BIO Thema-uitwerking Communicatievoorzieningen

Versie 2.0 van 9 februari 2021 van de BIO Thema-uitwerking Communicatievoorzieningen is vervangen door versie 2.1 van 29 oktober 2021.
De wijzigingen betreffen met name de uniformering van objectdefinities en objectnamen in en tussen BIO Thema-uitwerkingen.
Versie 2.1 in pdf-formaat is op de website CIP-overheid/producten gepubliceerd.

Dit Normenkader is deel van ISOR.

De BIO Thema-uitwerking Communicatievoorzieningen, hierna genoemd normenkader, is opgesteld door Wiekram Tewarie (Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV)) en Jaap van der Veen CIP (Centrum Informatiebeveiliging en Privacybescherming). De opdrachtgever is de directeur CIP. Professionals uit het CIP-netwerk en het CIP-kernteam hebben versie 1.0 gereviewd. Het CIP-kernteam heeft versie 2.0 en 2.1 van dit normenkader gereviewd. Zodoende valt dit normenkader in het regime ‘becommentarieerde praktijk’.

Considerans

CIP-producten steunen op kennis van professionals uit verschillende organisaties actief in het CIP-netwerk, zowel uit de overheid als de markt.

Opmerkingen en aanvullingen kun je melden op cip-overheid.nl/contact.

Leeswijzer

Voorafgaand aan het beleidsdomein, uitvoeringsdomein en control-domein, de kern van dit thema, heeft elke BIO Thema-uitwerking een inleiding met een standaard paragraafindeling.

De volgende leeswijzer geldt voor dit normenkader:

• Voor de aanduiding van personen wordt de mannelijke vorm aangehouden (hij/hem/zijn) ongeacht het geslacht.
• De controls, hierna genoemd criteria, en maatregelen, hierna genoemd normen, vermeld in dit normenkader zijn in het beleids-, uitvoerings- en control-domein georganiseerd, waarmee ze bij de overeenkomstige functionarissen kunnen worden geadresseerd. Deze functionarissen zijn niet benoemd omdat dit organisatie-afhankelijk is.
• Van best practices (open standaarden al dan niet toegankelijk met een licentie), zijn de meest actuele versies afgekort vermeld, tenzij de actuele versie niet toereikend is.
• Voor een overzicht van alle gebruikte best practices, afkortingen en begrippen en een generieke toelichting op de opzet van de thema-uitwerkingen, zie de Structuurwijzer BIO Thema-uitwerkingen.

Binnen dit normenkader

Inleidende teksten

1. Inleiding

Relatie tussen principes en onderliggende normen

Een themaprincipe is een richtinggevende uitspraak binnen een bepaald thema, zoals beveiliging of privacy. Een themaprincipe is vaak nog vrij breed, maar valt uiteen in een aantal deelonderwerpen, die met trefwoorden zijn aangegeven: de conformiteitsindicatoren. Onder elk trefwoord valt een aantal normen, concrete aanbevelingen die je kunt uitvoeren om dat deel van het principe te realiseren. Conformeer je je aan alle normen, dan conformeer je je aan de indicator en uiteindelijk aan het principe.

Stel dat het thema Gezondheid onderdeel uitmaakte van de NORA. Dan zou een gezondheidsprincipe kunnen zijn: de volwassene eet gezond en in gepaste hoeveelheden. Logischerwijs valt dat uiteen in een aantal trefwoorden, de conformiteitsindicatoren: eet gezond en gepaste hoeveelheden. Iemand kan immers heel gezond eten naar binnen werken, maar veel te veel of juist te weinig. Of de juiste hoeveelheid calorieën binnenkrijgen uit eenzijdige voeding en zo toch niet gezond eten. In de praktijk heb je aan deze kernwoorden nog niets: je hebt normen nodig die uitwerken hoe je dit realiseert en meet. De normen die gepaste hoeveelheid concretiseren zouden bijvoorbeeld betrekking kunnen hebben op de afmeting van de volwassene, de hoeveelheid beweging en de calorische waarde van het eten.

Klik verder voor alle eigenschappen van themaprincipes, conformiteitsindicatoren en normen.

Indelingen binnen BIO Thema-uitwerking Communicatievoorzieningen

Alle onderdelen van BIO Thema-uitwerking Communicatievoorzieningen zijn ingedeeld volgens de SIVA-methodiek. Dat betekent dat alle principes en onderliggende normen zijn ingedeeld in één van drie aspecten: Beleid (B), Uitvoering (U) of Control (C). Binnen normenkaders die geheel volgens de SIVA-methodiek zijn opgesteld herken je bovendien een tweede indeling, in de invalshoeken Intentie (I) of Functie (F) of Gedrag (G) of Structuur (S). Deze indeling heeft binnen SIVA tot doel om lacunes te ontdekken in de objectanalyse die leidt tot normen. Voor de Privacy Baseline en de SSD-stukken geldt een uitzondering. Daar heeft IFGS geen rol gespeeld bij de samenstelling van het 'normenkader'.

De principes en onderliggende normen van BIO Thema-uitwerking Communicatievoorzieningen zijn op basis hiervan in een aantal overzichten gezet:

• Communicatievoorzieningen Beleid

• Communicatievoorzieningen Uitvoering

• Communicatievoorzieningen Control

Principes uit BIO Thema-uitwerking Communicatievoorzieningen

In deze tabel staan alle principes uit BIO Thema-uitwerking Communicatievoorzieningen, met het unieke ID, Criterium en de conformiteitsindicatoren die verder zijn uitgewerkt in normen. Gebruik de pijltjes bovenaan de kolommen om de sortering aan te passen en klik op een principe om alle eigenschappen te zien en de onderliggende normen te bekijken. Deze tabellen zijn ook beschikbaar als csv-download (export alle beveiligingsaspecten / beleid / uitvoering / Control) en in uitgebreide versie met alle bestaande eigenschappen.

Beleid (principes)

export principes Beleid als csv

ID	Principe	Criterium
CVZ_B.01	Beleid en procedures voor informatietransport	Ter bescherming van het informatietransport, dat via allerlei soorten communicatiefaciliteiten verloopt, behoren formele beleidsregels, procedures en beheersmaatregelen voor transport van kracht te zijn.
CVZ_B.02	Overeenkomst voor informatietransport	Overeenkomsten behoren betrekking te hebben op het beveiligd transporteren van bedrijfsinformatie tussen de organisatie en externe partijen.
CVZ_B.03	Cryptografiebeleid voor communicatie	Ter bescherming van informatie behoort een cryptografiebeleid voor het gebruik van cryptografische beheersmaatregelen te worden ontwikkeld en geïmplementeerd.
CVZ_B.04	Organisatiestructuur netwerkbeheer	In het beleid behoort te zijn vastgesteld dat een centrale organisatiestructuur gebruikt wordt voor het beheren van netwerken (onder andere Local Area Network (LAN) en Virtual Local Area Network (VLAN)) en zo veel mogelijk van de hardware en softwarecomponenten daarvan.

Uitvoering (principes)

export principes Uitvoering als csv

ID	Principe	Criterium
CVZ_U.01	Richtlijn voor netwerkbeveiliging	Organisaties behoren hun netwerken te beveiligen met richtlijnen voor ontwerp, implementatie en beheer .
CVZ_U.02	Beveiligde inlogprocedure	Indien het beleid voor toegangsbeveiliging dit vereist, behoort toegang tot (communicatie)systemen en toepassingen te worden beheerst door een beveiligde inlogprocedure.
CVZ_U.03	Netwerkbeveiligingsbeheer	Netwerken behoren te worden beheerd en beheerst om informatie in systemen en toepassingen te beschermen.
CVZ_U.04	Vertrouwelijkheids- of geheimhoudingsovereenkomst	Eisen voor vertrouwelijkheids- of geheimhoudingsovereenkomsten die de behoeften van de organisatie, betreffende het beschermen van informatie weerspiegelen, behoren te worden vastgesteld, regelmatig te worden beoordeeld en gedocumenteerd.
CVZ_U.05	Beveiliging netwerkdiensten	Beveiligingsmechanismen, dienstverleningsniveaus en beheereisen voor alle netwerkdiensten behoren te worden geïdentificeerd en opgenomen in overeenkomsten betreffende netwerkdiensten. Dit geldt zowel voor diensten die intern worden geleverd als voor uitbestede diensten.
CVZ_U.06	Zonering en filtering	Groepen van informatiediensten, -gebruikers en -systemen behoren in netwerken te worden gescheiden (in domeinen).
CVZ_U.07	Elektronische berichten	Informatie die is opgenomen in elektronische berichten behoort passend te zijn beschermd.
CVZ_U.08	Toepassingen via openbare netwerken	Informatie die deel uitmaakt van uitvoeringsdiensten en die via openbare netwerken wordt uitgewisseld, behoort te worden beschermd tegen frauduleuze activiteiten, geschillen over contracten en onbevoegde openbaarmaking en wijziging.
CVZ_U.09	Gateways en firewalls	De filterfuncties van gateways en firewalls behoren zo te zijn geconfigureerd, dat inkomend en uitgaand netwerkverkeer wordt gecontroleerd en dat daarbij in alle richtingen uitsluitend het vanuit beveiligingsbeleid toegestaan netwerkverkeer wordt doorgelaten.
CVZ_U.10	Virtual Private Network (VPN)	Een VPN behoort een strikt gescheiden end-to-end-connectie te geven, waarbij de getransporteerde informatie die over een VPN wordt getransporteerd, is ingeperkt tot de organisatie die de VPN gebruikt.
CVZ_U.11	Cryptografische services	Ter bescherming van de vertrouwelijkheid en integriteit van de getransporteerde informatie behoren passende cryptografische beheersmaatregelen te worden ontwikkeld, geïmplementeerd en ingezet.
CVZ_U.12	Draadloze toegang	Draadloos verkeer behoort te worden beveiligd met authenticatie van devices, autorisatie van gebruikers en versleuteling van de communicatie.
CVZ_U.13	Netwerkconnectie	Alle gebruikte routeringen, segmenten, verbindingen en aansluitpunten van een bedrijfsnetwerk behoren bekend te zijn en te worden bewaakt.
CVZ_U.14	Netwerkauthenticatie	Authenticatie van netwerk-nodes behoort te worden toegepast om onbevoegd aansluiten van netwerkdevices (sniffing) te voorkomen.
CVZ_U.15	Netwerkbeheeractiviteiten	Netwerken behoren te worden beheerd en beheerst om informatie in systemen en toepassingen te beschermen.
CVZ_U.16	Logging en monitoring communicatievoorzieningen	Logbestanden van informatiebeveiligingsgebeurtenissen in netwerken, behoren te worden gemaakt en bewaard en regelmatig te worden beoordeeld (op de ernst van de risico’s).
CVZ_U.17	Netwerkbeveiligingsarchitectuur	De beveiligingsarchitectuur behoort de samenhang van het netwerk te beschrijven en structuur te bieden in de beveiligingsmaatregelen, gebaseerd op het vigerende bedrijfsbeleid, de leidende principes en de geldende normen en standaarden.

Control (principes)

export principes Control als csv

ID	Principe	Criterium
CVZ_C.01	Naleving richtlijnen netwerkbeheer en evaluaties	Richtlijnen voor de naleving van het netwerkbeveiligingsbeleid behoren periodiek getoetst en geëvalueerd te worden.
CVZ_C.02	Compliance-toets netwerkbeveiliging	De naleving van een, conform het beveiligingsbeleid, veilige inrichting van netwerk(diensten), behoort periodiek gecontroleerd te worden en de resultaten behoren gerapporteerd te worden aan het verantwoordelijke management (compliancy-toetsen).
CVZ_C.03	Evalueren robuustheid netwerkbeveiliging	De robuustheid van de beveiligingsmaatregelen en de naleving van het netwerkbeveiligingsbeleid behoren periodiek getest en aangetoond te worden.
CVZ_C.04	Evalueren netwerkgebeurtenissen (monitoring)	Toereikende logging en monitoring behoren te zijn ingericht, om detectie, vastlegging en onderzoek mogelijk te maken van gebeurtenissen, die mogelijk van invloed op of relevant kunnen zijn voor de informatiebeveiliging.
CVZ_C.05	Beheersorganisatie netwerkbeveiliging	Alle verantwoordelijkheden bij informatiebeveiliging behoren te worden gedefinieerd en toegewezen.

Onderliggende normen

ℹ️Toon uitleg relaties themaprincipe, conformiteitindicator en norm

Een themaprincipe is een richtinggevende uitspraak binnen een bepaald thema, zoals beveiliging of privacy. Een themaprincipe is vaak nog vrij breed, maar valt uiteen in een aantal deelonderwerpen, die met trefwoorden zijn aangegeven: de conformiteitsindicatoren. Onder elk trefwoord valt een aantal normen, concrete aanbevelingen die je kunt uitvoeren om dat deel van het principe te realiseren. Conformeer je je aan alle normen, dan conformeer je je aan de indicator en uiteindelijk aan het principe.

Stel dat het thema Gezondheid onderdeel uitmaakte van de NORA. Dan zou een gezondheidsprincipe kunnen zijn: de volwassene eet gezond en in gepaste hoeveelheden. Logischerwijs valt dat uiteen in een aantal trefwoorden, de conformiteitsindicatoren: eet gezond en gepaste hoeveelheden. Iemand kan immers heel gezond eten naar binnen werken, maar veel te veel of juist te weinig. Of de juiste hoeveelheid calorieën binnenkrijgen uit eenzijdige voeding en zo toch niet gezond eten. In de praktijk heb je aan deze kernwoorden nog niets: je hebt normen nodig die uitwerken hoe je dit realiseert en meet. De normen die gepaste hoeveelheid concretiseren zouden bijvoorbeeld betrekking kunnen hebben op de afmeting van de volwassene, de hoeveelheid beweging en de calorische waarde van het eten.

Klik verder voor alle eigenschappen van themaprincipes, conformiteitsindicatoren en normen.

In deze tabel staan alle normen uit BIO Thema-uitwerking Communicatievoorzieningen. Van links tot rechts zie je het unieke ID van de norm, welke conformiteitsindicator van het bovenliggende principe de norm realiseert, de tekst van de norm en een link naar de aparte pagina van die norm. Gebruik de pijltjes bovenaan de kolommen om de sortering aan te passen en klik op een principe om alle eigenschappen te zien en de onderliggende normen te bekijken. Deze tabel is ook beschikbaar als csv-export normen en in uitgebreide tabel.

Beleid (normen)

export normen Beleid als csv

ID	trefwoord	Stelling	Norm
CVZ_B.01.01	Beleidsregels	Het beleid of de richtlijnen omschrijven het aanvaardbaar gebruik van communicatiefaciliteiten.	Beleid of richtlijnen omschrijven het aanvaardbaar gebruik van communicatiefaciliteiten
CVZ_B.01.02	Beleidsregels	Het beleid of de richtlijnen omschrijven het toepassen van cryptografie voor de bescherming van de vertrouwelijkheid, integriteit en authenticiteit van informatie.	Beleid of richtlijnen omschrijven het toepassen van cryptografie
CVZ_B.01.03	Beleidsregels	Het beleid of de richtlijnen omschrijven welk type verkeer niet over draadloze netwerken verstuurd mag worden.	Beleid of richtlijnen omschrijven welk type verkeer niet over draadloze netwerken verstuurd mag worden
CVZ_B.01.04	Procedures	De procedures beschrijven het beveiligen van informatie tegen onderscheppen, kopiëren, wijzigen, foutieve routering en vernietiging.	Procedures beschrijven het beveiligen van informatie
CVZ_B.01.05	Procedures	De procedures beschrijven het opsporen van en beschermen tegen malware die kan worden overgebracht met elektronische communicatie (zie paragraaf 12.2.1 van de ISO 27002 2017).	Procedures beschrijven het opsporen van en beschermen tegen malware
CVZ_B.01.06	Procedures	De procedures beschrijven het beschermen van als bijlage gecommuniceerde gevoelige informatie.	Procedures beschrijven het beschermen van als bijlage gecommuniceerde gevoelige informatie
CVZ_B.01.07	Beheersmaatregelen	E-mailberichten worden met vastgelegde procedures en richtlijnen veilig en geautomatiseerd doorgestuurd.	E-mail berichten worden conform vastgelegde procedures en richtlijnen veilig en geautomatiseerd doorgestuurd
CVZ_B.02.01	Overeenkomsten	Overeenkomsten over informatietransport bevatten onder andere de volgende elementen: directieverantwoordelijkheden voor het beheersen en notificeren van overdracht, verzending en ontvangst; procedures voor het waarborgen van de traceerbaarheid en onweerlegbaarheid; speciale en vereiste beheersmaatregelen voor het beschermen van gevoelige informatie, zoals cryptografie; het handhaven van een bewakingsketen voor informatie tijdens de verzending; acceptabele niveaus van toegangsbeveiliging.	Elementen in overeenkomsten over informatietransport
CVZ_B.02.02	Overeenkomsten	In de overeenkomst behoren alle betrokken partijen expliciet genoemd te zijn.	In de overeenkomst behoren alle betrokken partijen expliciet genoemd zijn
CVZ_B.03.01	Cryptografiebeleid	In het cryptografiebeleid zijn minimaal de volgende onderwerpen uitgewerkt: Wanneer cryptografie ingezet wordt. Wie verantwoordelijk is voor de implementatie. Wie verantwoordelijk is voor het sleutelbeheer. Welke normen als basis dienen voor cryptografie en de wijze waarop de normen van het Forum Standaardisatie worden toegepast. De wijze waarop het beschermingsniveau wordt vastgesteld. Bij communicatie tussen organisaties wordt het beleid onderling vastgesteld	In het cryptografiebeleid uitgewerkte onderwerpen
CVZ_B.03.02	Cryptografiebeleid	Aanvullend bevat het cryptografiebeleid voor communicatieservices het volgende: Welk typen gegevens moeten voor welke communicatievorm worden versleuteld. Welk typen gegevens elektronisch worden ondertekend. Aan welke standaarden cryptografische toepassingen dienen te voldoen. In hoeverre backward compatibility voor algoritmen en protocollen voor netwerken mag worden toegepast.	Aanvullende onderdelen in het cryptografiebeleid
CVZ_B.04.01	Organisatiestructuur	In de organisatiestructuur voor het netwerkbeheer zijn onder andere de volgende beheersingsprocessen benoemd: configuratie-, performance-, fault- en beveiligingsbeheer (security management).	In de organisatiestructuur voor netwerkbeheer zijn beheersingsprocessen benoemd
CVZ_B.04.02	Organisatiestructuur	De beheer(sings)processen hebben volgens het informatiebeveiligingsbeleid een formele positie binnen de gehele organisatie.	De beheer(sing)processen hebben een formele positie binnen de gehele organisatie
CVZ_B.04.03	Organisatiestructuur	De taken en verantwoordelijkheden van de verantwoordelijke functionarissen voor deze processen zijn duidelijk gedefinieerd.	De taken en verantwoordelijkheden van de verantwoordelijke functionarissen zijn duidelijk gedefinieerd

Uitvoering (normen)

export normen Uitvoering als csv

ID	trefwoord	Stelling	Norm
CVZ_U.01.01	Ontwerp	De voorbereiding van veilige netwerkontwerpen omvat tenminste de volgende stappen: identificatie van middelen (assets); inventarisatie van functionele eisen; beoordeling van functionele eisen in de context van het beoogd gebruik; evaluatie van bekende toepassingsmogelijkheden en hun beperkingen; evaluatie van bestaande ontwerpen en implementaties.	Stappen ter voorbereiding van veilige netwerkontwerpen
CVZ_U.01.02	Ontwerp	Leidende ontwerpprincipes, zoals ‘defence in depth’ (of anders geformuleerd ‘inbraak betekent geen doorbraak’) worden gehanteerd. Robuustheid (resilience) van het ontwerp bepaalt de beschikbaarheid van netwerken, zoals door het toepassen van redundancy, back-up van configuratiegegevens en snel beschikbare reservedelen.	Leidende ontwerpprincipes worden gehanteerd of anders geformuleerd: “inbraak betekent geen doorbraak”
CVZ_U.01.03	Ontwerp	Netwerkbeveiliging is gebaseerd op International Telecommunication Union - Telecommunications sector (ITU-T) X.80x (zie de ISO 27001 2017 Annex C).	Netwerkbeveiliging is gebaseerd op ITU-T X.80x
CVZ_U.01.04	Ontwerp	Netwerkontwerpen zijn gestructureerd gedocumenteerd in actuele overzichten.	Netwerkontwerpen zijn gestructureerd gedocumenteerd in actuele overzichten
CVZ_U.01.05	Implementatie	De implementatie van netwerkbeveiliging is gebaseerd op het netwerkontwerp zoals in norm U.01.04 is bedoeld en is in richtlijnen samengevat conform de ISO 27033-2 2012.	De implementatie van netwerkbeveiliging is gebaseerd op netwerkontwerp en in richtlijnen samengevat
CVZ_U.01.06	Beheer	Netwerken zijn zo opgezet dat ze centraal beheerd kunnen worden.	Netwerken zijn zo opgezet dat ze centraal beheerd kunnen worden
CVZ_U.02.01	Inlogprocedure	Voor het verlenen van toegang tot het netwerk aan externe leveranciers wordt vooraf een risicoafweging gemaakt. De risicoafweging bepaalt onder welke voorwaarden de leveranciers toegang krijgen. Uit een registratie blijkt hoe de rechten zijn toegekend.	Voor het verlenen van toegang tot het netwerk aan externe leveranciers wordt vooraf een risicoafweging gemaakt
CVZ_U.02.02	Inlogprocedure	Als vanuit een onvertrouwde zone toegang wordt verleend naar een vertrouwde zone, gebeurt dit alleen op basis van minimaal twee-factorauthenticatie.	Toegang vanuit een niet-vertrouwde zones naar een vertrouwde zone
CVZ_U.02.03	Inlogprocedure	Toegang tot netwerken is beperkt tot geautoriseerde gebruikers (en geautoriseerde applicaties). Drie gebieden waarvoor expliciete inlogmechanismen worden toegepast, zijn: Remote login, Voor gebruikers die van buiten inloggen op de door de organisatie beheerde bedrijfsnetwerken. Versterkte authenticatie, Voor toepassingen waarbij de ‘standaard’-authenticatie van gebruikers (en applicaties) kan worden gecompromitteerd. Single Sign-On, Voor situaties waarbij netwerken worden geacht authenticatie-checks uit te voeren voor verschillende toepassingen.	Toegang tot netwerken is beperkt tot geautoriseerde gebruikers
CVZ_U.03.01	Beheerd	Voor het beheer van netwerkapparatuur zijn verantwoordelijkheden en procedures vastgesteld.	Voor het beheer van netwerkapparatuur zijn verantwoordelijkheden en procedures vastgesteld
CVZ_U.03.02	Beheerd	Netwerken worden geregistreerd en gemonitord conform vastgelegde procedures en richtlijnen.	Netwerken worden geregistreerd en gemonitord conform vastgelegde procedures en richtlijnen
CVZ_U.03.03	Beheerd	Beheeractiviteiten worden nauwgezet gecoördineerd, zowel om de dienstverlening voor de organisatie te optimaliseren als om te waarborgen dat beheersmaatregelen consistent in de hele informatieverwerkende infrastructuur worden toegepast.	Beheeractiviteiten worden nauwgezet gecoördineerd
CVZ_U.03.04	Beheerd	Ter bescherming tot netwerkdiensten en/of - voor zover noodzakelijk - van toepassingen zijn voor het beperken van de toegang procedures opgesteld.	Ter bescherming tot netwerkdiensten en/of -toepassingen zijn voor procedures opgesteld
CVZ_U.03.05	Beheerst	De functies van operationeel netwerkbeheer en overige computerbewerkingen zijn gescheiden.	De functies van operationele netwerkbeheer en overige computerbewerkingen zijn gescheiden
CVZ_U.03.06	Beheerst	Systemen worden voorafgaand aan de toegang tot het netwerk geauthentiseerd.	Systemen worden voorafgaand aan de toegang tot het netwerk geauthentiseerd
CVZ_U.04.01	Vertrouwelijkheids- of geheimhoudingsovereenkomsten	Voor de vertrouwelijkheids- of geheimhoudingsovereenkomsten worden de volgende elementen in overweging genomen: de looptijd van een overeenkomst; de benodigde acties bij beëindiging; de acties van ondertekenaars bij onbevoegde openbaarmaking van informatie; hoe het eigendom van vertrouwelijke informatie zich verhoudt tot de bescherming; het toegelaten gebruik van vertrouwelijke informatie en de rechten van de ondertekenaar om informatie te gebruiken; de voorwaarden voor het teruggeven of vernietigen van informatie na beëindiging; de acties in geval van schending van de overeenkomst; de privacyregelgeving (Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) en Uitvoeringswet Algemene Verordening Gegevensbescherming (UAVG)).	Elementen ter overweging bij vertrouwelijkheids- of geheimhoudingsovereenkomsten
CVZ_U.05.01	Beveiligingsmechanismen	Bij draadloze verbindingen zoals wifi en bij bedrade verbindingen buiten het gecontroleerd gebied wordt gebruik gemaakt van encryptiemiddelen waarvoor het Nationaal Bureau voor Verbindingsbeveiliging (NBV) een positief inzetadvies heeft afgegeven.	Binnenkomend en uitgaand dataverkeer wordt bewaakt en geanalyseerd op kwaadaardige elementen
CVZ_U.05.02	Beveiligingsmechanismen	De noodzakelijke beveiligingsmechanismen in de vorm van technische beveiligingsfuncties, zoals segmentatie, detectie en protectie, monitoring en versleuteling van het dataverkeer zijn vastgelegd in een overeenkomst.	Ontdekte nieuwe dreigingen vanuit de analyse worden gedeeld binnen de overheid
CVZ_U.05.03	Beveiligingsmechanismen	Beveiligingsmechanismen voor communicatie worden voorzien op de volgende Open Systems Interconnection (OSI)-lagen: Applicatieniveau, Voor authenticiteit, integriteit, vertrouwelijkheid en onweerlegbaarheid: encryptie. Transportniveau, Voor veilige point to point-verbindingen: encryptie. Netwerkniveau, Voor veilige communicatie tussen devices, encryptie, firewalls en netwerkverbindingen: Virtual Private Network (VPN).	Bij draadloze verbindingen wordt gebruik gemaakt van encryptiemiddelen
CVZ_U.05.04	Dienstverleningsniveaus	Het dienstverleningsniveau wordt afgestemd op de volgende eisen: de vereiste performance en beschikbaarheid van het netwerk; de toegestane verbindingstypen; de toegestane netwerkprotocollen; de toegepaste applicaties op de te leveren netwerkservices; de beoogde architectuur- en ontwerpprincipes.	Eisen op basis waarvan het dienstverleningsniveau wordt afgestemd
CVZ_U.05.05	Beheereisen	Het dataverkeer dat de organisatie binnenkomt of uitgaat, wordt bewaakt/geanalyseerd op kwaadaardige elementen middels detectie-voorzieningen (zoals beschreven in de richtlijn voor implementatie van detectie-oplossingen), zoals het Nationaal Detectie Netwerk of GDI, die worden ingezet op basis van een risico-inschatting, mede aan de hand van de aard van de te beschermen gegevens en informatiesystemen.	De noodzakelijke beveiligingsmechanismen zijn vastgelegd in een overeenkomst
CVZ_U.05.06	Beheereisen	Bij ontdekte nieuwe dreigingen vanuit de analyse op kwaadaardige elementen worden deze, rekening houdend met de geldende juridische kaders, verplicht gedeeld binnen de overheid, waaronder met het Nationaal Cyber Security Centrum (NCSC) of de sectorale Computer Emergency Response Team (CERT), bij voorkeur door geautomatiseerde mechanismen (threat intelligence sharing).	Beveiligingsmechanismen voor communicatie worden voorzien op de OSI lagen
CVZ_U.06.01	Gescheiden (in domeinen)	Het netwerk is in (logische of fysieke) domeinen (of zones) opgedeeld op grond van risico’s voor onderlinge negatieve beïnvloeding van informatiesystemen binnen een domein en het beoogde betrouwbaarheidsniveau.	Alle gescheiden groepen hebben een gedefinieerd beveiligingsniveau
CVZ_U.06.02	Gescheiden (in domeinen)	Alle gescheiden groepen hebben een gedefinieerd beveiligingsniveau.	Het netwerk is opgedeeld op grond van risico’s voor onderlinge negatieve beïnvloeding
CVZ_U.06.03	Gescheiden (in domeinen)	Perimeters van netwerkzones worden nauwkeurig gedefinieerd en de gecontroleerde doorgang van de informatie tussen netwerkdomeinen wordt beheerst met een gateway (bijvoorbeeld een firewall en een filterende router).	Perimeters van netwerkzones worden nauwkeurig gedefinieerd en de gecontroleerde doorgang wordt beheerst
CVZ_U.06.04	Gescheiden (in domeinen)	Draadloze toegang tot gevoelige domeinen wordt behandeld als een externe verbinding en wordt beveiligd met de eisen geldend voor externe verbindingen.	Draadloze toegang tot gevoelige domeinen wordt behandeld als externe verbinding
CVZ_U.07.01	Passend	Voor de beveiliging van elektronische berichten gelden de vastgestelde standaarden tegen phishing en afluisteren van de ‘pas- toe-of-leg-uit’- lijst van het Forum Standaardisatie.	Voor de beveiliging van elektronische berichten gelden de vastgestelde standaarden tegen phishing en afluisteren
CVZ_U.07.02	Passend	Voor veilige berichtenuitwisseling met basisregistraties wordt, conform de ‘pas-toe-of-leg-uit-lijst van het Forum Standaardisatie, gebruik gemaakt van de actuele versie van Digikoppeling.	Voor veilige berichtenuitwisseling met basisregistraties wordt gebruik gemaakt van Digikoppeling
CVZ_U.07.03	Passend	Bij web- en mailverkeer van gevoelige gegevens wordt gebruik gemaakt van Public Key Infrastructure (PKI)-Overheid-certificaten. Gevoelige gegevens zijn onder andere digitale documenten binnen de overheid waar gebruikers rechten aan kunnen ontlenen.	Bij web- en mailverkeer van gevoelige gegevens wordt gebruik gemaakt van PKI-Overheid certificaten
CVZ_U.07.04	Passend	Om zekerheid te bieden over de integriteit van het elektronische bericht, wordt voor elektronische handtekeningen gebruik gemaakt van de Advanced Electronic Signatures (AdES) Baseline Profile standaard of de European Telecommunications Standards Institute (ETSI) TS 102 176-1 (en relevante standaarden uit de pas-toe-of-leg-uit lijst van het Forum Standaardisatie).	Voor elektronische berichten wordt gebruik gemaakt van de AdES Baseline Profile standaard of ETSI TS 102 176-1
CVZ_U.07.05	Passend	Voor de beveiliging van het elektronische berichtenverkeer worden passende maatregelen getroffen, zoals: de berichten te beschermen tegen onbevoegde toegang, wijziging of weigering van dienstverlening met het classificatieschema van de organisatie; een correcte adressering en het transport van het bericht waarborgen; de herstelbaarheid van onderbroken communicatie en de beschikbaarheid van de dienst; de wettelijke bepalingen zoals eisen voor elektronische handtekeningen; het toestemming verkrijgen van het verantwoordelijke management en de gegevenseigenaren, voorafgaand aan het gebruiken van externe openbare diensten zoals instant messaging, sociale netwerken of het delen van bestanden; de twee-factorauthenticatie voor de toegang vanuit de openbaar toegankelijke netwerken.	Voor de beveiliging van elektronische berichtenverkeer worden passende maatregelen getroffen
CVZ_U.08.01	Openbare netwerken	Met de communicerende partijen worden afspraken gemaakt over: de wederzijdse authenticatie; de bevoegdheden voor het gebruik van de dienst; de integriteit en vertrouwelijkheid van transacties, belangrijke documenten en de onweerlegbaarheid van de ontvangst; een passende verificatie voor de controle van de transactie.	Met communicerende partijen worden afspraken gemaakt
CVZ_U.09.01	Filterfunctie	Voor elke gateway of firewall bestaat een actueel configuratiedocument dat de complete configuratie en de functionele eisen van de gateway of firewall beschrijft.	Voor elke gateway of firewall bestaat een actueel configuratiedocument
CVZ_U.09.02	Filterfunctie	De filterfunctie van gateways en firewalls zijn instelbaar.	De filterfunctie van gateways en firewalls is instelbaar
CVZ_U.09.03	Filterfunctie	Gebeurtenissen worden vastgelegd in auditlogs en worden, indien aanwezig, doorgegeven aan centrale systemen zoals Security Information and Event Management (SIEM).	Gebeurtenissen worden vastgelegd in auditlogs en worden doorgegeven aan centrale systemen zoals SIEM
CVZ_U.09.04	Toegestaan	Uitsluitend toegestaan netwerkverkeer wordt doorgelaten.	Uitsluitend toegestaan netwerkverkeer wordt doorgelaten
CVZ_U.10.01	Gescheiden end-to-end-connectie	De end-to-end-connectie: wordt gecreëerd door scheiding van de adresseringsruimte en routeringen tussen Virtual Private Network (VPN’s) over het onderliggende netwerk; geeft garanties dat de interne structuur van het onderliggende netwerk niet zichtbaar is voor andere netwerken; biedt bescherming tegen denial of service attacks en ongeautoriseerde toegang; biedt bescherming tegen label spoofing (het mogelijk injecteren van foute labels).	De end-to-end
CVZ_U.11.01	Vertrouwelijkheid	Voor het waarborgen van de vertrouwelijkheid van communicatie tussen de zender en ontvanger wordt versleuteling toegepast op een of meer van de juiste verbindingslagen (Open Systems Interconnection (OSI)-laag 1 t/m 7). Public Key Infrastructure (PKI) faciliteert deze functie.	Voor het waarborgen van de vertrouwelijkheid wordt versleuteling toegepast op één of meer verbindingslagen
CVZ_U.11.02	Integriteit	Voor het waarborgen van de integriteit van de communicatie tussen de zender en ontvanger wordt een digitale ondertekening toegepast. Toepassingsvoorbeelden zijn: communicatieprotocollen die de ontvangst onweerlegbaar maken; applicatieprotocollen die de signatuur van de zender gebruiken voor onweerlegbaarheid van de ontvangst en de integriteit van de ontvangen data.	Voor het waarborgen van de integriteit van communicatie wordt digitale ondertekening toegepast
CVZ_U.11.03	Cryptografische	Cryptografische beheersmaatregelen moeten expliciet aansluiten bij de standaarden op de ‘pas-toe-of-leg-uit’-lijst van het Forum Standaardisatie.	Cryptografische beheersmaatregelen sluiten aan bij de Pas-Toe-of-Leg-Uit standaarden
CVZ_U.11.04	Beheersmaatregelen	Cryptografische algoritmen voldoen aan de hoogst mogelijke industrie-standaarden, voor de sterkte, met een voor de toepassing en contextrelevante sleutellengte en algoritme, zoals uit de Forum Standaardisatie-lijst: Advanced Encryption Standard (AES); Sleutellengte 128 bit voor ‘lichte’ en 192 of 256 bits voor ‘zware’ toepassingen.	Cryptografische algoritmen voldoen aan de hoogst mogelijke industriestandaarden
CVZ_U.12.01	Authenticatie, autorisatie en versleuteling	Omdat draadloze netwerken altijd en overal fysiek benaderbaar zijn, worden de volgende algemene maatregelen en beveiligingslagen altijd toegepast: Netwerktoegangscontrole (Institute of Electrical and Electronics Engineers (IEEE) 802.1x) en apparaat-authenticatie (Extensible Authentication Protocol - Transport Layer Security (EAP-TLS)) beschermt netwerken tegen aansluiting van ongeautoriseerde gebruikers. Integriteitcontrolemechanismen voorkomen man-in-the-middle attacks. Encryptie op netwerkniveau; het sterkst mogelijke algoritme/protocol wordt standaard toegepast met backwards- compatibility-mogelijkheden voor de ondersteuning van oudere of minder sterke protocollen. Autorisatie van mobiele clients, bijvoorbeeld via Media Access Control (MAC)-adresfiltering. Toegangscontrole van eindgebruikers, bijvoorbeeld via Role Based Access Control (RBAC). Niet toegestane typen netwerkverkeer worden geblokkeerd. Niet benodigde functies zijn altijd uitgeschakeld (hardening). Bekende kwetsbaarheden in de systeemsoftware worden doorlopend opgelost (patching en patchmanagement).	Algemene maatregelen en ‘beveiligingslagen’ voor draadloze netwerken
CVZ_U.13.01	Verbindingen	Voor de beheersing van netwerken worden de volgende minimumeisen toegepast: de identificatie van alle soorten netwerkverbindingen die worden gebruikt; een actuele lijst van toegestane en gebruikte protocollen; een actuele lijst van gebruikte netwerktoepassingen; een continu onderzoek naar beveiligingsrisico’s voor netwerken; een actuele netwerktopologie en daarvoor geldende beveiligingseisen.	Voor de beheersing van netwerken worden minimumeisen
CVZ_U.13.02	Bewaakt	Netwerken worden bewaakt op het beoogd gebruik en overtreding van het beveiligingsbeleid wordt gelogd.	Netwerken worden bewaakt op het beoogd gebruik en overtreding van securitybeleid gelogd
CVZ_U.14.01	Authenticatie van netwerknodes	Alvorens logisch toegang te verkrijgen tot een netwerk wordt de authenticiteit van een aangesloten netwerkdevice gecontroleerd (Extensible Authentication Protocol - Transport Layer Security (EAP-TLS)).	Authenticiteit van aangesloten netwerkdevices wordt gecontroleerd
CVZ_U.14.02	Authenticatie van netwerknodes	Alleen de specifiek voor het netwerk toegestane netwerk-devices worden logisch gekoppeld met de in het netwerk aanwezige clients en informatiesystemen (Institution of Electrical Engineers (IEE) 802.1x).	Alleen specifiek toegestane netwerkdevices worden gekoppeld met de aanwezige clients en informatiesystemen
CVZ_U.15.01	Beheerd	Netwerkbeveiligingsbeheer omvat activiteiten, methoden, procedures en gereedschappen voor administratie, onderhoud en veilig beschikbaar stellen van netwerkverbindingen. Met name geldt daarbij: Administratie: Het continue actualiseren van de netwerktopologie. Het beheersen en ‘huishouden’ van netwerk-resources en de wijze waarop die beschikbaar zijn gesteld. Beschikbaarheidsbeheer: Het zorgdragen dat netwerkfaciliteiten constant beschikbaar zijn en dat het netwerk wordt gemonitord, zodat onderbrekingen zo vroeg mogelijk worden ontdekt en verholpen. Incidentmanagement: Het zorgdragen dat op alle incidenten en bevindingen actie wordt ondernomen, met rapportage. Technische kwetsbaarhedenmanagement: Het verzamelen en uitvoeren van beveiligingsupgrades, zoals het aanbrengen van patches tegen kwetsbaarheden in firmware of netwerk-Operating Software (OS) en het nemen van preventieve maatregelen voor fysieke kwetsbaarheden, zoals ongeautoriseerde toegang tot netwerkbekabeling. Het verhelpen van fysieke kwetsbaarheden in het netwerk zoals bescherming tegen ongeautoriseerde (fysieke) toegang van netwerksegmenten.	Netwerkbeveiligingsbeheer omvat activiteiten, methoden, procedures en gereedschappen voor administratie
CVZ_U.15.02	Beheerst	Netwerkbeheer omvat het doorvoeren van logische en fysieke wijzigingen in netwerken, zoals patching van netwerkbekabeling in netwerkverdeelkasten.	Netwerkbeheer omvat het doorvoeren van logische én fysieke wijzigingen in netwerken
CVZ_U.16.01	Gemaakt en bewaard	Overtredingen van het actuele netwerkbeleid (afwijkingen van de baseline) worden geregistreerd en vastgelegd in auditlogs.	Overtredingen van het actuele netwerkbeleid worden geregistreerd en vastgelegd in auditlogs
CVZ_U.16.02	Beoordeeld	Het beoordelen van overtredingen wordt geautomatiseerd uitgevoerd bijvoorbeeld met SIEM of functioneel gelijkwaardige systemen en beoordeeld door deskundigen.	Het beoordelen van overtredingen wordt geautomatiseerd uitgevoerd en beoordeeld door deskundigen
CVZ_U.17.01	Samenhang	De beveiligingsarchitectuur staat niet op zichzelf, maar is verweven met de architectuur van het te beveiligen systeem.	De beveiligingsarchitectuur is verweven met de architectuur van het te beveiligen systeem
CVZ_U.17.02	Samenhang	De beveiligingsarchitectuur is gelaagd, zoals: het Nederlandse Overheid Referentie Architectuur (NORA)-beveiligingsmetamodel; SABSA®.	De beveiligingsarchitectuur is gelaagd
CVZ_U.17.03	Samenhang	De netwerktopologie is in kaart gebracht en wordt continu actueel gehouden.	De netwerk topologie is in kaart gebracht en wordt continu actueel gehouden

Control (normen)

export normen Control als csv

ID	trefwoord	Stelling	Norm
CVZ_C.01.01	Naleving	De naleving van het netwerkbeveiligingsbeleid wordt periodiek getoetst en geëvalueerd door een audit met tenminste de volgende elementen: netwerktopologie/-ontwerp met principes als ‘defence in depth’ en ‘inbraak betekent geen doorbraak’; identificatie- en authenticatiemechanismen; autorisatiemechanismen en een actuele administratie van de uitgegeven rechten; actuele beleidsregels voor de netwerkbeveiliging; aanwijzingen voor hardening van netwerkcomponenten; verifieerbare auditlogoplossing.	De naleving van netwerkbeveiligingsbeleid wordt periodiek getoetst en geëvalueerd
CVZ_C.02.01	Inrichting	De controlelijst voor een veilige inrichting van netwerk(diensten) is samengesteld vanuit: een actueel beveiligingsbeleid; gerelateerde security operation-documentatie; specifieke beveiligingsarchitectuur voor netwerk en communicatie(diensten); het beleid voor toegang tot security gateway services; bedrijfscontinuïteitsplannen; relevante beveiligingscondities voor netwerkverbindingen.	Informatiesystemen worden jaarlijks gecontroleerd op technische naleving van beveiligingsnormen en risico’s
CVZ_C.02.02	Periodiek	Informatiesystemen worden jaarlijks gecontroleerd op de technische naleving van beveiligingsnormen en risico’s op de feitelijke veiligheid. Dit kan bijvoorbeeld door (geautomatiseerde) kwetsbaarhedenanalyses of penetratietesten.	Checklist voor veilige inrichting van netwerk(diensten)
CVZ_C.02.03	Verantwoordelijke	De resultaten worden gerapporteerd aan het verantwoordelijke management.	Resultaten worden gerapporteerd aan het verantwoordelijke management
CVZ_C.03.01	Robuustheid	De teststrategie voor netwerkbeveiliging is vastgelegd en geactualiseerd en bevat tenminste de volgende onderzoekselementen: de robuustheid van het ontwerp met principes als ‘defence in depth’ en ‘inbraak betekent geen doorbraak’; de sterkte van Identificatie-, Authenticatie en Autorisatie (IAA)-mechanismen en de relevantie van uitgegeven rechten; de juiste implementatie van de beleidsregels voor netwerkbeveiliging; de verificatie van de hardening van netwerkcomponenten; de verificatie van de auditlogoplossing; de bruikbaarheid en functionele doelmatigheid van beveiligingsmaatregelen; informatie over gebeurtenissen en incidenten, gerapporteerd door servicepersoneel en eindgebruikers.	De teststrategie voor netwerkbeveiliging is vastgelegd en geactualiseerd
CVZ_C.04.01	Onderzoek van gebeurtenissen	Zeer belangrijke onderdelen van netwerkbeveiliging zijn het: via auditlogging en continue monitoring en gekoppeld aan detectie registreren van gebeurtenissen; onderzoek uit te voeren en vervolgens; snel reageren.	Zeer belangrijke onderdelen van netwerkbeveiliging
CVZ_C.04.02	Onderzoek van gebeurtenissen	Continue bewaking via monitoring legt de volgende informatie vast: auditlogs vanuit de netwerkcomponenten: firewalls, router, servers etc.; analyse-informatie vanuit Intrusion Detection Systems (IDS); resultaten vanuit netwerkscanningsactiviteiten.	Continue bewaking via monitoring
CVZ_C.05.01	Verantwoordelijkheden	De communicatievoorzieningen worden geïdentificeerd en gedefinieerd.	De communicatievoorzieningen worden geïdentificeerd en gedefinieerd
CVZ_C.05.02	Verantwoordelijkheden	Beheerderstaken vereisen in sommige gevallen vergaande bevoegdheden met risico’s voor de doelorganisatie. Het beleggen van de juiste verantwoordelijkheden en toezien op het beoogde gebruik daarvan vergt extra aandacht, te weten: De entiteit die verantwoordelijk is voor de communicatievoorzieningen wordt bepaald en de taken en details, vanuit de verantwoordelijkheid zijn actueel, vastgelegd en bekend. De rollen en (speciale) bevoegdheden van netwerkbeheerders zijn gedefinieerd en gedocumenteerd. De netwerkbeheerders zijn en blijven goed opgeleid en competent voor de uitvoering van hun taken. De coördinatie en het overzicht van informatiebeveiligingsaspecten van dienstverleners is geïdentificeerd gedocumenteerd en wordt continu gemonitord.	Beheerderstaken vereisen bevoegdheden met risico’s voor de doelorganisatie