Stelsel van Metadatastandaarden

Uit NORA Online
Naar navigatie springen Naar zoeken springen

Status[bewerken]

Het idee van een Stelsel is in 2023 ontstaan op basis van het inzicht vanuit de overheidsbrede Werkgroep Metadata Overheidsinformatie dat het beheer van afzonderlijke metadatastandaarden niet afdoende richting geeft voor het juist toepassen van metagegevens binnen de overheid. Dat inzicht is bevestigd vanuit een inventarisatie van vraagstukken die spelen bij metagegevens voor gegevensuitwisseling. Zie Synthese werksessie metadata op 12 december 2023.
Om te borgen dat regie plaatsvindt op de samenhang en harmonisering van al die afzonderlijke metadatastandaarden en de toepassing daarvan, is een governancestructuur ingericht. Daarbij heeft de eigenaar c.q. regisseur van het Stelsel, te weten de Directeur Digitale Overheid van het Ministerie van BZK, de verantwoordelijkheid om het stelsel voor onbepaalde tijd, structureel te beheren, dan wel onder haar verantwoordelijkheid door een andere partij te laten beheren.

Dat beheer is in het najaar van 2024 belegd bij ICTU, opdat het Stelsel in samenhang kan worden beheerd met de NORA. Het beheer van Stelsel vindt plaats op basis van BOMOS en is nog in opbouw. Het beheer hoeft nog niet alle onderdelen van BOMOS te omvatten om toch al toegepast te kunnen worden en daarmee effecten richting het doel te krijgen. Van belang is vooral de mate waarin de beheerders van de afzonderlijke metadatastandaarden en gebruikers van die standaarden afspraken kunnen maken over het omgaan met de vele standaarden voor metagegevens die worden toegepast bij de overheidsdienstverlening aan burgers en bedrijven.

Doel en scope van het Stelsel[bewerken]

De Nationale afspraken over metadatastandaarden zodanig inzichtelijk maken, dat goed kan worden gestuurd op het gebruik, het harmoniseren en het uniformeren van de relevante metadata en dat een wildgroei aan standaarden voor metadata wordt voorkómen.
Het Stelsel moet daartoe antwoord geven op de volgende vragen:

  1. Welke metadatastandaarden kan ik gebruiken voor deze (bedrijfs)functie X?
  2. We maken een oplossing voor domein X: welke metadatastandaarden zijn van toepassing

voor de organisaties in domein X?

  1. Welk functioneel toepassingsgebied heeft deze metadatastandaard X?
  2. Welk organisatorisch toepassingsgebied heeft deze metadatastandaard X?
  3. Welke attributen kent deze metadatastandaard X?
  4. In welke metadatastandaard(en) is dit attribuut X relevant?
  5. In metadatastandaard X wordt een attribuut met naam A gebruikt: wat is de relatie met attribuut B van metadatastandaard Y?

Onder het Stelsel vallen alle metadatastandaarden die relevant zijn voor de Nederlandse overheid.

Overzicht van metadatastandaarden[bewerken]

Een actueel overzicht van de relevante metadatastandaarden is beschikbaar via Standaarden metadatamanagement

Context van het Stelsel[bewerken]

Het toepassen van metadata(standaarden) is onderdeel van afspraken over de informatiehuishouding van de overheid en met name over de manier waarop wordt omgegaan met het structureren, standaardiseren en harmoniseren van gegevens en informatie. De architectuur-aspecten die daarbij een rol spelen zijn beschreven in de Informatielaag, waarbij tevens verwijzingen zijn opgenomen naar de toepassing daarvan op Nationaal niveau en in relatie tot de toepassing ervan in de diverse domeinen (sectoren) van de overheidsdienstverlening.

Standaardiseren heeft een doel en is in Nederland op bestuurlijk niveau verankerd door het instellen van het Forum Standaardisatie (FS) voor maken van afspraken over de te hanteren standaarden.
Het toepassen van die standaarden wordt op tactisch- en operationeel niveau vorm gegeven via het werken met architectuur. Door de NORA Gebruikersraad is op Nationaal niveau een (ver)bindende afspraak gemaakt over het toepassen van standaarden, die in september 2023 door het OBDO bestuurlijk is bekrachtigd, te weten: NAP08 Standaardiseer waar mogelijk.
Het toepassen van metadatastandaarden valt onder deze algemene afspraak over standaarden.

Dat toepassen gebeurt vanuit verschillende perspectieven en behoeften van het gebruik van metadatastandaarden:

  • Binnen een overheidsorganisatie, in een relatief besloten context
  • Tussen samenwerkende overheidsorganisaties, in een relatief open context
  • Richting burgers en bedrijven: geheel open, transparant

Vanuit elk van deze perspectieven zijn bepaalde gebruiksfuncties van de metatadatastandaarden te onderkennen, zoals: bedrijfsvoering, verantwoording, gegevensuitwisseling, (her)gebruik, vindbaarheid en duurzaamheid (preservering).
In de bijlage van het DUTO Raamwerk is een lijst opgenomen van in elk geval al 17 gebruiksfuncties. Die zijn in een Excel-overzicht opgenomen, gekoppeld aan wat volgens de ISO 23081 mogelijk is met behulp van metagegevens (creatie, beheer en gebruik): Functies en relatie met NEN-ISO 23081.xlsx in de besloten samenwerkruimten.nl.
Er zijn ook nog andere functionele toepassingsgebieden bekend, zoals van de GDI-Gegevensuitwisseling: [1]
Mogelijk zijn er nog meer relevante gebruiksfuncties voor die metadatastandaarden.
Hoe gaan we al die verschillende waarden afstemmen?

Governance van het Stelsel[bewerken]

Het OBDO heeft 19 september 2024 besloten om BZK/DO aan te wijzen als regiehouder (regisseur), om meer regie te voeren op gemeenschappelijke (generieke) metadata in (open) metadatastandaarden. Deze regiehouder zorgt daarnaast ook voor een beeld op strategisch niveau van de maatschappelijke meerwaarde van het stelsel en voor de financiering. Zie de betreffende notitie.
In het verlengde daarvan heeft BZK/DO op 24 november 2024 het beheer van het Stelsel van metadatastandaarden belegd bij ICTU. De werkzaamheden van dat beheer, zowel in de opstartfase als de reguliere beheerfase daarna, zijn beschreven bij Werkzaamheden voor het beheer van het Stelsel van metadatastandaarden.

Onderdeel van deze governance is ook, dat elke afzonderlijke metadatastandaard wordt beheerd en dus een eigenaar kent die borgt dat op strategisch niveau een beeld bestaat van de maatschappelijke meerwaarde van die standaard (nu en op langere termijn), inclusief de governance en financiering van die standaard, opdat die standaard zo veel mogelijk en effectief wordt gebruikt.

Dit moet er toe leiden dat de ca. 1600 overheidsorganisaties optimaal gebruik maken van de betreffende metadatastandaarden.

NB. De Whitepaper Metadata bevat een 1e uitwerking van deze Governance van het Stelsel o.b.v. de standaard BOMOS, inclusief een pad daar naar toe. Die uitwerking is nu dus vervangen door de nieuwe invulling van de governance en het beheer.

Eisen aan de afzonderlijke metadatastandaarden van het Stelsel[bewerken]

Uitgangspunt is dat voor elke metadatastandaard in het Stelsel het volgende bekend c.q. geregeld is:

  1. Eigenaarschap en beheer is belegd
  2. Beheer vindt plaats volgens de standaard BOMOS
  3. Indien relevant, is aangegeven volgens welke wet(ten) die metadatastandaard is voorgeschreven en welke metadata dat zijn. Denk aan de AVG, Woo, Archiefwet enz. NB. Wout van der Reijden (NA) heeft al een uitwerking gemaakt voor de huidige Archiefwet/regeling en voor de nieuwe, zie Attributen MDTO 1.0 vs AR.xlsx in de besloten samenwerkruimten.nl.
  4. Met enkele zinnen is aangegeven waarom deze standaard nodig is t.o.v. reeds bestaande standaarden.
  5. Met enkele zinnen is aangegeven welke relaties worden gezien met andere standaarden.
  6. Aangegeven is welke velden (attributen) van de gemeenschappelijke lijst van metadata worden her-gebruikt.

Voor de standaarden met een internationale beheerorganisatie wordt voorgesteld het beleid aan te houden van het FS, om daar een Nederlandse intermediair aan toe te wijzen met een regierol. Deze regierol houdt in:

  • Kennisrol
  • Aanspreekpunt in NL / stimulerende rol voor adoptie van de standaard in NL
  • Aansluiting bij internationale beheerorganisatie (vinger aan pols houden en leren van andere, internationale ontwikkelingen)

Deze intermediairs kunnen dan voor het Stelsel eenzelfde bijdrage leveren als de beheerders van de andere metadatastandaarden.
Het FS heeft onderzoek laten uitvoeren naar o.a. intermediair/regierol bij internationale standaarden op de lijst open standaarden van FS. Zodra dat onderzoek is gepubliceerd, zal dat hier worden gedeeld voor hergebruik.

Relaties tussen de metadatastandaarden[bewerken]

De samenhang van de metadatastandaarden die onderdeel zijn van het Stelsel is van belang vanuit 2 invalshoeken:

  1. Metadata: welke attributen worden toegepast bij verschillende (dus tenminste 2) metadatastandaarden? Dit is met name van belang om bij het ontwerp van een overheidsdienst goed te kunnen analyseren of her-gebruik kan worden gemaakt van reeds beschikbare metadata (en dus zo mogelijk dubbel werk te voorkomen).
  2. Gebruiksfuncties: welke gebruiksfuncties worden ondersteund door verschillende metadatastandaarden? Dit is met name van belang om bij het ontwerp van een overheidsdienst te kunnen kiezen uit bestaande standaarden die voldoen aan de gewenste gebruiksfunctie(s) en daarnaast het beste passen binnen de relevante ICT-infrastructuur.

Opmerkingen

  1. Om meer grip te krijgen op de harmonisatie van de metadata, is het wellicht handig om een overzicht te onderhouden van de metadata (attributen) waarover gezamenlijke afspraken zijn gemaakt qua beschrijving en toepassing. Dat kunnen bijvoorbeeld de metadata zijn die worden onderkend bij de 5 entiteiten van de NEN-ISO 23081, of metadata voor informatiemodellen. Voor elk van deze attributen kan het Informatie-object worden aangegeven waartoe het behoort, zoals: document, zaak of uitkering, de eventuele onderlinge samenhang met andere attributen: homoniem, synoniem, breder of smaller begrip: met verschil … en de eventuele waardenlijst of het formaat (zodat daar meer eenduidigheid bij ontstaat en meer her-gebruik kan plaatsvinden).
  2. De beheerders en intermediairs van bestaande standaarden en enkele experts zouden deze samenhang kunnen uitwerken. Bijvoorbeeld te beginnen bij de meest gebruikte of meest relevante metadatastandaarden en gebruiksfuncties. Denk aan de RMO, MDTO en TOOI en aanvullend ook de GEO-standaarden.
  3. De samenhang tussen MDTO en TOOI is in samenwerking uitgewerkt door het NA en KOOP, waardoor het voor veel lopende programma’s kan worden benut.
  4. Een gebruiksfunctie lijkt een relatie te hebben met Bedrijfsfunctie van het bouwblok Bedrijfsactiviteit. Daarom is het gewenst e.e.a. af te stemmen qua begrippen.
  5. Nog uit te zoeken: hoe hangen de metadata standaarden samen met de indeling van bedrijfsactiviteiten volgens ISO 15489-1.
  6. Hoe verhoudt NL-SBB zich tot MDTO, MIM, Linked Data e.d.?

Visueel overzicht van de samenhang van metadatastandaarden[bewerken]

Ons meest actuele beeld van de samenhang van diverse metadata standaarden is te vinden als onderdeel van de uitwerking van de GDI-Architectuur voor Gegevensuitwisseling: Verdieping: metagegevens.

De samenhang is getoond op basis van een informatiemodel waarin is aangegeven op welk informatieobject een metadata standaard betrekking heeft.
Daardoor kan je meteen zien waar inhoudelijk raakvlakken kunnen liggen tussen de metadata standaarden op het niveau van attributen.

Nog uit te zoeken is of al deze metadata standaarden al voorkomen in het overzicht Standaarden metadatamanagement.

NB. Kijk ook eens naar dit inspirerende overzicht van metadatastandaarden in de culturele sector.

Wijzigingen in het Stelsel[bewerken]

Duidelijk moet zijn, hoe bij het Stelsel wordt omgegaan met het toevoegen, wijzigen of verwijderen van metadatastandaarden. Daar zien we de volgende hoofdlijnen voor:

Toevoegen van een metadatastandaard
Als een nieuwe standaard wordt toegevoegd, moet duidelijk zijn wat die standaard aan meerwaarde levert en wat het verschil is met de bestaande standaarden. Ook moet duidelijk zijn voor welke gebruiksfunctie(s) die standaard bedoeld is en welke attributen daarbij relevant zijn.
Daarnaast, als het de bedoeling is dat die nieuwe standaard door het Forum Standaardisatie (FS) wordt voorgeschreven aan publieke organisaties via een aanbeveling of volgens een ‘Pas toe of leg uit’-verplichting, zal (ook) voldaan moeten worden aan de criteria-voor-plaatsing-metadatastandaarden-op-pas-toe-of-leg-uit-lijst.docx inde besloten samenwerkruimten.nl.

Wijzigen van een metadatastandaard
Bij het wijzigen van een bestaande standaard moet duidelijk zijn welke aspecten wijzigen en wat de impact daarvan zal zijn voor de gebruikers (de diverse overheidsorganisaties).
Ook moet duidelijk zijn binnen welke termijn die wijziging zal worden doorgevoerd door die gebruikers.

In dit beheer-proces zullen we een mogelijkheid moeten inbouwen voor feedback van de gebruikers die n.a.v. zoekfuncties wel of niet goede resultaten ervaren op basis waarvan de metadatastandaarden aangepast kunnen worden.

Verwijderen van een metadatastandaard
Bij het verwijderen van een bestaande standaard moet duidelijk zijn met welke andere standaard(en) de betreffende gebruiksfunctie(s) bij voorkeur wordt overgenomen en binnen welke termijn die vervanging door de gebruikers kan en ook zal plaatsvinden.

De publicatie(vorm) van het Stelsel[bewerken]

Het Stelsel is gepubliceerd in een vorm waardoor die eenvoudig vindbaar en toegankelijk is voor de gebruikers ervan en tevens eenvoudig onderhoudbaar is om het praktisch toepasbaar te laten blijven. Het Stelsel is immers "levend" doordat op diverse momenten iets moet kunnen worden aangepast, zoals het toevoegen van nieuwe metadatastandaarden of nieuw onderkende relaties tussen metadatastandaarden.

Gezien de moderne werkwijzen van ICT-architecten en ontwerpers en het aantal standaarden en elementen (attributen), volstaat het handmatig bijhouden van overzichten in Excel, Word of .pdf niet meer. Gedacht moet worden aan makkelijk te actualiseren webteksten en Linked Data.
De NORA-wiki is daarbij de meest voor de hand liggende optie. De NORA is immers ons Nationale architectuur-kader en de norm voor alle overheidsorganisaties. Tevens ontstaat daardoor optimale afstemming op de reeds opgenomen standaarden, begrippen en overzichten.
Het Bureau Forum Standaardisatie (BFS) werkt samen met NORA Beheer en de Expertgroep Kennismodel Standaarden aan een generiek kennismodel om standaarden te beschrijven en te publiceren als Linked Open Data (LOD), op basis van het Forum Standaardisatie Kennismodel (FSKM), zie Kennismodel Standaarden.

Nog uit te zoeken: In hoeverre wordt de beschrijving van een standaard zoals FS dat doet ook door de beheerders van de metadatastandaarden gehanteerd? En wat als dat niet zo is?

Toepassen van Linked Data[bewerken]

We propageren bij het beheer van (meta)gegevens de mogelijkheden te benutten van Linked Data. Dit kan er voor zorgen, dat waar we het nu nog hebben over metadata standaarden vanuit verschillende domeinen met specifieke toepassing en aanvullende ‘(vertaal-)woordenboeken’, we straks een integrale benadering vanuit Linked Data kunnen toepassen. Het zou daarbij mooi zijn als voor alle standaarden een Linked Data representatie beschikbaar is: dat zou eigenlijk onderdeel moeten zijn van de eisen die we stellen aan het beheer van de afzonderlijke standaarden.
Bedacht moet worden dat dit het beeld is vanuit de informatiekunde. Het is een “totaalbeeld” van de achterliggende structuur van de informatie die de overheid nodig heeft voor haar dienstverlening aan burgers en bedrijven.

Dus elke toepassing vanuit een andere invalshoek, zoals Zorg, Onderwijs, Werk en Inkomen, alsook archivering, bedrijfsvoering of control, kan hergebruik maken van deze structuur om daarmee een eigen informatiemodel met begrippen en datasets e.d. te verkrijgen. En zolang de aangegeven relaties tussen de informatie-objecten en de genoemde standaarden worden gevolgd, zal de interpretatie en gegevensuitwisseling daarbij goed kunnen verlopen.

Zo ver is het echter nog niet.

Er is wel al een snel groeiend aantal toepassingen in de praktijk, zoals bij het Kadaster (ontsluiting BRK), het BIM-loket (digitalisering bij de bouw) de gemeente Amsterdam (simulatie bouwomgeving) of de gemeente Utrecht (Huishoudboekje). Tegelijkertijd is nog een lange weg te gaan voordat alle ca. 1.400 overheidsorganisaties deze technieken met Linked Data optimaal kunnen toepassen.

Overheidsbrede Werkgroep Metadata Overheidsinformatie[bewerken]

Deze werkgroep bespreekt het stelsel van standaarden voor metadata van overheidsinformatie.
De leden van de werkgroep wisselen kennis en ervaring uit, uit hun eigen praktijk. Het gaat daarbij vooral om inrichtingsaspecten zoals het gebruik van standaarden binnen het Stelsel van Metadatastandaarden.
De werkgroep organiseert reguliere bijeenkomsten en werkt samen in de NORA-wiki.

De werkgroep is op 1 november 2024 van start gegaan en staat open voor nieuwe leden.
Aanmelden:nora@ictu.nl

Alle bijeenkomsten van de Werkgroep in de wiki[bewerken]


Onderdeel van
Thema's
Contact
Arjen Santema
Arjen.Santema@kadaster.nl
Status
Actief“Actief” staat niet in de lijst met mogelijke waarden voor de eigenschap “Status actualiteit” (Concept, Actueel, Vervangen, Uitgefaseerd).
Deze werkgroep is actief
Auteurs