tot applicaties en gegevens afhankelijk van authenticatieniveau Een gebruiker dient allereerst geautoriseerd te zijn om een applicatie te mogen gebruiken of gegevens te mogen inzien. Hierbij speelt het behaalde niveau van authenticatie een rol. Als bijvoorbeeld informatie met een tweede factor (MFA) moet zijn afgeschermd krijgt de gebruiker geen toegang als hij/zij slechts met een gebruikersnaam/wachtwoord combinatie kan authenticeren. Na succesvolle authenticatie kan bepaald worden of een gebruiker de applicatie mag gebruiken (of informatie mag inzien) aan de hand van autorisatieregels. Richt een sterke logging en audit-trail in Logging is fundamenteel in applicaties. Richt een sterke logging en audit-trail in, voor elke applicatie en elk systeem. Logbestanden en audit-trails spelen een sleutelrol in het detecteren van aanvallen en het afhandelen van incidenten. Logberichten moeten zo veel mogelijk informatie bevatten over hetgeen er gebeurd is (wie, wat, waar, wanneer) en moeten op het juiste niveau gelogd worden. Let er op dat logberichten geen persoonlijke kenmerken (AVG) of security kenmerken (zoals wachtwoorden) mogen bevatten. Segmenteer het netwerk Het segmenteren van het netwerk beperkt de gevolgen van een aanval. Segmenteren betekent dat een netwerk in meerdere zones wordt verdeeld, waartussen een inspectiepunt ontstaat. Netwerksegmentatie voorkomt dat een virus of aanvaller zich kan verspreiden in het gehele netwerk. Afhankelijk van de wijze van implementatie is netwerksegmentatie een maatregel die de gevolgen van ransomware-aanvallen of DDoS-aanvallen beperkt. Stel onweerlegbaarheid vast Stel vast voor welke berichtenstromen of transacties onweerlegbaarheid van gegevens vereist is, zodat daarvoor aanvullende maatregelen genomen kunnen worden. Verifieer de kwaliteit van gegevens van het begin tot het einde van het proces Controleer de kwaliteit van gegevens vanaf invoer en op ieder koppelvlak aan de hand van de vastgestelde kwaliteitseisen. Eenmaal geverifieerd hoeft een verificatie niet opnieuw plaats te vinden als de eerder uitgevoerde verificatie nog betrouwbaar is. Verifieer de werking van algoritmes Kijk doorlopend hoe applicaties functioneren en of uitkomsten van functies en modellen passen binnen de specificaties en dat er geen sprake is van zaken als model drift, of het ontstaan van bias. Verleen alleen strikt noodzakelijke toegangsrechten Ken geen rollen en toegangsrechten toe aan accounts van gebruikers en services tenzij dat strikt noodzakelijk is (Least Privilege).
Maak diensten schaalbaar	Kies bij cloudoplossingen SaaS boven PaaS boven IaaS Bij het kiezen voor een cloud oplossing, geef de voorkeur aan SaaS boven PaaS boven IaaS. Houd hierbij rekening met het definiëren van een goede exit strategie en interoperabiliteit standaarden om de vendor lock-in zo beperkt mogelijk te houden. Een cloud oplossing vergt bovendien een gedegen strategie en plan van aanpak vanuit de eigen organisatie hoe met (publieke, community of private) cloud diensten om te gaan. Het SaaS (Software as a Service) model richt zich primair op eindgebruikers. Deze zijn (vaak) te prefereren voor oplossingen die niet uniek of onderscheidend zijn voor de organisatie of het werkdomein. Voorbeelden hiervan zijn Customer Relations Management, e-mail & Instant Messaging, Financiën, HRM en Project Management. PaaS (Platform as a Service) richt zich vooral op ontwikkelaars waarmee ze een ontwikkelplatform ter beschikking krijgen waarbij de cloud dienstverlener zorgdraagt voor de infrastructurele aspecten. Bij IaaS (Infrastructure as a Service) neem je infrastructuur componenten uit de cloud af zoals servers, opslag, en netwerken. Opmerking: deze implicatie daagt uit om tot een zo hoog mogelijk niveau ontzorgd te worden. Bij Cloud oplossingen ga je eerst kijken of de functionele eisen met SaaS kunnen worden ingevuld. Als specifiek aan een applicatie-ontwikkelomgeving of infra de behoefte is, dan kies je uiteraard voor PaaS respectievelijk Iaas.
Voorkom onnodige complexiteit	Bied één contactpunt (Single point of contact) Bied de dienst zo veel mogelijk vanuit één contactpunt aan richting burgers en bedrijven. Zo hoeven burgers en bedrijven niet met verschillende partijen te schakelen om de dienst af te kunnen nemen. Elimineer overbodige processtappen (voor de afnemer) Stel bij iedere processtap de vraag of deze stap waarde toevoegt voor de afnemer of dat de processtap evengoed weggelaten kan worden. Gebruik standaard oplossingen zonder maatwerk Gebruik een standaardoplossing (zoals bijvoorbeeld een pakketoplossing) zoveel mogelijk ongewijzigd, dus zonder maatwerkaanpassingen. Pas bij de toepassing van een standaardoplossing je werkwijze aan bij de standaarden en de best-practices die aan de oplossing ten grondslag liggen. Volg waar het kan de inrichtingsfilosofie van leveranciers. Pas je eigen proces en organisatie aan aan de standaard oplossing Pas je processen en organisatie aan de standaard oplossingen aan, in plaats van het omgekeerde. Zie ook EIF principle 4 "Reusability", aanbeveling 6+7.
Stuur cyclisch op kwaliteit	Bepaal taken en verantwoordelijkheden van de gegevensverwerking Verantwoordelijkheden, bevoegdheden en taken bij gegevensverwerking zijn bepaald en bekend. Maak technische schuld inzichtelijk Maak technische schuld zichtbaar en stuur op het oplossen van technische schulden. Technische schuld (technical debt) treedt op als er - al dan niet bewust - voor een oplossing wordt gekozen die op de korte termijn voordelig is (of lijkt) en gelijktijdig op de langere termijn extra kosten met zich meebrengt en de algehele complexiteit verhoogt. Richt data governance in Data governance staat aan de basis van goed gegevenbeheer. Het betreft alle afspraken (en structuren) waarmee je vastlegt hoe gebruik te maken van de beschikbare gegevens en de gegevenskwaliteit en veiligheid hiervan te waarborgen. Hierbij hoort ook het vastleggen van datastandaarden, visie en strategie. Inclusief wie welke verantwoordelijkheid hierin heeft. Zie ook [1] Stel van ieder gegeven de kwaliteit vast Stel voor ieder gegeven de kwaliteit vast volgens kenmerken van compleetheid, actualiteit en tijdigheid. Zorg dat software up-to-date is Houd alle gebruikte software en software-componenten, van applicatief tot infrastructureel, actueel. Volg de update-cyclus van leveranciers strikt: voer updates, patches en beveiligingsupdates zo snel mogelijk door op alle relevante systemen.

Iedere persoon, organisatie of functionele eenheid die gebruik maakt van een informatiesysteem

Alle belanghebbenden van overheidsdienstverlening in de ruimste zin van het woord.

De persoon of organisatie die een dienst in ontvangst neemt. Dit kan een burger, een (medewerker van een) bedrijf of instelling dan wel een collega binnen de eigen of een andere organisatie zijn.

NORA doelt met het begrip 'overheidsorganisaties' zowel op overheden als op semi-overheid- en private organisaties met een publieke taak.

Communicatiekanaal dat bij de dienstverlening wordt gebruikt. Elk kanaal kent verschillende vormen waarin informatie kan worden gedeeld.

Het proces van het toekennen van rechten voor de toegang tot geautomatiseerde functies en/of gegevens in ICT voorzieningen

Het bekend maken van de identiteit van personen, organisaties of IT-voorzieningen.

Begrip dat gebruikt wordt bij elektronische berichtuitwisseling en dat inhoudt dat de zender van een bericht niet kan ontkennen een bepaald bericht te hebben verstuurd en dat de ontvanger van een bericht niet kan ontkennen het bericht van de zender in de oorspronkelijke staat te hebben ontvangen.

Houdt in dat informatie vindbaar, interpreteerbaar en uitwisselbaar is.

Interoperabiliteit is het vermogen van organisaties (en hun processen en systemen) om effectief en efficiënt informatie te delen met hun omgeving

De persoon of organisatie die voorziet in het leveren van een afgebakende prestatie (dienst) aan haar omgeving (de afnemers).

Inzicht in de werkwijze die de overheid hanteert.

Het domein (organisatorisch, taakvelden) binnen de overheid waarin het element (principe, standaard, voorziening..) wordt of kan worden toegepast. Bijvoorbeeld: gemeenten, provincies, waterschappen, Rijk, zorginstellingen, primair onderwijs.

De omschrijving van het functionele gebruik van de voorziening

Een beschrijving van een complex geheel, en van de principes die van toepassing zijn op de ontwikkeling van het geheel en zijn onderdelen.

De mate waarin de organisatie zich voor de informatievoorziening kan verlaten op een informatiesysteem. De betrouwbaarheid van een informatiesysteem is daarmee de verzamelterm voor de begrippen beschikbaarheid, integriteit en vertrouwelijkheid.

De mate waarin de organisatie zich voor de informatievoorziening kan verlaten op een informatiesysteem. De betrouwbaarheid van een informatiesysteem is daarmee de verzamelterm voor de begrippen beschikbaarheid, integriteit en vertrouwelijkheid.

Betekenisvolle gegevens.

Betekenisvolle gegevens.

De plaats waar een gegeven of document voor de eerste keer is vastgelegd

Een op zichzelf staand geheel van gegevens met een eigen identiteit. Bijvoorbeeld: document, databasegegeven, emailbericht (met bijlagen), (zaak) dossier, internetsite (of een deel ervan),foto/afbeelding, geluidopname, wiki, blog enz.

Betekent dat alle procesgebonden informatie is vastgelegd en wordt beheerd die aanwezig zou moeten zijn conform het beheerregime dat voor dat proces is vastgesteld.