NORA Gebruikersraad 2024-11-12
Bijeenkomst van NORA Gebruikersraad op dinsdag 12 november 2024, 15.00-17.00 uur, locatie: hybride (fysiek bij ICTU, zaal EL1-02 en online via MS Teams).
Doel: Besluit- en visievorming. We willen vooral stimuleren dat de beheerders van overheidsarchitecturen samenwerken om het werken met architectuur bij de overheid te blijven professionaliseren.
Doelgroep: Leden van de NORA Gebruikersraad (beheerders van architecturen & andere stakeholders) .
CONCEPT
15.00-15.05 Opening en mededelingen[bewerken]
- Eric Brouwer opent de vergadering en heet iedereen van harte welkom.
- Er zijn totaal 34 aanwezigen: 7 fysiek op locatie en 27 via de e-meeting.
- Er zijn weer enkele nieuwe vertegenwoordigers van overheidsarchitecturen aanwezig, zodat zij een kort voorstelrondje doen:
- Catelijne de Koning en Edwin de Jong nemen deel namens de Kamer van Koophandel (KvK)
- Bas Leerintveld neemt deel namens het Centraal Administratie Kantoor (CAK)
- Martijn Veurink van de Veiligheidsregio Noord Oost Gelderland volgt Mark Bos op namens de VeRa
- Lucas Klostermann volgt Tom Peelen op namens Bureau MIDO / Architectuur GDI/DO
- Sebastiaan Kommers vervangt Margriet Cox (EZK) die verhinderd is
- Op 20 november vanaf 13.30 uur is er een bijeenkomst over de samenhang tussen overheidsarchitecturen, waar we dieper ingaan op het delen van DNA van de NORA Familie en waar Remco Overvelde (ArchiXL) zijn afstudeerscriptie van de TU Twente presenteert over mogelijkheden om meer samenhang te brengen tussen referentie-architecturen van de Overheid. We roepen alle beheerders van overheidsarchitecturen op om deze middag alvast in de agenda te reserveren. Het zal een e-meeting zijn via MS Teams, zie vergaderlink
- Op 28 november, samen met GebruikerCentraal aandacht voor leefwereld en systeemwereld. Iets anders dan een congres, wat gebeurt er op 28 november?
- Op 3 december is weer een Open Huis van de Architectuur: ditmaal in het teken van Open Source Software, met beelden en ervaringen vanuit ProRail en het Ministerie van VWS.
15.05-15.10 Vaststellen van het verslag van vorige keer[bewerken]
Er zijn geen reacties ontvangen op het concept verslag.
==> De NORA Gebruikersraad heeft het verslag van de bijeenkomst van 10 september 2024 vastgesteld.
15.10-15.15 Stand van zaken Actiepunten[bewerken]
Doorgaans worden actiepunten behandeld als (onderdeel van) een agendaonderwerp, vandaar dat we hier alleen de actiepunten behandelen waar expliciet naar wordt gevraagd.
Tijdens de bijeenkomst zijn geen opmerkingen gemaakt over de actiepunten.
De laatste actualisaties zijn:
- Actiepunt 2024-06-04/D: NORA Beheer: Uitwerking maken van de Organisatielaag en van de Grondslagenlaag. is afgerond: Deze 2 lagen zijn uitgewerkt en worden toegelicht tijdens de bijeenkomst van 4 november 2024 inzake het NORA Vijflaagsmodel.
- Actiepunt 2024-09-10/B: NORA Beheer: Een bijeenkomst organiseren om de uitwerking van het NORA Vijflaagsmodel te bespreken. is afgerond: Een bijeenkomst is georganiseerd op 4 november 2024, zie Kennissessie Uitwerking 5-laagsmodel.
Voor het volledige overzicht van actiepunten, zie de tabel: Actiepunten
15.15-15.35 Vaststellen van het Jaarplan NORA 2025[bewerken]
Het Jaarplan NORA is ons gezamenlijke jaarplan. Als lid van de NORA Gebruikersraad helpt een ieder van ons helpt om deze gezamenlijke ambities te realiseren. Op die manier worden de beheerders van overheidsarchitecturen gesteund en/of ontzorgd en kunnen ze op basis van de uitkomsten van dit plan hun overheidsarchitectuur verbeteren.
Het jaarplan 2025 richt zich op het versterken van de vele overheidsarchitecturen binnen de NORA Familie. De 2 DNA-onderzoeken die we in 2024 hebben gedaan, zijn daar een goed voorbeeld van. Ook zal weer veel aandacht worden besteed aan de doorontwikkeling van thema's, zoals Levensgebeurtenissen, Generieke Functies / Capabilities en SSI. Deze thema's zijn cruciaal voor de verdere doorontwikkeling en verbetering van de NORA, omdat ze helpen bij het definiëren en implementeren van de basisfuncties en handvatten die nodig zijn voor het toepassen van de overheidsarchitecturen.
In 2025 wordt de samenwerking met Bureau Forum Standaardisatie in versterkte mate voortgezet doordat vanaf november 2024 ook het beheer van het Stelsel van Metadatastandaarden bij ICTU c.q. NORA Beheer is ondergebracht.
Vanuit de aanwezigen zijn nog de volgende opmerkingen gemaakt en vragen gesteld:
- Patrick Knoester: Bij punt 1 van de door-ontwikkeling van thema's zal de Nederlandse Digitaliseringsstrategie (NDS) nog moeten worden toegevoegd.
- Pascal de Haan: Bij punt 9 van de door-ontwikkeling van thema's is nog niet verwezen naar de (tussen)resultaten van de werkgroep Capabilities. Die zijn nog niet formeel gepubliceerd, maar wel al te lezen bij Sandbox:Capabilities.
- Pascal de Haan: Bij het jaarplan hebben we gekeken naar wat er al loopt, maar niet naar wat we nog zouden willen. Kan er aandacht komen voor de vraag wanneer je een dochterarchitectuur wordt? Welke structuur moet je toepassen om dochter te worden? De NORA is inclusief, we hebben geen specifieke toegangsregels, anders dan dat de zittende leden moeten instemmen. Als je lid wilt worden van Gebruikersraad, dan moet je wel toezeggen dat je je inzet en dat jouw architectuur onderdeel wordt van de NORA Familie. Daarnaast zijn er ook toehoorders. De vraag waar een architectuur aan moet voldoen om opgenomen te (mogen) worden in de NORA Familie is evenwel een goede vraag die past in het verbeteren van ons vakmanschap en wellicht ook zou moeten terugkomen in het Jaarplan 2025.
- Sebastiaan Kommers: Hoe wordt een veilige en efficiënte data-infrastructuur geborgd, waarbij beter invulling kan worden gegeven aan kaders en richtlijnen? Dat is uitgewerkt bij de Informatielaag van het NORA Vijflaagsmodel.
- Martijn Veurink: Bij punt 14 van de gerichte activiteiten voor de NORA-familie, met welke familieleden zijn besprekingen gepland? Dat staat nog niet vast. We kijken naar wie wil: je kunt je aanmelden.
- Johann Schreurs: Bij DUO stellen we een visie op voor de digitale transformatie, met andere, nieuwe concepten, zoals digitale identiteit. De leden en toehoorders van de NORA Gebruikersraad horen daar later graag meer over.
- Jan van Bon: Het afstemmen van gegevensmodellen (metamodellen) tussen de domeinen lijkt een omissie. Vanuit het DNA-onderzoek is dat ook geconstateerd en dat zal onderdeel zijn van de vervolgstappen.
==> De NORA Gebruikersraad concludeert dat het een goed plan is en stelt het Jaarplan NORA 2025 vast.
15.35-15.50 Rapportage DNA-onderzoek MFG en 10 grootste gemeenten[bewerken]
In 2024 hebben we onderzocht in welke mate overheidsarchitecturen zijn aangesloten op de NORA. We hebben totaal 73 beheerders van overheidsarchitecturen aangeschreven, waarvan 61 hebben gereageerd (ofwel 84%). Hierdoor is een goed en representatief overzicht beschikbaar van het her-gebruik binnen de NORA-Familieleden: een soort nul-meting, vastgelegd in 2 DNA rapporten: DNA-onderzoek maart 2024 (PDF, 4,38 MB) en DNA-onderzoek september 2024 (aanvullend) (PDF, 563 kB).
We kunnen hieruit enkele algemene conclusies trekken, zoals:
- Er wordt veel her-gebruik van het DNA van de NORA Familie !
- Het meeste her-gebruik is van Architectuurprincipes en Standaarden, maar alles wordt ergens wel hergebruikt
- Daarnaast bestaat de wens bij 47 (ofwel 77%) van die beheerders om de afstemming met de NORA nog te verbeteren
- Aanvullend onderzoek is nodig om na te gaan hoe her-gebruik plaatsvindt via andere referentiearchitecturen zoals de RORA, GEMMA, WILMA en PETRA, en ook VeRa, PURA e.d.
Daarnaast zijn er ook 2 verwonderpunten:
- Waarom gebruiken architecten verschillende (lijsten met) architectuur-begrippen? Architectuur-begrippen afstemmen lijkt prioriteit 1: we kunnen onderling beter dezelfde taal spreken om verwarring te voorkomen, ook naar niet-architecten toe.
- Waarom is er geen 100% her-gebruik van Standaarden vanuit de NORA en gebruiken architecten nog regelmatig de site van het Forum Standaardisatie terwijl al die informatie ook op de NORA beschikbaar is? Standaarden her-gebruiken lijkt daarmee prioriteit 2: en we kunnen beter geen nieuwe standaarden toevoegen zonder eerst de relatie met andere standaarden duidelijk te maken.
NB. Dat dit zou komen omdat voor standaarden een expliciete comply-or-explain geldt en dat daarmee in de "afdwingende kracht" het verschil zou zitten, of dat de website van het FS intuïtief de meest logische plek is om heen te gaan, lijken niet de juiste redenen. Immers, de comply-or-explain geldt ongeacht de plek waar je die standaarden van overneemt en daarnaast lijkt het vooral een kwestie van onbekendheid bij architecten met de mogelijkheden bij de NORA tot eenvoudig her-gebruik door de verschillende aangeboden formaten, de compleetheid van dat aanbod en het gezamenlijke beheer door BFS en NORA.
N.a.v. het onderzoek komt ook de wens naar voren om meer zicht te krijgen op het gebruik c.q. de toepassing van overheidsarchitecturen bij projecten en programma's. En ook naar de mate waarin daar op wordt gestuurd vanuit een CIO/directie; bijvoorbeeld door bij een project en/of programma te vragen naar een PSA (Project Startarchitectuur).
Al met al is hier een goede basis gelegd voor het verbeteren van de samenhang van overheidsarchitecturen. Op 20 november 2024 gaan we hier verder mee aan de slag. Je kunt de opzet c.q. resultaten van die bijeenkomst volgen via het MIRO-bord DNA van de NORA Familie.
15.50-16.00 Vaststellen van Architectuur-begrippen[bewerken]
We willen voortgang maken met het op orde maken van de beschrijving van de begrippen die relevant zijn voor (het uitleggen van) architectuur, zodat ook deze bijeenkomst weer diverse architectuur-begrippen worden voorgelegd ter vaststelling.
Door afwezigheid van Toine Schijvenaars (ArchiXL) geven de 2 andere leden van de kerngroep NORA Begrippenkader, te weten Harro Kremer (DJI) en Jan van Bon (SURVUZ), een toelichting op het proces van het nomineren en vaststellen van begrippen, en de uitdagingen van het afstemmen van verschillende denkramen. Dat is een complex en belangrijk onderwerp, omdat het vaststellen van begrippen een cruciale rol speelt in het creëren van een gemeenschappelijke taal en begrip binnen de NORA Familie. Om begrippen beter te kunnen begrijpen worden ze ook gevisualiseerd in samenhang met andere begrippen, voor zover die relatie voortvloeit uit de definitie van die begrippen, zie https://nora-begrippen.wikixl.nl/index.php/Begrippenviews2 begrippenviews]. Ook de governance en het eigenaarschap van begrippen kwam aan de orde: dat zijn belangrijke aspecten die ervoor zorgen dat de begrippen op een consistente en betrouwbare manier worden beheerd en gebruikt. Vanuit NORA Beheer zetten we nu iemand in om de beschrijvingen zo compleet en kwalitatief zo goed mogelijk te maken.
Overigens, het feit dat iemand eigenaar kan zijn van een begrip, betekent niet dat die eigenmachtig de definitie en/of omschrijvingen kan aanpassen. De governance is van toepassing op het geheel van de architectuur-begrippen en dat betekent dat het constant wordt toegeschreven naar (de achterban van) de NORA Gebruikersraad die daarin een doorslaggevende rol heeft.
De reactietijd op een set van begrippen is twee weken: dat moet voor een beheerder afdoende tijd zijn om te constateren of een begrip wel of niet goed kan worden geharmoniseerd of geüniformeerd met het eigen Begrippenkader. En zelfs na de goedkeuring van een set begrippen, hebben de leden nog gelegenheid om te reageren op de begrippen en gaan de voorstellen het proces in "van voorstel tot wijziging".
==> De NORA Gebruikersraad stelt deze set van 11 architectuur-begrippen met verwerkt review-commentaar vast conform het beheerproces.
==> Daarnaast stelt de NORA Gebruikersraad ook deze set van 14 nieuwe architectuur-begrippen vast conform het beheerproces.
Dit houdt in dat de leden binnenkort een e-mail ontvangen, waarbij ze een termijn krijgen van 14 dagen om deze 25 begrippen te bespreken met de eigen achterban en waarin is uitgelegd op welke wijze ze opmerkingen kunnen doorgeven (denk aan: smartcomments, overlegpagina of e-mail).
Indien er geen opmerkingen zijn gemaakt over een bepaald begrip, dan is dat begrip op voorhand vastgesteld.
De begrippen waar wel opmerkingen over zijn gemaakt, worden besproken met betrokkenen om tot een verbeterd voorstel te komen dat zo mogelijk meteen de eerstvolgende bijeenkomst van de NORA Gebruikersraad weer kan worden ingebracht ter vaststelling.
Actiepunt 2024-11-12/A: leden NORA Gebruikersraad: Na ontvangst van de e-mail terzake, binnen 2 weken een reactie geven op de voorgestelde begrippen.
16.00-16.15 Goedkeuring voortgang NORA Redesign 2024[bewerken]
Marieke Vos (NORA Beheer) licht de voortgang toe en geeft een voorproefje door wat wireframes te laten zien. Vanuit de aanwezigen wordt aandacht gevraagd voor de mogelijkheid om soms de volledige breedte van het scherm te kunnen gebruiken voor teksten. Ook bij (grote) modellen is dat handig.
Daarnaast adviseert Marieke om de presentaties van de laatste 2 demodagen te bekijken, zie presentaties 5 en 6 van het overzicht demodagen.
Als daar behoefte aan bestaat, kan hier ook een workshop aan gewijd worden.
==> De NORA Gebruikersraad heeft de Voortgangsrapportage NORA Redesign per 12 november 2024 goedgekeurd, inclusief bijbehorende budgettering en realisatie.
16.15-16.20 Korte pauze[bewerken]
16.10-16.55 Afstemming NORA en ADO 2030[bewerken]
We zijn hier al lang over aan het nadenken, maar hebben nog weinig concreet afgestemd tussen de NORA en de ADO2030.
Blijkbaar is nog niet duidelijk wat de rol en meerwaarde is en wat dan bij de NORA hoort en wat bij de ADO2030. Ook zijn nog geen concrete werkafspraken gemaakt over welke (soort) onderwerpen door wie worden uitgewerkt. Daardoor zijn verschillende werkgroepen regelmatig met dezelfde onderwerpen aan de slag (zie het recente voorbeeld over de NL-SBB en Capabilities/Waardestromen).
De ADO2030 is opgesteld om een brug te slaan tussen enerzijds bestuurders en senior managers en anderzijds architecten, ontwerpers, specialisten en leveranciers. Maar het document bestaat feitelijk uit 2 aparte documenten: deel 1 met hoofdlijnen voor bestuurders en deel 2 met details voor architecten (waarbij veel details overlappen met de NORA). Daarnaast zijn/worden 4 domein-architecturen van de ADO2030 opgesteld die nog meer details omvatten en waarvan niet duidelijk is hoeverre ze in lijn zijn met de NORA en andere overheidsarchitecturen.
Het lijkt er op dat we met elkaar beter zicht moeten krijgen in de positie en samenhang van de referentie-architecturen, doel-architecturen en overheidsarchitecturen. En ook hoe die architecturen bijdragen aan een betere kwaliteit van overheidsdiensten.
Tijdens de bijeenkomst zijn de aanwezigen gevraagd aan te geven wat ze hiervan vinden. In hoeverre helpen deze 6 (doel- en referentie)architecturen bij het verbeteren van jullie overheidsarchitecturen? En hoe verhoudt dat zich met de doel-architecturen vanuit de domeinen en ketens waarin jullie werken?
Hieruit kwamen de volgende reacties naar voren:
- Behoefte bestaat aan geanalyseerde wet- en regelgeving in de NORA: die heeft immers impact op je architectuur. Het zou mooi zijn als de wetgevingsjuristen ook aandacht zouden besteden aan architectuur.
- Of gemeenschappelijk dingen met veel interactie tussen overheidsinstellingen. Praktische zaken die je kunt gebruiken.
- Waterschappen zijn gericht op assetmanagement: gemalen, rwzi’s en hebben geen dienstenloket o.i.d. De WILMA probeert architecten van Waterschappen te bedienen en laat zich sturen door wat zij nodig hebben. Dienstverlening aan burgers en bedrijven is daardoor niet de primaire invalshoek en de digitale transformatie is geen doel op zich. Het is mogelijk zelfs de achilleshiel. In de WILMA is vooral veel uitgewerkt in modellen en als businessarchitectuur. We her-gebruiken nu meer van andere architecturen (zoals de GEMMA, HORA en de EAR/RORA) dan rechtstreeks van de NORA.
- Bij DUO wordt juist niet gewerkt met ontwerpmodellen. Wij kijken meer naar capabilities en de capabilitymapping: hoe we die invullen op verschillende gebieden is heel verschillend. Juist dat willen we apart managen. Ook het gebruik van verschillende termen daarbij, zoals "values" i.p.v. "waarden".
- De NORA heeft 2 gezichten: kaderstellend en daarnaast ook het leren en kennisdelen in de community. Hoe kunnen we de architectuur deliverables van MIDO (ADO en domeinarchitecturen) in elkaar schuiven met NORA, zodat we die 2 doelen dienen? Als we dat doen, dan is het belangrijk om te weten wat de behoefte is, waarmee we kunnen ondersteunen. We willen geen dingen gaan doen die niet worden hergebruikt.
- De governance van de Digitale Overheid zit bij Bureau MIDO en Bureau Architectuur: kijk naar de voortbrengingsprocessen van de architecturen. De vraag is dan wat de scope is van die Digitale Overheid in relatie tot de domeinen/sectoren?
- NORA wordt door velen gezien als het grote overkoepelende domein: als er een andere referentie architectuur verschijnt, zoals de ADO, dan verwachten we dat de ADO aangeeft hoe ze past op de NORA.
- De focus moet op NORA komen. De ADO hangt er naast als een brug tussen NORA en bestuurders.
- De domeinarchitecturen van de ADO kan je zien als de enterprise architecturen voor de domeinen. Dus wil je die architecturen onder de NORA hangen, als dochter of familielid. Enterprisearchitectuur van de overheid is waar Bureau MIDO mee bezig is. Daar leg je de verschillende domeinen van de overheid vast.
- Verschillende overheidsorganisaties ontwikkelen zich op hun eigen manier. Die kunnen voorzieningen gebruiken van de GDI, maar ook van andere partijen. De EA van de overheid wordt dan een lastig vraagstuk.
- We besteden veel tijd aan het zoeken naar gelijke patronen bij de NORA en ADO, maar is dat wel van belang? Misschien zijn we teveel met het afstemmen van de NORA en de ADO bezig en zouden we ons beter kunnen richten op he geheel ondersteunen van de andere NORA Familieleden?
- We hoeven ook niet alle uitwerkingen onder de NORA-vlag te doen. Zo hoef je over de Rijkspas (identiteit) niets te vinden in de NORA, omdat het valt onder de RORA c.q. EA'en van de ministeries. Je moet wel overnemen wat er in de NORA staat, maar daar kan je de eigen domein-specifieke dingen aan toevoegen. Overheidsarchitecturen moeten binnen de eigen governance doorontwikkelen, maar dan wel met de afspraak dat zij het voortschrijdend inzicht of de aanvulling promoten naar de NORA.
- Misschien moeten de domeinarchitecturen van de ADO een NORA Familielid worden, zodat duidelijk wordt dat het een overheidsarchitectuur is.
Afgesproken is dat we met enkelen hierover verder gaan nadenken en een advies geven zodat dat kan worden besproken in de komende NORA Gebruikersraad. Deze groep bestaat uit: Patrick Knoester (BZK), Lucas Klostermann (bMIDO), Johann Schreurs (DUO), Tony Johnson (Friesland), Harro Kremer (DJI) en Martijn van Glabbeek (DigiGo), waarbij Peter Giskes (BZK) en Bas Leerintveld (CAK) zullen meelezen.
Actiepunt 2024-11-12/B: Patrick Knoester, Lucas Klostermann, Johann Schreurs, Tony Johnson, Harro Kremer en Martijn van Glabbeek: Een advies geven over de afstemming van enerzijds de ADO2030 en de 4 domein-architecturen van de GDI/DO met anderzijds de NORA.
Volgende bijeenkomst is 11 februari 2025[bewerken]
Zie ook het overzicht van de 5 bijeenkomsten in 2025.