BIO Thema Applicatieontwikkeling

Dit Normenkader is deel van ISOR.

Binnen dit normenkader

Relatie tussen principes en onderliggende normen

Een themaprincipe is een richtinggevende uitspraak binnen een bepaald thema, zoals beveiliging of privacy. Een themaprincipe is vaak nog vrij breed, maar valt uiteen in een aantal deelonderwerpen, die met trefwoorden zijn aangegeven: de conformiteitsindicatoren. Onder elk trefwoord vallen een aantal normen, concrete aanbevelingen die je uit kunt voeren om dat deel van het principe te realiseren. Conformeer je je aan alle normen, dan conformeer je je aan de indicator en uiteindelijk aan het principe.

Stel dat het thema Gezondheid onderdeel uitmaakte van de NORANederlandse Overheid ReferentieArchitectuur. Dan zou een gezondheidsprincipe kunnen zijn: de volwassene eet gezond en in gepaste hoeveelheden. Logischerwijs valt dat uiteen in een aantal trefwoorden, de conformiteitsindicatoren: eet gezond en gepaste hoeveelheden. Iemand kan immers heel gezond eten naar binnen werken, maar veel te veel of juist te weinig. Of de juiste hoeveelheid calorieën binnenkrijgen uit eenzijdige voeding en zo toch niet gezond eten. In de praktijk heb je aan deze kernwoorden nog niets: je hebt normen nodig die uitwerken hoe je dit realiseert en meet. De normen die gepaste hoeveelheid concretiseren zouden bijvoorbeeld betrekking kunnen hebben op de afmeting van de volwassene, de hoeveelheid beweging en de calorische waarde van het eten.

Klik verder voor alle eigenschappen van themaprincipes, conformiteitsindicatoren en normen.

Indelingen binnen BIO Thema Applicatieontwikkeling

Alle onderdelen van BIO Thema Applicatieontwikkeling zijn ingedeeld volgens de SIVA-methode. Dat betekent dat alle principes en onderliggende normen zijn ingedeeld in één van drie aspecten: Beleid, Uitvoering of Control (B, U of C). Binnen normenkaders die geheel volgens de SIVA-methode zijn opgesteld herken je bovendien een tweede indeling, in de invalshoeken Intentie of Functie of Gedrag of Structuur (I, F, G of S). Deze indeling heeft binnen SIVA tot doel om lacunes te ontdekken in de objectanalyse die leidt tot normen. Voor de Privacy Baseline geldt een uitzondering. Daar heeft IFGS geen rol gespeeld bij de samenstelling van het 'normenkader'. De IFGS-aanduiding is hier achteraf toegevoegd als indicatie van het handelingsperspectief.

De principes en onderliggende normen van BIO Thema Applicatieontwikkeling zijn op basis hiervan in een aantal overzichten gezet:

Principes uit BIO Thema Applicatieontwikkeling

In deze tabel staan alle principes uit BIO Thema Applicatieontwikkeling, met het unieke ID, Criterium en de trefwoorden die verder zijn uitgewerkt in normen. Gebruik de pijltjes bovenaan de kolommen om de sortering aan te passen en klik op een principe om alle eigenschappen te zien en de onderliggende normen te bekijken. Deze tabellen zijn ook beschikbaar als csv-download (alle beveiligingsaspecten / beleid / uitvoering / Control) en in uitgebreide versie met alle bestaande eigenschappen.

Beleid

csv principes beleid

ID		Criterium
AppO_B.01	Beleid voor (beveiligd) ontwikkelen	Voor het ontwikkelen van software en systemen behoren regels te worden vastgesteld en op ontwikkelactiviteiten binnen de organisatie te worden toegepast.
AppO_B.02	Systeem ontwikkelmethode	Ontwikkel activiteiten behoren te zijn gebaseerd op gedocumenteerde systeem ontwikkelmethodes en waarin o.a. standaarden/procedures voor de applicatieontwikkeling, het toepassen van beleid en wet en regelgeving en een projectmatige aanpak zijn geadresseerd.
AppO_B.03	Classificatie van Informatie	InformatieBetekenisvolle gegevens. behoort te worden geclassificeerd met betrekking tot wettelijke eisen, waarde, belang en gevoeligheid voor onbevoegde bekendmaking of wijziging.
AppO_B.04	Engineeringprincipes beveiligde systemen	Principes voor de engineering van beveiligde systemen behoren te worden vastgesteld, gedocumenteerd, onderhouden en toegepast voor alle verrichtingen betreffende het implementeren van informatiesystemen.
AppO_B.05	Business Impact Analyse	De BIA behoort te worden uitgevoerd vanuit verschillende perspectieven, zich te richten op verschillende scenario’s en vast te stellen welke impact de aspecten beschikbaarheidgegevens worden opgeslagen volgens duurzame normen en afhankelijk van de organisatiekeuze beschikbaar gesteld aan verschillende afnemers. Dit kan zich bijvoorbeeld uiten in technische, privacy afgeschermde, digitale, open of gesloten vormen., integriteit, vertrouwelijkheidDe eigenschap dat informatie niet beschikbaar wordt gesteld of wordt ontsloten aan onbevoegde personen en controleerbaarheid (BIVC) hebben op de organisatie.
AppO_B.06	Privacy en bescherming van persoonsgegevens (GEB/DPIA analyse)	Bij het ontwikkelen van applicaties behoren privacy en bescherming van persoonsgegevens, voor zover van toepassing, te worden gewaarborgd in overeenstemming met relevante wet- en regelgeving.
AppO_B.07	Kwaliteitsmanagement systeem	De doelorganisatie behoort conform uitgestippeld ontwikkel en onderhoudsbeleid een kwaliteitsmanagement systeem (KMS) in te richten, dat ervoor zorgt dat applicatieontwikkeling en -onderhoud wordt uitgevoerd en beheerstin een omgeving die vooraf gedefinieerd is en volgens wetgeving en referentiearchitectuur is ingericht. Het is een structurele aanpak..
AppO_B.08	Toegangsbeveiliging op programmacode	Toegang tot de programmacode en broncode bibliotheken behoort te worden beperkt.
AppO_B.09	Projectorganisatie	Binnen de (project-)organisatie behoort een beveiligingsfunctionaris te zijn benoemd die het systeem ontwikkeltraject ondersteunt in de vorm van het bewaken van beveiligingsvoorschriften en die inzicht verschaft in de samenstelling van het applicatielandschap.

Uitvoering

csv principes uitvoering

ID		Criterium
AppO_U.01	Procedures voor wijzigingsbeheer m.b.t. applicaties	Wijzigingen aan systemen binnen de levenscyclus van de ontwikkeling behoren te worden beheerstin een omgeving die vooraf gedefinieerd is en volgens wetgeving en referentiearchitectuur is ingericht. Het is een structurele aanpak. door het gebruik van formele procedures voor wijzigingsbeheer.
AppO_U.02	Beperkingen voor de installatie van software(richtlijnen)	Voor het door gebruikers/ontwikkelaars installeren van software behoren regels te worden vastgesteld en te worden geïmplementeerd.
AppO_U.03	Richtlijnen voor programmacode (best practices)	Voor het ontwikkelen van (programma)code behoren specifieke regels van toepassing te zijn en gebruik te worden gemaakt van specifieke best practices.
AppO_U.04	Analyse en specificatie van informatiesystemen	De functionele eisen die verband houden met nieuwe informatiesystemen of voor uitbreiding van bestaande informatiesystemen behoren te worden geanalyseerd en gespecificeerd.
AppO_U.05	Analyse en specificatie van informatiebeveiligingseisen	De beveiligingseisen die verband houden met informatiebeveiligingHet proces van vaststellen van de vereiste betrouwbaarheid van informatiesystemen in termen van vertrouwelijkheid, beschikbaarheid en integriteit alsmede het treffen, onderhouden en controleren van een samenhangend pakket van bijbehorende maatregelen. behoren te worden opgenomen in de eisen voor nieuwe informatiesystemen en voor uitbreiding van bestaande informatiesystemen.
AppO_U.06	Applicatie ontwerp	Het applicatie ontwerp behoort gebaseerd te zijn op informatie, welke is verkregen uit verschillende invalshoeken, zoals: Business vereisten en reviews, omgevingsanalyse en (specifieke) beveiliging.
AppO_U.07	Applicatie functionaliteiten	Informatiesystemen behoren zo te worden ontworpen, dat de invoer-, verwerking- en outputfuncties van gegevensWeergave van een feit, begrip of aanwijzing, geschikt voor overdracht, interpretatie of verwerking door een persoon of apparaat. Het betreft hier alle vormen van gegevens, zowel data uit informatiesystemen als records en documenten, in alle vormen zoals gestructureerd als ongestructureerd (op het juiste moment) in het proces worden gevalideerd op juistheid, tijdigheid en volledigheidBetekent dat alle procesgebonden informatie is vastgelegd en wordt beheerd die aanwezig zou moeten zijn conform het beheerregime dat voor dat proces is vastgesteld. om het businessproces optimaal te kunnen ondersteunen.
AppO_U.08	Applicatiebouw	De bouw van applicaties inclusief programmacode behoort te worden uitgevoerd op basis van (industrie) good practice en door ontwikkelaars die beschikken over de juiste skills/tools en de applicaties behoren te worden gereviewd.
AppO_U.09	Testen van systeembeveiliging	Tijdens ontwikkelactiviteiten behoren zowel bedrijfsfunctionaliteiten als de beveiligingsfunctionaliteiten te worden getest.
AppO_U.10	Systeem acceptatietests	Voor nieuwe informatiesystemen, upgrades en nieuwe versies behoren programma’s voor het uitvoeren van acceptatietests en gerelateerde criteria te worden vastgesteld.
AppO_U.11	Beschermen van testgegevens	Testgegevens behoren zorgvuldig te worden gekozen, beschermd en gecontroleerd.
AppO_U.12	Beveiligde ontwikkel- (en test) omgeving	Organisaties behoren beveiligde ontwikkelomgevingen vast te stellen en passend te beveiligen voor verrichtingen op het gebied van systeemontwikkeling en integratie en die betrekking hebben op de gehele levenscyclus van de systeemontwikkeling.
AppO_U.13	Applicatiekoppelingen	De koppelingen tussen applicaties behoren te worden uitgevoerd op basis geaccordeerde koppelingsrichtlijnen om de juiste services te kunnen leveren en de informatiebeveiligingHet proces van vaststellen van de vereiste betrouwbaarheid van informatiesystemen in termen van vertrouwelijkheid, beschikbaarheid en integriteit alsmede het treffen, onderhouden en controleren van een samenhangend pakket van bijbehorende maatregelen. te kunnen waarborgen.
AppO_U.14	Logging en monitoring	Applicaties behoren faciliteiten te bieden voor logging en monitoring om ongeoorloofde en onjuiste activiteiten van medewerkers en storingen binnen de applicatie tijdig te detecteren en vast te leggen.
AppO_U.15	Applicatie architectuur	De functionele- en beveiligingseisen behoren in een applicatie-architectuurEen beschrijving van een complex geheel, en van de principes die van toepassing zijn op de ontwikkeling van het geheel en zijn onderdelen., conform architectuurvoorschriften, in samenhang te zijn vastgelegd.
AppO_U.16	Tooling ontwikkelmethode	De ontwikkelmethode behoort te worden ondersteund door een tool dat de noodzakelijke faciliteiten biedt voor het effectief uitvoeren van de ontwikkelcyclus.

Control

csv control

ID		Criterium
AppO_C.01	Richtlijnen evaluatie ontwikkelactiviteiten	De projectorganisatie behoort richtlijnen voor de controleactiviteiten en rapportages te hebben geformuleerd gericht op de evaluaties van ontwikkel activiteiten, zoals requirements, specificaties en programmacode.
AppO_C.02	Versie Management	De projectorganisatie behoort in het systeem ontwikkeltraject versiebeheer op procesmatige en op efficiënte wijze ingericht te hebben.
AppO_C.03	Patchmanagement van externe programmacode	Patchmanagement behoort procesmatig en procedureel zodanig uitgevoerd te worden, dat van de gebruikte code tijdig vanuit externe bibliotheken informatie wordt ingewonnen over technische kwetsbaarheden, zodat tijdig de laatste (beveiligings)patches kunnen worden geïnstalleerd.
AppO_C.04	(Software) configuratie management	De inrichting van het configuratiebeheer behoort waarborgen te bieden dat de vastgelegde gegevensWeergave van een feit, begrip of aanwijzing, geschikt voor overdracht, interpretatie of verwerking door een persoon of apparaat. Het betreft hier alle vormen van gegevens, zowel data uit informatiesystemen als records en documenten, in alle vormen zoals gestructureerd als ongestructureerd van de software configuratie-items (SCI’s) in de configuratie-administratie (CMDB) juist en volledig zijn en blijven.
AppO_C.05	Compliance management	De projectorganisatie behoort een compliance management proces, ingericht te hebben, op basis waarvan zij de implicaties uit wet en regelgeving en verplichtingen voortvloeiend uit overeenkomsten en beleid kan vaststellen.
AppO_C.06	Quality assurance	De projectorganisatie behoort een Quality Assurance proces (QA) te hebben ingericht, op basis waarvan zij de betrouwbare werking van het ontwikkel en onderhoudproces voor de applicatieontwikkeling kan vaststellen.
AppO_C.07	Technische beoordeling van informatiesystemen na wijziging besturingsplatform	Bij veranderingen van/in besturingsplatforms behoren bedrijfskritische toepassingen te worden beoordeeld en getest om te waarborgen dat er geen nadelige impact ontstaan op de activiteiten of de beveiliging van de organisatie.
AppO_C.08	Beheersing van software ontwikkeling(sprojecten)	De project verantwoordelijke behoort voor de softwareontwikkelprojecten een beheersorganisatie te hebben ingericht waarin de structuur van de beheersprocessen, de taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden van de betrokken functionarissen zijn vastgesteld.

Onderliggende normen

ℹ️Toon uitleg relaties themaprincipe, conformiteitindicator en norm

Een themaprincipe is een richtinggevende uitspraak binnen een bepaald thema, zoals beveiliging of privacy. Een themaprincipe is vaak nog vrij breed, maar valt uiteen in een aantal deelonderwerpen, die met trefwoorden zijn aangegeven: de conformiteitsindicatoren. Onder elk trefwoord vallen een aantal normen, concrete aanbevelingen die je uit kunt voeren om dat deel van het principe te realiseren. Conformeer je je aan alle normen, dan conformeer je je aan de indicator en uiteindelijk aan het principe.

Stel dat het thema Gezondheid onderdeel uitmaakte van de NORANederlandse Overheid ReferentieArchitectuur. Dan zou een gezondheidsprincipe kunnen zijn: de volwassene eet gezond en in gepaste hoeveelheden. Logischerwijs valt dat uiteen in een aantal trefwoorden, de conformiteitsindicatoren: eet gezond en gepaste hoeveelheden. Iemand kan immers heel gezond eten naar binnen werken, maar veel te veel of juist te weinig. Of de juiste hoeveelheid calorieën binnenkrijgen uit eenzijdige voeding en zo toch niet gezond eten. In de praktijk heb je aan deze kernwoorden nog niets: je hebt normen nodig die uitwerken hoe je dit realiseert en meet. De normen die gepaste hoeveelheid concretiseren zouden bijvoorbeeld betrekking kunnen hebben op de afmeting van de volwassene, de hoeveelheid beweging en de calorische waarde van het eten.

Klik verder voor alle eigenschappen van themaprincipes, conformiteitsindicatoren en normen.

In deze tabel staan alle normen uit BIO Thema Applicatieontwikkeling. Van links tot rechts zie je het unieke ID van de norm, welk trefwoord van het bovenliggende principe de norm realiseert, de tekst van de norm en een link naar de aparte pagina van die norm. Gebruik de pijltjes bovenaan de kolommen om de sortering aan te passen en klik op een principe om alle eigenschappen te zien en de onderliggende normen te bekijken. Deze tabel is ook beschikbaar als csv-download (alle beveiligingsaspecten / beleid / uitvoering / control) en in uitgebreide versie.

Beleid

csv normen beleid

ID	trefwoord	Stelling	Norm
AppO_B.01.01	regels	De gangbare principes rondom Security by design zijn uitgangspunt voor de ontwikkeling van software en systemen is uitgangspunt voor de ontwikkeling van software en systemen.	De gangbare principes rondom Security by Design als uitgangspunt voor softwareontwikkeling
AppO_B.01.02	regels	De Handreiking: Grip op Secure Software Development (SSD) is uitgangspunt voor de ontwikkeling van software en systemen.	Grip op Secure Software Development' als uitgangspunt voor softwareontwikkeling
AppO_B.01.03	regels	In het beleid voor beveiligd ontwikkelen zijn de volgende aspecten in overweging genomen: beveiliging van de ontwikkelomgeving; richtlijnen betreffende beveiliging in de levenscyclus van softwareontwikkeling; beveiliging in de softwareontwikkelmethodologie; beveiligde coderingsrichtlijnen voor elke programmeertaal die wordt gebruikt; beveiligingseisen in de ontwikkelfase; beveiligingscontrolepunten binnen de mijlpalen van het project; beveiliging van de versiecontrole; vereiste kennis over toepassingsbeveiliging; het vermogen van de ontwikkelaar om kwetsbaarheden te vermijden, te vinden en te repareren.	Overwegingen bij het beleid voor beveiligd ontwikkelen van software
AppO_B.01.04	regels	Technieken voor beveiligd programmeren worden zowel gebruikt voor nieuwe ontwikkelingen als voor hergebruik van code uit andere bronnen.	Technieken voor beveiligd programmeren
AppO_B.02.01	systeem ontwikkelmethodes	Een formeel vastgestelde ontwikkelmethodologie wordt toegepast, bijvoorbeeld: Structured System Analyses and Design Method (SSADM) of Scrum (Agile ontwikkeling).	Software wordt ontwikkeld conform een formeel vastgestelde ontwikkelmethodologie
AppO_B.02.02	systeem ontwikkelmethodes	Softwareontwikkelaars zijn getraind om de ontwikkelmethodologie toe te passen.	Softwareontwikkelaars zijn getraind om de ontwikkelmethodologie toe te passen
AppO_B.02.03	systeem ontwikkelmethodes	Adoptie van ontwikkelmethodologie wordt gemonitord.	Adoptie van ontwikkelmethodologie wordt gemonitord
AppO_B.02.04	standaarden/procedures	Standaarden en procedures worden toegepast voor: het specificeren van requirements; het ontwikkelen, bouwen en testen; de overdracht van ontwikkelde applicatie naar de productie omgeving; de training van software ontwikkelaars.	Software wordt ontwikkelen conform standaarden en procedures
AppO_B.02.05	beleid en wet en regelgeving	De systeemontwikkelmethode ondersteunt de vereisten dat te ontwikkelen applicaties voldoen aan: de eisen uit wet en regelgeving incl. privacy; de contactuele eisen; het informatiebeveiligingsbeleid van de organisatie; de specifieke beveiligingseisen vanuit business; het classificatiemodel van de organisatie.	De systeemontwikkelmethode ondersteunt dat de te ontwikkelen applicaties voldoen aan de vereisten
AppO_B.02.06	projectmatig	Het ontwikkelen van een applicatie wordt projectmatig aangepakt waarbij o.a. aandacht wordt besteed aan: het melden van de start van het project bij de verantwoordelijke voor de beveveiligingsfunctie; het gebruik van een classificatiemodel; het toepassen van assessment voor BIVC; het creëren van een risico register; het creëren van projectmanagement office file; het registreren van belangrijke details in een business applicatie register.	Het softwareontwikkeling wordt projectmatig aangepakt
AppO_B.03.01	informatie	De Handreiking: BIO-Dataclassificatie is uitgangspunt voor de ontwikkeling van software en systemen.	Dataclassificatie' als uitgangspunt voor softwareontwikkeling
AppO_B.03.02	informatie	In alle informatiesystemen is de informatie door middel van een expliciete risicoafweging geclassificeerd, zodat duidelijk is welke bescherming nodig is.	Informatie in alle informatiesystemen is conform expliciete risicoafweging geclassificeerd
AppO_B.03.03	informatie	Bij het ontwikkelen van applicaties is informatie beschermd conform de vereisten uit het classificatieschema.	Bij applicatieontwikkeling is informatie beschermd conform de vereisten uit het classificatieschema
AppO_B.03.04	wettelijke eisen, waarde, belang, gevoeligheid	In het classificatieschema wordt rekening gehouden met de verplichtingen uit wet- en regelgevingen(o.a. privacy), organisatorische en technische requirements.	Verplichtingen uit wet en regelgeving en organisatorische en technische requirements
AppO_B.04.01	principes	De gangbare principes rondom Security by design zijn uitgangspunt voor de ontwikkeling van software en systemen.	Security by Design als uitgangspunt voor softwareontwikkeling
AppO_B.04.02	principes	Voor het beveiligen van informatiesystemen zijn de volgende principe van belang: defense in depth (beveiliging op verschillende lagen); secure by default; default deny; fail secure; wantrouwen van input van externe applicaties; secure in deployment; en bruikbaarheid en beheersbaarheid.	Principes voor het beveiligen van informatiesystemen
AppO_B.04.03	principes	Beveiliging wordt als een integraaleen benadering waarbij bijvoorbeeld organisatie, beleid, architectuur, processen gegevensbeheer, en producten onderling verbonden en afgestemd zijn. onderdeel van system ontwikkeling behandeld.	Beveiliging is integraal onderdeel van systeemontwikkeling
AppO_B.04.04	principes	Ontwikkelaars zijn getraind om veilige software te ontwikkelen.	Ontwikkelaars zijn getraind om veilige software te ontwikkelen
AppO_B.05.01	perspectieven	Bij de Business Impact Analyse worden o.a. de volgende perspectieven in beschouwing genomen: de relevante stakeholders (business owners en business- en IT specialisten); de scope van het risk assessment; het profiel van de ‘doelomgeving’; de aanvaardbaarheid van risico’s in de doelomgeving	Perspectieven bij de Business Impact Analyse
AppO_B.05.02	scenario's	De business impact analyse richt zich op verschillende scenario’s met aandacht voor: de hoeveelheid mensen die nadelig beïnvloed worden; de hoeveelheid systemen die out-of-running kan raken; een realistische analyse en een analyse van worst-case situaties.	Scenario's voor de Business Impact Analyse
AppO_B.05.03	BIVC-aspecten	Met de business impact analyse wordt vastgesteld op welke wijze een eventueel compromitteren van de aspecten beschikbaarheidgegevens worden opgeslagen volgens duurzame normen en afhankelijk van de organisatiekeuze beschikbaar gesteld aan verschillende afnemers. Dit kan zich bijvoorbeeld uiten in technische, privacy afgeschermde, digitale, open of gesloten vormen., integriteit, vertrouwelijkheidDe eigenschap dat informatie niet beschikbaar wordt gesteld of wordt ontsloten aan onbevoegde personen- en controleerbaarheid invloed hebben op de financiën van de organisatie in termen van: verlies van orders en contracten en klanten; verlies van tastbare assets; onvoorziene kosten; verlies van management control; concurrentie; late leveringen; verlies van productiviteit; compliance; en reputatie.	Vaststelling op welke wijze een eventueel compromitteren invloed heeft op de financiën van de organisatie
AppO_B.06.01	privacy en bescherming van persoonsgegevens	Om privacy en gegevensbeschermingsmaatregelen vooraf in het ontwerp mee te nemen is een GEB-analyse uitgevoerd.	GEB om vooraf in het ontwerp de privacy en gegevensbeschermingsmaatregelen mee te nemen
AppO_B.06.02	privacy en bescherming van persoonsgegevens	Voor het uitvoeren van GEB's en voor het opvolgen van de uitkomsten is een procesbeschrijving aanwezig.	procesbeschrijving voor het uitvoeren van GEB's en voor het opvolgen van de uitkomsten
AppO_B.06.03	privacy en bescherming van persoonsgegevens	Een tot standaard verheven GEB-toetsmodel wordt toegepast; dit model voldoet aan de in de AVG gestelde eisen.	Een tot standaard verheven GEB-toetsmodel wordt toegepast; dit model voldoet aan de in de AVG gestelde eisen
AppO_B.06.04	privacy en bescherming van persoonsgegevens	Privacy by Design en de GEB maken onderdeel uit van een tot standaard verheven risicomanagement aanpak.	Privacy by Design en GEB als onderdeel van een tot standaard verheven risicomanagement aanpak
AppO_B.06.05	privacy en bescherming van persoonsgegevens	De risicomanagement aanpak wordt aantoonbaar toegepast, bijvoorbeeld door in de vorm van een plan van aanpak aantoonbaar opvolging te geven aan de aanbevelingen/verbetervoorstellen.	Risicomanagement aanpak aantoonbaar toegepast
AppO_B.06.06	wet- en regelgeving	Op basis van AVG worden bij het ontwerp/ontwikkelen van applicaties de principes Privacy by design and by default gehanteerd.	Op basis van de AVG worden de principes Privacy by Design en Privacy by Default gehanteerd
AppO_B.07.01	ontwikkel en onderhoudsbeleid	De doelorganisatie beschikt over een ontwikkel- en onderhoudsbeleid.	De doelorganisatie beschikt over een ontwikkel en onderhoudsbeleid
AppO_B.07.02	ontwikkel en onderhoudsbeleid	De doelorganisatie beschikt over Quality Assurance (QA) methodiek en Kwaliteit beheersysteem (KMS) methodiek.	De doelorganisatie beschikt over QA- en KMS-methodiek
AppO_B.07.03	kwaliteitsmanagement systeem	De ontwikkel- & onderhoudsactiviteiten worden in samenhang georganiseerd en geïmplementeerd.	De ontwikkel en onderhoudsactiviteiten worden in samenhang georganiseerd en geïmplementeerd
AppO_B.07.04	kwaliteitsmanagement systeem	Er zijn informatie- en communicatieprocessen ingericht.	Voor informatie- en communicatie zijn processen ingericht
AppO_B.07.05	kwaliteitsmanagement systeem	Op de ontwikkel- en onderhoudsactiviteiten worden kwaliteitsmetingen en inspecties uitgevoerd	Op de ontwikkel- en onderhoudsactiviteiten worden kwaliteitsmetingen en inspecties uitgevoerd
AppO_B.07.06	kwaliteitsmanagement systeem	Aan het management worden evaluatie rapportages verstrekt.	Aan het management worden evaluatierapportages verstrekt
AppO_B.07.07	kwaliteitsmanagement systeem	De processen voor de inrichting van de applicatieontwikkeling en -onderhoud (impact analyse, ontwerp, realisatie testen, beheer) zijn beschreven en maken onderdeel uit van het KMS.	applicatieontwikkeling- en onderhoudprocessen zijn beschreven en maken onderdeel uit van het KMS
AppO_B.08.01	programmabroncode en broncode bibliotheken	Om de toegang tot broncode bibliotheken te beheersen en zo de kans op het corrupt raken van computerprogramma’s te verkleinen worden de volgende richtlijnen in overweging genomen: de broncode bibliotheken worden niet in operationele systemen opgeslagen; de programmacode en de broncode bibliotheek behoren te worden beheerd in overeenstemming met vastgestelde procedures; ondersteunend personeel heeft geen onbeperkte toegang tot broncode bibliotheken; het updaten van programmacode en samenhangende items en het verstrekken van programmacode aan programmeurs vindt alleen plaats na ontvangst van een passende autorisatiebewijs; programma-uitdraaien worden in een beveiligde omgeving bewaard; van elke toegang tot broncode bibliotheken wordt een registratie bijgehouden in een auditlogbestand; onderhoud en het kopiëren van programmacode in bibliotheken zijn aan strikte procedures voor wijzigingsbeheer onderworpen.	Om de toegang tot broncode bibliotheken te beheersen worden richtlijnen in overweging genomen
AppO_B.08.02	programmabroncode en broncode bibliotheken	Als het de bedoeling is dat de programmacode wordt gepubliceerd zijn aanvullende beheersmaatregelen overwogen die bijdragen aan het waarborgen van de integriteit ervan (bijv. een digitale handtekening).	Aanvullende beheersmaatregelen wanneer programmabroncode wordt gepubliceerd
AppO_B.09.01	beveiligingsfunctionaris	De beveiligingsfunctionaris zorgt o.a. voor: de actualisatie van beveiligingsbeleid; afstemming van het beveiligingsbeleid met de afgesloten overeenkomsten met o.a. de ketenpartijen; de evaluatie van de effectiviteit van de beveiliging van de ontwikkelde systemen; de evaluatie van de beveiligingsmaatregelen ten aanzien van de bestaande risico’s; de bespreking van beveiligingsissues met ketenpartijen	Taken van de beveiligingsfunctionaris
AppO_B.09.02	beveiligingsvoorschriften	De beveiligingsfunctionaris geeft o.a. inzicht in: het beheer en integratie van ontwikkel- en onderhoud voorschriften (procedureel en technisch); specifieke beveiligings- en architectuurvoorschriften; afhankelijkheden tussen informatiesystemen.	Inzicht gegeven door de beveiligingsfunctionaris

Uitvoering

csv normen uitvoering

ID	trefwoord	Stelling	Norm
AppO_U.01.01	levenscyclus	Voor het wijzigingsbeheer gelden de algemeen geaccepteerde beheer frameworks, zoals ITIL, ASL, BiSL, Scrum, SIG en SSD.	Voor het wijzigingsbeheer gelden de algemeen geaccepteerde beheer frameworks
AppO_U.01.02	levenscyclus	Het wijzigingsproces voor applicaties is zodanig ingericht dat medewerkers (programmeurs) de juiste autorisatieHet proces van het toekennen van rechten voor de toegang tot geautomatiseerde functies en/of gegevens in ICT voorzieningen krijgen om werkzaamheden te kunnen uitvoeren.	Medewerkers (programmeurs) krijgen de juiste autorisatie om werkzaamheden te kunnen uitvoeren
AppO_U.01.03	formele procedures	Nieuwe systemen en wijzigingen aan bestaande systemen volgen een formeel proces van indienen, prioriteren, besluiten, impactanalyse, vastleggen, specificeren, ontwikkelen, testen, kwaliteitscontrole en implementeren.	Nieuwe systemen en belangrijke wijzigingen aan bestaande systemen volgen een formeel wijzigingsproces
AppO_U.01.04	formele procedures	Enkele elementen van de procedures voor wijzigingsbeheer zijn: alle wijzigingsverzoeken (RFC’s) verlopen volgens een formele wijzigingsprocedure (ter voorkoming van ongeautoriseerde wijzigingsaanvragen). het generieke wijzigingsproces heeft aansluiting met functioneel beheer. wijzigingen worden doorgevoerd door bevoegde medewerkers. van elk wijzigingsverzoek wordt de impact op de geboden functionaliteit beoordeeld. uitvoering en bewaking van de verantwoordelijkheden/taken zijn juist belegd. aanvragers van wijzigingen worden periodiek geïnformeerd over de status van hun wijzigingsverzoek.	Elementen van de procedures voor wijzigingsbeheer
AppO_U.02.01	regels	De organisatie heeft een strikt beleid gedefinieerd ten aanzien van de -software die ontwikkelaars mogen installeren.	Beleid ten aanzien van het type software dat mag worden geïnstalleerd
AppO_U.02.02	regels	Het toekennen van rechten om software te installeren vindt plaats op basis van 'Least Privilege'.	Het toekennen van rechten om software te installeren vindt plaats op basis van 'Least Privilege'
AppO_U.02.03	regels	De rechten worden verleend op basis van de rollen van de type gebruikers en ontwikkelaars.	De rechten verleend op basis van de rollen van het type gebruikers en ontwikkelaars
AppO_U.03.01	regels	De programmacode voor functionele specificaties is reproduceerbaar, waarbij aandacht wordt besteed aan: gebruikte tools; gebruikte licenties; versiebeheer; documentatie van code ontwerp, omgeving, afhankelijkheden, dev/ops, gebruikte externe bronnen.	De programmacode voor functionele specificaties is reproduceerbaar
AppO_U.03.02	regels	(Programma)code wordt aantoonbaar veilig gecreëerd.	programmacode wordt aantoonbaar veilig gecreëerd
AppO_U.03.03	regels	(Programma)code is effectief, veranderbaar en testbaar waarbij gedacht kan worden aan: het juist registreren van code bugs; het voorkomen van herintroductie van code bugs; het binnen 72 uur corrigeren van beveiligingsfixes; het vastleggen van afhankelijkheden van dev/ops van applicatie (relatie tussen softwareobjecten); het adequaat documenteren van software-interface, koppelingen en API’s.	programmacode is effectief, veranderbaar en testbaar
AppO_U.03.04	best practices	Over het gebruik van vocabulaire, applicatieframework en toolkits zijn afspraken gemaakt.	Over het gebruik van vocabulaire, applicatieframework en toolkits zijn afspraken gemaakt
AppO_U.03.05	best practices	Voor het ontwikkelen van programmacode wordt gebruik gemaakt van gestandaardiseerde vocabulaire zoals ISO25010.	Voor het ontwikkelen van programmacode wordt gebruik gemaakt van gestandaardiseerde vocabulaire
AppO_U.03.06	best practices	Ontwikkelaars hebben kennis van algemene beveiligingsfouten vastgelegd in een extern CVE (Common Vulnerability and Exposures) systeem.	Ontwikkelaars hebben kennis van algemene en vastgelegde beveiligingsfouten
AppO_U.03.07	best practices	Het gebruik van programmacode uit externe programmabibliotheken mag slechts na getest te zijn, worden gebruikt.	Gebruik van programmacode uit externe programmabibliotheken
AppO_U.04.01	functionele eisen	De functionele eisen van nieuwe informatiesystemen worden geanalyseerd en bepaald op basis van verschillende invalshoeken (zoals stakeholders, business, wet en regelgeving) en vastgelegd in een Functioneel Ontwerp (FO).	Functionele eisen van nieuwe informatiesystemen worden geanalyseerd en in Functioneel Ontwerp vastgelegd
AppO_U.04.02	functionele eisen	Het Functioneel Ontwerp (FO) wordt gereviewd waarna verbeteringen en of aanvullingen op het FO plaatsvinden.	Het Functioneel Ontwerp wordt gereviewd waarna verbeteringen en/of aanvullingen plaatsvinden
AppO_U.04.03	functionele eisen	Op basis van een goedgekeurd Functioneel Ontwerp (FO) wordt een Technisch Ontwerp (TO) vervaardigd die ook ter review wordt aangeboden aan de functionaris 'Quality control' en aan de beveiligingsfunctionaris..	Op basis van een goedgekeurd Functioneel Ontwerp wordt een Technisch Ontwerp vervaardigd
AppO_U.04.04	functionele eisen	Alle vereisten worden gevalideerd door peer review of prototyping (agile ontwikkelmethode).	Alle vereisten worden gevalideerd door peer review of prototyping
AppO_U.04.05	functionele eisen	Parallel aan het vervaardigen van het FO en TO worden acceptatie-eisen vastgelegd.	Acceptatie-eisen worden vastgelegd parallel aan het Functioneel Ontwerp en Technisch Ontwerp
AppO_U.05.01	beveiligingseisen	Bij nieuwe informatiesystemen en bij wijzigingen op bestaande informatiesystemen moet uitgaande van de BIO een expliciete risicoafweging worden uitgevoerd ten behoeve van het vaststellen van de beveiligingseisen.	Een expliciete risicoafweging wordt uitgevoerd ten behoeve van het vaststellen van de beveiligingseisen
AppO_U.05.02	beveiligingseisen	De Handreikingen: Risicoanalysemethode en Risicomanagement ISO-27005 zijn uitgangspunt voor de ontwikkeling van software en systemen.	De Handreikingen: "Risicoanalysemethode" en "Risicomanagement ISO-27005
AppO_U.05.03	beveiligingseisen	Informatiebeveiligingseisen zijn al in het ontwerpstadium afgeleid uit: beleidsregels, wet en regelgeving; context- en kwetsbaarheidanalyse van de te ondersteunen bedrijfsprocessen; afspraken met en afhankelijkheden van ketenpartijen.	Informatiebeveiligingseisen
AppO_U.05.04	beveiligingseisen	Met betrekking tot informatiesystemen worden, onder andere, de volgende informatiebeveiligingseisen in overweging genomen: authenticatieHet aantonen dat degene die zich identificeert ook daadwerkelijk degene is die zich als zodanig voorgeeft: ben je het ook echt? Authenticatie noemt men ook wel verificatie van de identiteit. eisen van gebruikers; toegangsbeveiligingseisen; eisen ten aanzien van beschikbaarheidgegevens worden opgeslagen volgens duurzame normen en afhankelijk van de organisatiekeuze beschikbaar gesteld aan verschillende afnemers. Dit kan zich bijvoorbeeld uiten in technische, privacy afgeschermde, digitale, open of gesloten vormen., integriteit en vertrouwelijkheidDe eigenschap dat informatie niet beschikbaar wordt gesteld of wordt ontsloten aan onbevoegde personen; eisen afgeleid uit bedrijfsprocessen; eisen gerelateerd aan interfaces voor het registreren en monitoren van systemen.	Overwogen informatiebeveiligingseisen
AppO_U.06.01	business vereisten en reviews	Het ontwerpen van applicaties is gebaseerd op eisen voor verschillende typen informatie, zoals: gebruikerseisen, beveiligingseisen en kwaliteitseisen; business vereisten, (o.a. nut, noodzaak en kosten); eisen welke voortvloeien uit risico assessments, dreigingsanalyse en prioritering ervan, en technische beveiligingsreviews (en de prioritering daarvan); eisen welke voortvloeien uit BIA en PIA (GEB) analyses.	Het ontwerpen van applicaties is gebaseerd op eisen voor verschillende typen informatie
AppO_U.06.02	omgevingsanalyse	Bij het ontwerp van applicaties is informatie verkregen uit verschillende mogelijke connecties met de te ontwerpen applicatie, zoals mogelijke invoerbronnen voor data en connecties met andere applicaties(componenten); connecties tussen modules binnen applicatie en connecties met andere applicaties; gebruik van opslagmechanisme voor informatie, toegang tot databases en ander type storage; uitvoer van informatie naar andere applicaties en beveiliging hiervan; mogelijke transmissie van data tussen applicaties.	Bij het ontwerp is informatie verkregen uit connecties met de te ontwerpen applicatie
AppO_U.06.03	(specifieke) beveiliging	Het ontwerp is mede gebaseerd op een beveiligingsarchitectuur, waarin aandacht is besteed aan: performance, capaciteit, continuïteit, schaalbaarheid, connectiviteit, comptabiliteit.	Het ontwerp is mede gebaseerd op een beveiligingsarchitectuur
AppO_U.07.01	invoerfuncties	Bereikcontroles worden toegepast en gegevensWeergave van een feit, begrip of aanwijzing, geschikt voor overdracht, interpretatie of verwerking door een persoon of apparaat. Het betreft hier alle vormen van gegevens, zowel data uit informatiesystemen als records en documenten, in alle vormen zoals gestructureerd als ongestructureerd worden gevalideerd.	Bereikcontroles worden toegepast en gegevens worden gevalideerd
AppO_U.07.02	verwerkingsfuncties	Geprogrammeerde controles worden ondersteund.	Geprogrammeerde controles worden ondersteund
AppO_U.07.03	verwerkingsfuncties	Het uitvoeren van onopzettelijke mutaties wordt tegengegaan.	Het uitvoeren van onopzettelijke mutaties wordt tegengegaan
AppO_U.07.04	verwerkingsfuncties	Voorzieningen voor het genereren van fout- en uitzonderingsrapportage zijn beschikbaar.	Voorzieningen voor het genereren van fouten- en uitzonderingsrapportage zijn beschikbaar
AppO_U.07.05	verwerkingsfuncties	Voorzieningen voor het achteraf vaststellen van een betrouwbare verwerking (JVT) zijn beschikbaar (o.a. audit trail).	Voorzieningen voor het achteraf vaststellen van een betrouwbare verwerking zijn beschikbaar
AppO_U.07.06	verwerkingsfuncties	Opgeleverde/over te dragen gegevensWeergave van een feit, begrip of aanwijzing, geschikt voor overdracht, interpretatie of verwerking door een persoon of apparaat. Het betreft hier alle vormen van gegevens, zowel data uit informatiesystemen als records en documenten, in alle vormen zoals gestructureerd als ongestructureerd worden gevalideerd.	Opgeleverde en over te dragen gegevens worden gevalideerd
AppO_U.07.07	verwerkingsfuncties	Controle op de juistheid, volledigheidBetekent dat alle procesgebonden informatie is vastgelegd en wordt beheerd die aanwezig zou moeten zijn conform het beheerregime dat voor dat proces is vastgesteld. en tijdigheid van input (ontvangen gegevensWeergave van een feit, begrip of aanwijzing, geschikt voor overdracht, interpretatie of verwerking door een persoon of apparaat. Het betreft hier alle vormen van gegevens, zowel data uit informatiesystemen als records en documenten, in alle vormen zoals gestructureerd als ongestructureerd) en op de verwerking en output van gegevensWeergave van een feit, begrip of aanwijzing, geschikt voor overdracht, interpretatie of verwerking door een persoon of apparaat. Het betreft hier alle vormen van gegevens, zowel data uit informatiesystemen als records en documenten, in alle vormen zoals gestructureerd als ongestructureerd (versterkte gegevensWeergave van een feit, begrip of aanwijzing, geschikt voor overdracht, interpretatie of verwerking door een persoon of apparaat. Het betreft hier alle vormen van gegevens, zowel data uit informatiesystemen als records en documenten, in alle vormen zoals gestructureerd als ongestructureerd) wordt uitgevoerd.	Controle op de juistheid, volledigheid en tijdigheid van input en op de verwerking en output van gegevens
AppO_U.07.08	verwerkingsfuncties	Op basis van vastgestelde en geautoriseerde procedures wordt voorkomen dat gegevensWeergave van een feit, begrip of aanwijzing, geschikt voor overdracht, interpretatie of verwerking door een persoon of apparaat. Het betreft hier alle vormen van gegevens, zowel data uit informatiesystemen als records en documenten, in alle vormen zoals gestructureerd als ongestructureerd buiten de applicatie om (kunnen) worden benaderd.	Voorkomen wordt dat gegevens buiten de applicatie om (kunnen) worden benaderd
AppO_U.07.09	uitvoerfuncties	Gegevens worden conform vastgestelde beveiligingsklasse gevalideerd op plausibiliteit, volledigheidBetekent dat alle procesgebonden informatie is vastgelegd en wordt beheerd die aanwezig zou moeten zijn conform het beheerregime dat voor dat proces is vastgesteld., bedrijfsgevoeligheid.	Gegevens worden conform vastgestelde beveiligingsklasse gevalideerd
AppO_U.08.01	(industrie) good practice	Gedocumenteerde standaarden en procedures worden beschikbaar gesteld voor het bouwen van programmacode die ook het volgende specificeren: dat een goedgekeurde methode voor applicatiebouw wordt gehanteerd; dat mechanismen worden gebruikt op basis waarvan zekerheid wordt verkregen dat de applicatie voldoet aan good practices voor applicatiebouw (methode voor het ontwikkelen van veilige programmacode).	Voor het bouwen van programmacode worden gedocumenteerde standaarden en procedures beschikbaar gesteld
AppO_U.08.02	(industrie) good practice	Veilige methodes worden toegepast om te voorkomen dat veranderingen kunnen worden aangebracht in basis programmacode of in softwarepackages.	Veilige methodes ter voorkoming van veranderingen in basis code of in software packages
AppO_U.08.03	(industrie) good practice	Voor het creëren van programmacode wordt gebruik gemaakt van good practices (gestructureerde programmering).	Voor het creëren van programma code wordt gebruik gemaakt van good practices
AppO_U.08.04	(industrie) good practice	Het gebruik van onveilig programmatechnieken is niet toegestaan.	Geen gebruik van onveilig programmatechnieken
AppO_U.08.05	(industrie) good practice	Programmacode is beschermd tegen ongeautoriseerde wijzigingen.	(Applicatie)code is beschermd tegen ongeautoriseerde wijzigingen
AppO_U.08.06	(industrie) good practice	Activiteiten van applicatiebouw worden gereviewd.	Activiteiten van applicatiebouw worden gereviewd
AppO_U.08.07	juiste skills/tools	De ontwikkelaars zijn adequaat opgeleid en zijn in staat om binnen het project de noodzakelijke en in gebruik zijnde tools te hanteren.	De ontwikkelaars zijn adequaat opgeleid en in staat de noodzakelijke en gebruikte tools te hanteren
AppO_U.09.01	bedrijfsfunctionaliteiten	Vanuit interne optiek van de organisatie richten bepaalde type functionarissen zich tijdens de ontwikkelactiviteiten en in relatie tot de beveiligingseisen op het testen van functionele requirements (o.a. business rules).	Functionarissen testen functionele requirements
AppO_U.09.02	beveiligingsfunctionaliteiten	De functionaliteiten worden na integratie van de ontwikkelde software (nogmaals) specifiek vanuit beveiligingsoptiek getest in de infrastructuur.	In de infrastructuur wordt specifiek getest vanuit beveiligingsoptiek
AppO_U.10.01	acceptatietests	Voor (systeem)acceptatietesten van (informatie)systemen worden gestructureerde testmethodieken gebruikt, welke bij voorkeur geautomatiseerd worden uitgevoerd.	Voor acceptatietesten van (informatie)systemen worden gestructureerde testmethodieken gebruikt
AppO_U.10.02	acceptatietests	Van de resultaten van de testen wordt een verslag gemaakt.	Van de resultaten van de testen wordt een verslag gemaakt
AppO_U.10.03	acceptatietests	Testresultaten worden formeel geëvalueerd en door de betrokken informatiesysteemeigenaar beoordeeld, waarna - na te zijn goedgekeurd - overgegaan wordt naar de volgende fase.	Testresultaten worden formeel geëvalueerd en beoordeeld
AppO_U.10.04	acceptatietests	(Systeem)acceptatietesten worden uitgevoerd in een representatieve acceptatietest omgeving; deze omgeving is vergelijkbaar met de toekomstige productieomgeving.	Acceptatietesten worden uitgevoerd in een representatieve acceptatietest omgeving
AppO_U.10.05	acceptatietests	Voordat tot acceptatie in de productieomgeving wordt overgegaan worden acceptatiecriteria vastgesteld en passende testen uitgevoerd.	Vastgestelde acceptatiecriteria en passend uitgevoerde tests voorafgaand aan acceptatieproductie overgang
AppO_U.10.06	acceptatietests	Tenzij geanonimiseerd worden productiegegevens niet gebruikt als testgegevens.	Tenzij geanonimiseerd worden productiegegevens niet gebruikt als testgegevens
AppO_U.10.07	acceptatietests	Bij acceptatietest wordt getoetst of het geleverde product overeenkomt met hetgeen is afgesproken. Hierbij is de testfocus o.a. gericht is op: het testen van de functionele requirements. het testen van de business rules voor de betrokken bedrijfsprocessen. de beveiligingseisen die verband houden met betrokken bedrijfsprocessen.	Bij acceptatietest wordt getoetst of het geleverde product overeenkomt met hetgeen is afgesproken
AppO_U.11.01	testgegevens	De volgende richtlijnen worden toegepast om operationele gegevensWeergave van een feit, begrip of aanwijzing, geschikt voor overdracht, interpretatie of verwerking door een persoon of apparaat. Het betreft hier alle vormen van gegevens, zowel data uit informatiesystemen als records en documenten, in alle vormen zoals gestructureerd als ongestructureerd die voor testdoeleinden worden gebruikt te beschermen: de toegangsbeveiligingsprocedures die gelden voor besturingssystemen gelden ook voor testsystemen; voor elke keer dat besturingsinformatie naar een testomgeving wordt gekopieerd, wordt een afzonderlijke autorisatieHet proces van het toekennen van rechten voor de toegang tot geautomatiseerde functies en/of gegevens in ICT voorzieningen verkregen; besturingsinformatie wordt onmiddellijk na voltooiing van het testen uit een testomgeving verwijderd; van het kopiëren en gebruiken van besturingsinformatie wordt verslaglegging bijgehouden om in een audittraject te voorzien.	Richtlijnen worden toegepast om operationele gegevens die voor testdoeleinden worden gebruikt te beschermen
AppO_U.12.01	beveiligde ontwikkelomgevingen	Uitgangspunt voor systeemontwikkeling trajecten is een expliciete risicoafweging. Deze afweging heeft zowel de ontwikkelomgeving als ook het te ontwikkelen systeem in scope.	Uitgangspunt voor systeemontwikkeling trajecten is een expliciete risicoafweging
AppO_U.12.02	beveiligde ontwikkelomgevingen	De organisatie heeft logische en/of fysieke scheidingen aangebracht tussen de Ontwikkel-, Test-, Acceptatie- en Productie-omgevingen, elk met een eigen autorisatiestructuur en werkwijze zodat sprake is van een beheerste ontwikkel- en onderhoudsproces.	Logisch en/of fysiek gescheiden Ontwikkel, Test, Acceptatie en Productie omgevingen
AppO_U.12.03	beveiligde ontwikkelomgevingen	De taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden van de betrokken functionarissen in de Ontwikkel, Test, Acceptatie en Productie omgevingen worden uitgevoerd conform onderkende rollen.	De taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden worden uitgevoerd conform de onderkende rollen
AppO_U.12.04	beveiligde ontwikkelomgevingen	Voor remote werkzaamheden is een werkwijze vastgelegd.	Voor remote werkzaamheden is een werkwijze vastgelegd
AppO_U.12.05	beveiligde ontwikkelomgevingen	Ontwikkelaars hebben geen toegang tot de Productie-omgeving.	Ontwikkelaars hebben geen toegang tot productieomgeving
AppO_U.12.06	beveiligde ontwikkelomgevingen	T.a.v. het kopiëren/verplaatsen van configuratie items tussen de omgevingen gelden overdrachtsprocedures.	Overdrachtsprocedures voor het kopiëren/verplaatsen van configuratie items tussen de omgevingen
AppO_U.12.07	beveiligde ontwikkelomgevingen	De overdracht van Ontwikkel- naar de Test-omgeving vindt, in overeenstemming met het implementatieplan, gecontroleerd plaats.	De overdracht van Ontwikkel- naar de Testomgeving vindt gecontroleerd plaats
AppO_U.12.08	beveiligde ontwikkelomgevingen	De overdracht van de Test- naar de Acceptatieomgeving vindt procedureel door daartoe geautoriseerde personen plaats.	De overdracht van de Test- naar de Acceptatieomgeving vindt procedureel plaats
AppO_U.12.09	beveiligde ontwikkelomgevingen	De overdracht (van de Acceptatie-) naar de Productie-omgeving vindt procedureel plaats door daartoe geautoriseerde personen.	De overdracht naar de Productieomgeving vindt gecontroleerd plaats
AppO_U.13.01	koppelingsrichtlijnen	Koppelingen tussen applicaties worden uitgevoerd volgens vastgestelde procedures en richtlijnen.	Koppelingen tussen applicaties worden uitgevoerd volgens vastgestelde procedures en richtlijnen
AppO_U.13.02	koppelingsrichtlijnen	Van het type koppelingen is een overzicht aanwezig.	Van het type koppelingen is een overzicht aanwezig
AppO_U.13.03	koppelingsrichtlijnen	Koppelingen worden uitgevoerd o.b.v. geautoriseerde opdrachten.	Koppelingen worden uitgevoerd op basis van geautoriseerde opdrachten
AppO_U.13.04	koppelingsrichtlijnen	De uitgevoerde koppelingen worden geregistreerd.	De uitgevoerde koppelingen worden geregistreerd
AppO_U.14.01	logging	Welke ongeoorloofde en onjuiste activiteiten gelogd moeten worden is vastgelegd.	Vastgelegd is welke ongeoorloofde en onjuiste activiteiten gelogd moeten worden
AppO_U.14.02	logging	InformatieBetekenisvolle gegevens. ten aanzien van autorisatieHet proces van het toekennen van rechten voor de toegang tot geautomatiseerde functies en/of gegevens in ICT voorzieningen(s) wordt vastgelegd.	Informatie ten aanzien van autorisatie(s) wordt vastgelegd
AppO_U.14.03	logging	De loggegevens zijn beveiligd.	De loggegevens zijn beveiligd
AppO_U.14.04	logging	De locatie van de vastlegging van de loggegevens is vastgesteld.	De locatie van de vastlegging van de loggegevens is vastgesteld
AppO_U.14.05	monitoring	De applicatie geeft signalen aan beveiligingsfunctionarissen dat loggegevens periodiek geëvalueerd en geanalyseerd moeten worden.	De applicatie geeft signalen dat loggegevens periodiek geëvalueerd en geanalyseerd moet worden
AppO_U.14.06	monitoring	De frequentie (wanneer) van monitoring en het rapporteren hierover (aan wie wat) is vastgelegd.	De frequentie (wanneer) van monitoring en het rapporteren hierover is vastgelegd
AppO_U.15.01	applicatie architectuurEen beschrijving van een complex geheel, en van de principes die van toepassing zijn op de ontwikkeling van het geheel en zijn onderdelen.	De architect heeft een actueel document van het te ontwikkelen informatie systeem opgesteld. Het document: heeft een eigenaar; is voorzien van een datum en versienummer; bevat een documenthistorie (wat is wanneer en door wie aangepast); is actueel, juist en volledig; is door het juiste (organisatorische) niveau vastgesteld/geaccordeerd.	De architect heeft een actueel document van het te ontwikkelen informatie systeem opgesteld
AppO_U.15.02	applicatie architectuurEen beschrijving van een complex geheel, en van de principes die van toepassing zijn op de ontwikkeling van het geheel en zijn onderdelen.	Het architectuurdocument wordt actief onderhouden.	Het architectuur document wordt actief onderhouden
AppO_U.15.03	applicatie architectuurEen beschrijving van een complex geheel, en van de principes die van toepassing zijn op de ontwikkeling van het geheel en zijn onderdelen.	De voorschriften en de methoden en technieken ten aanzien van applicatie architectuurEen beschrijving van een complex geheel, en van de principes die van toepassing zijn op de ontwikkeling van het geheel en zijn onderdelen. worden toegepast.	De voorschriften en de methoden en technieken ten aanzien van applicatie architectuur worden toegepast
AppO_U.15.04	samenhang	Tussen in- en uitstroom van gegevensWeergave van een feit, begrip of aanwijzing, geschikt voor overdracht, interpretatie of verwerking door een persoon of apparaat. Het betreft hier alle vormen van gegevens, zowel data uit informatiesystemen als records en documenten, in alle vormen zoals gestructureerd als ongestructureerd en de inhoud van de gegevensberichten bestaat een aantoonbare samenhang.	Samenhang tussen in- en uitstroom van gegevens en de inhoud van gegevensberichten
AppO_U.15.05	samenhang	Het is aantoonbaar dat de onderliggende infrastructuur componenten beveiligd zijn op basis van security baselines (o.a. uitschakeling van overbodige functionaliteiten).	Dat de onderliggende infrastructuurcomponenten beveiligd zijn op basis van security baselines aantoonbaar
AppO_U.15.06	samenhang	De relatie tussen de persoonsgegevens die gebruikt worden binnen de applicatie en de persoonsgegevens van interne en externe ontvangers van de door de applicatie opgeleverde gegevensWeergave van een feit, begrip of aanwijzing, geschikt voor overdracht, interpretatie of verwerking door een persoon of apparaat. Het betreft hier alle vormen van gegevens, zowel data uit informatiesystemen als records en documenten, in alle vormen zoals gestructureerd als ongestructureerd is inzichtelijk.	De relatie tussen de persoonsgegevens is inzichtelijk
AppO_U.16.01	faciliteiten	Het tool ondersteunt alle fasen van het ontwikkelproces ten behoeve van het documenteren van analyses, specificaties, programmatuur, testen en rapportages.	Het tool ondersteunt alle fasen van het ontwikkelproces
AppO_U.16.02	faciliteiten	Het tool biedt bepaalde frameworks ten behoeve van het structureren van de ontwikkelfasen en het bewaken van afhankelijkheden.	Framework voor het structuren van de ontwikkelfasen en het bewaken van afhankelijkheden
AppO_U.16.03	faciliteiten	Het tool beschikt over faciliteiten voor versie- en releasebeheer.	Het tool beschikt over faciliteiten voor versie- en releasebeheer
AppO_U.16.04	faciliteiten	Het tool beschikt over faciliteiten voor: het registreren van eisen en wensen; het afhandelen van fouten; het beveiligen van registraties (programmacode); het continu integreren van componenten; het kunnen switchen tussen de fasen: specificeren, ontwikkelen en testen.	Faciliteiten van het tool
AppO_U.16.05	faciliteiten	Het tool beschikt over faciliteiten voor de koppelingen met externe bronnen.	Het tool beschikt over faciliteiten voor de koppelingen met externe bronnen

Control

csv normen control

ID	trefwoord	Stelling	Norm
AppO_C.01.01	richtlijnen	De projectorganisatie beschikt over controlerichtlijnen voor de evaluatie van de producten die uit de ontwikkelfasen voortvloeien: zoals requirement analyse en specificatie van software.	Controle richtlijnen voor de evaluatie van de producten die uit de ontwikkelfasen voorvloeien
AppO_C.01.02	richtlijnen	De projectorganisatie beschikt over evaluatierichtlijnen voor het evalueren van intern ontwikkelde en extern verworven code welke is opgeleverd tijdens de ontwikkelfasen: requirement analyse, specificatie en programmacode.	Evaluatierichtlijnen voor het evalueren van intern ontwikkelde en extern verworven code
AppO_C.01.03	richtlijnen	De projectorganisatie beschikt over controlerichtlijnen die binnen de relevante beheerprocessen (Versiebeheer, Quality Control en Quality Assurance) worden toegepast voor het evalueren van de ontwikkel activiteiten.	Controle richtlijnen die binnen de relevante beheerprocessen worden toegepast
AppO_C.01.04	richtlijnen	De projectorganisatie heeft de beschikking over een kwaliteitshandboek waarin procedures zijn opgenomen voor het toepassen van Quality Control (QC) en Quality Assurance (QA) methodiek en reviewrichtlijnen voor de ontwikkelde producten.	Het kwaliteitshandboek bevat procedures voor Quality Control en Quality Assurance methodiek en reviewrichtlijnen
AppO_C.01.05	richtlijnen	De QA methodiek wordt conform de richtlijnen nageleefd.	De Quality Assurance methodiek wordt conform de richtlijnen nageleefd
AppO_C.01.06	controleactiviteiten en rapportages	De projectorganisatie voert controleactiviteiten uit over de ontwikkelactiviteiten en beheerprocessen gerelateerd aan het ontwikkelproces en stelt hierover rapportages op.	Controleactiviteiten en rapportages over de ontwikkelactiviteiten en bijbehorende beheerprocessen
AppO_C.01.07	ontwikkelactiviteiten	Periodiek worden het applicatieontwikkeling proces, de testcycli en de kwaliteit van de programmacode beoordeeld conform de opgestelde richtlijn.	Het applicatieontwikkelproces, de testcyclus en programmacodekwaliteit worden periodiek beoordeeld
AppO_C.02.01	procesmatig	Het versiebeheerproces is beschreven, vastgesteld door het management en toegekend aan een verantwoordelijke functionaris.	Versiemanagement is beschreven, vastgesteld en toegekend aan een verantwoordelijke functionaris
AppO_C.02.02	procesmatig	In het versiebeheerproces is vastgelegd welke applicatie objecten in het ondersteunend tool, zoals Functioneel Ontwerp (FO) en Technisch Ontwerp (TO) en resultaten van sprints bij Agile ontwikkeling, worden vastgelegd.	Versiemanagement beschrijft welke applicatieobjecten in het ondersteunend tool worden vastgelegd
AppO_C.02.03	procesmatig	Het versiebeheerproces wordt ondersteund met procedures en werkinstructies.	Versiemanagement wordt ondersteund met procedures en werkinstructies
AppO_C.02.04	efficiënte wijze	Een versiebeheertool wordt toegepast die onder andere: het vastleggen van versies van ontwikkelproducten ondersteunt; het vastleggen van versies van programmacode ondersteunt; het vastleggen van versies voorkomend in verschillende omgevingen (zoals OTAP) ondersteunt; toegangsmogelijkheden voor verschillende rollen ondersteunt.	Ondersteuning vanuit het toegepaste versiebeheertool
AppO_C.03.01	procesmatig en procedureel	Het patchmanagement proces en de noodzakelijke patchmanagement zijn beschreven, vastgesteld door het management en bekendgemaakt aan de ontwikkelaars.	Patchmanagement en noodzakelijke patchmanagement procedures zijn beschreven, vastgesteld en bekendgemaakt
AppO_C.03.02	procesmatig en procedureel	De ontwikkelaars zijn bekend met hun formeel vastgelegde verantwoordelijkheden wat betreft patchmanagement.	Ontwikkelaars zijn wat betreft patchmanagement bekend met hun formeel vastgelegde verantwoordelijkheden
AppO_C.03.03	procesmatig en procedureel	Het al dan niet uitvoeren van de patches voor programmacode is geregistreerd.	Het al dan niet uitvoeren van de verworven patches voor programmacode is geregistreerd
AppO_C.03.04	technische kwetsbaarheden	Het beheer van technische kwetsbaarheden in code uit externe bibliotheken omvat minimaal een risicoanalyse van de kwetsbaarheden en eventueel penetratietests en patching.	Het beheer van technische kwetsbaarheden in code uit externe bibliotheken
AppO_C.03.05	technische kwetsbaarheden	Bij het ontwikkelen van code installeert de ontwikkelaar - tenzij risicoanalyses anders uitwijzen - alle noodzakelijke patches en fixes die door fabrikanten beschikbaar worden gesteld.	Installeren van alle noodzakelijke door de leveranciers beschikbaar patches en fixes
AppO_C.03.06	tijdig	Updates/patches voor kwetsbaarheden waarvan de kans op misbruik en ontstane schade hoog is worden zo spoedig mogelijk doorgevoerd.	Updates en patches voor kwetsbaarheden waarvan de kans op misbruik en ontstane schade hoog is
AppO_C.04.01	configuratie-administratie	Software configuratiecomponenten worden conform procedures en met behulp van hulpmiddelen vastgelegd.	Software configuratiescomponenten worden conform procedures vastgelegd
AppO_C.04.02	configuratie-administratie	De configuratie-administratie is alleen toegankelijk voor hiertoe geautoriseerd personeel.	De configuratie administratie is alleen toegankelijk voor hiertoe geautoriseerd personeel
AppO_C.04.03	configuratie-administratie	Wijzigingen in software configuratie-items worden volgens een gestandaardiseerd proces vastgelegd in de CMDB.	Wijzigingen in softwareconfiguratie conform gestandaardiseerd proces vastgelegd in de CMDB
AppO_C.05.01	compliance management proces	Het compliance management proces, bestaande uit de subprocessen planning, evaluatie, rapportering en correctie/implementatie, is gedocumenteerd en vastgesteld door het management.	Het compliance management proces is gedocumenteerd en vastgesteld
AppO_C.05.02	compliance management proces	Ten behoeve van het compliance proces hebben de desbetreffende stakeholders de noodzakelijke eisen uit de verschillende bronnen samengevat en vastgelegd. Hierbij is aandacht geschonken aan: wet- en regelgeving (AVG, Computer Criminaliteit en Encryptie) die invloed hebben op het ontwikkelen van applicaties; het vertalen van wet- en regelgeving en overeengekomen informatiebeveiligingsbeleid, architectuurEen beschrijving van een complex geheel, en van de principes die van toepassing zijn op de ontwikkeling van het geheel en zijn onderdelen. en standaarden tot concrete maatregelen binnen het ontwikkelproces; het rapporteren van de evaluatie van compliance checks op wet en regelgeving en overeengekomen beleid, architectuurEen beschrijving van een complex geheel, en van de principes die van toepassing zijn op de ontwikkeling van het geheel en zijn onderdelen. en standaarden die beschikbaar zijn gesteld aan het management; het vastleggen van de verplichtingen m.b.t. security compliance in een autorisatieHet proces van het toekennen van rechten voor de toegang tot geautomatiseerde functies en/of gegevens in ICT voorzieningen matrix.	De noodzakelijke eisen voor het compliance proces samengevat en vastgelegd
AppO_C.06.01	quality assurance proces	De projectorganisatie beschikt over een QA methodiek voor de ontwikkelde softwareproducten en ziet toe op de naleving van deze QA methodiek.	De Quality Assurancemethodiek voor de ontwikkelde software producten wordt nageleefd
AppO_C.06.02	quality assurance proces	Conform de QA methodiek is een QA proces ingericht voor het uitvoeren van QA activiteiten gedurende alle fasen van de ontwikkel cyclus waarbij aandacht wordt besteed aan: het evalueren van de requirement analyse, het ontwerp, de bouw, het testen en het opleveren van software; het evalueren of de beveiligingcontrols (beleid, methoden, geprogrammeerde mechanismen t.b.v. BIVC) en zoals overeengekomen tijdens risico assessment zijn ontwikkeld, adequaat functioneren; het vaststellen of de ontwikkelmethodologie is opgevolgd.	Gedurende alle fasen van het ontwikkelcyclus worden Quality Assurance activiteiten uitgevoerd
AppO_C.06.03	quality assurance proces	De resultaten uit de QA-onderzoeken worden geapporteerd aan de verantwoordelijken die verbetermaatregelen initiëren.	Rapportage van de resultaten uit de QA-onderzoeken aan verbetermaatregelen initiërende verantwoordelijken
AppO_C.06.04	quality assurance proces	Afspraken en resultaten m.b.t. toetsing zijn beknopt en SMART vastgelegd.	Toetsingsafspraken en resultaten zijn beknopt en SMART vastgelegd
AppO_C.07.01	verandering van besturingsplatforms	Bij veranderingen van besturingssystemen wordt onder andere het volgende getest: de toepassingscontrole procedures; het vaststellen of de veranderingen aan het besturingssysteem een permanente karakter hebben; het vaststellen of de veranderingen invloed hebben op de beschikbaarheidgegevens worden opgeslagen volgens duurzame normen en afhankelijk van de organisatiekeuze beschikbaar gesteld aan verschillende afnemers. Dit kan zich bijvoorbeeld uiten in technische, privacy afgeschermde, digitale, open of gesloten vormen. van de functionaliteiten van de applicatie en/of invloed hebben op de beveiliging van de applicatie; het vaststellen dat de juiste veranderingen plaatsvinden aan de bedrijfscontinuïteitsplannen.	Testen bij verandering van besturingssystemen
AppO_C.08.01	structuur van de beheersprocessen	De samenhang van de beheersprocessen wordt door middel van een processtructuur vastgelegd.	De samenhang van de beheersprocessen wordt door middel van een processtructuur vastgelegd
AppO_C.08.02	functionarissen	De belangrijkste functionarissen (stakeholders) voor de beheerorganisatie zijn benoemd en de onderlinge relaties zijn door middel van een organisatieschema inzichtelijk gemaakt.	De belangrijkste functionarissen en hun onderlinge relaties zijn inzichtelijk
AppO_C.08.03	taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden	De verantwoordelijkheden voor de beheersprocessen zijn aan een specifieke functionaris toegewezen en vastgelegd.	De verantwoordelijkheden zijn aan een specifieke functionaris toegewezen en vastgelegd
AppO_C.08.04	taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden	De projectorganisatie heeft de taken en verantwoordelijkheden voor het uitvoeren van de evaluatie- en beheerwerkzaamheden beschreven en de bijbehorende bevoegdheden vastgelegd in een autorisatiematrix.	De taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden voor de evaluatie- en beheerwerkzaamheden zijn beschreven